تنش در بحرین؛ جرقه آتش در خلیج فارس
جرمی بوئن
سردبیر منطقه خاورمیانه در بی بی سی
از آغاز اعتراضات در خاورمیانه در سال ۲۰۱۱، یک شعار ترجیع بند این اعتراضات بوده است، ترکیبی موزون از کلمات که در زبان عربی به این معنی است: "مردم خواهان سرنگونی نظام هستند."
در یک شب تاریک و بارانی در بحرین، از دیوارهای پوسیده روستای مهزه در نزدیکی منامه، پایتخت این کشور، طنین این شعار را می‌توان شنید.
چند صد نفر از ساکنان مهزه، با نادیده گرفتن ممنوعیت تجمعات که در ماه اکتبر وضع شده است، در جایی تجمع کرده‌اند.
آن‌ها منتظر بودند تا پلیس سر برسد و شعار دیگری علاوه بر سرنگونی نظام نیز سر می‌دادند: "مرگ بر حمد". اشاره آن‌ها به اشاره به حمد بن عیسی آل خلیفه بود.
تظاهرکنندگان مسلمانان شیعه بودند: مذهب اکثریت در بحرین. خلیفه ها مانند بیشتر افراد حکومت بحرین سنی هستند.
'شهروندان درجه دو'
در مهزه و دیگر روستاهای شیعه در بحرین، مسأله جدی‌تر از مشکلات محلی است.
بحرین گرفتار نیروهایی شده است که در حال تغییرشکل دادن خاورمیانه است. نیروهایی که شامل فشار برای تغییر و همچنین خواست و میل قدرت‌های بزرگ است.
بحرین از همسایگان ثروتمندش، امارات و قطر، بسیار فقیرتر است و مدت‌ها است که با نارضایتی های اقتصادی، از جمله بیکاری و کمبود مسکن، دست و پنجه نرم می‌کند.
علی الشیخ در اثر برخورد کپسول گاز اشک آور پلیس کشته شد
همچنین اینجا مقر ناوگان پنجم دریایی ایالات متحده است که از جمله وظایفش می‌توان به باز نگاه داشتن مسیرهای صادرات نفت و یادآوری مداوم قدرت ایالات متحده به ایران اشاره کرد.
با این حال علت اصلی ناآرامی و خشونت در خاورمیانه جدید فرقه گرایی مذهبی است.
بحرین در میان عربستان سعودی سنی و ایران شیعه قرار گرفته است و در زمینه تنش‌های فرقه ای، میان اکثریت شیعه و اقلیت سنی، سابقه ای طولانی دارد.
بخش عمده پول و قدرت در دست سنیها قرار دارد. برخی خانواده‌های شیعه توانسته اند جای خود را در این نظام باز کنند و به مناصب بالا دست پیدا کنند، ولی با اکثریت آن‌ها مانند شهروندان درجه دو برخورد می‌شود.
شیعه‌ها و سنیها معادل پروتستان ها و کاتولیک ها در کشورهای مسیحی هستند؛ بسیاری از اوقات با صلح و آرامش در کنار یکدیگر زندگی میکنند ولی در دوره های تنش، مخصوصاً وقتی که توسط مبلغین افراطی به این تنش‌ها دامن زده می‌شود، آن‌ها به مقابله با یکدیگر برمی‌خیزند.
بوی گاز اشک آور
از هنگام سرکوب تظاهرات به این سو، رودررویی روز به روز بیشتر جنبه فرقه گرایانه به خود می‌گیرد
طولی نکشید تا پلیس تظاهرات مهزه را پراکنده کند.
به نظر می‌رسد کودکان قبل از اینکه پلیس را ببینند، آن را حس میکنند و چند ثانیه قبل از آنکه آن ها حضورشان را با یک نارنجک نوری و گاز اشک آور اعلام کنند، برای یافتن پناهگاهی می‌دوند.
بزرگ‌ترها پراکنده می‌شوند و در خانه‌ها و مغازه ها پناه می‌گیرند. پلیس تلاشی برای تعقیب آن‌ها نمی‌کند، ولی افراد محلی می‌گویند که در چند هفته گذشته، پلیس بارها در ساعات اولیه صبح به خانه‌ها یورش برده است.
ده دقیقه بعد، پلیس برای سرکشی به محلی دیگر از آنجا می‌رود و خیابان دوباره پر می‌شود از معترضان در حال شعار دادن.
زن‌ها با سینی های غذا از راه می‌رسند و مردم مهزة مشغول لذت بردن می‌شوند.
هنگامی که در ماه فوریه ۲۰۱۱، معترضان بحرینی به تقلید از انقلاب مصر تظاهرات فراگیر را شروع کردند، اولین شعارها تقاضا برای اصلاحات بود و نه سرنگونی خاندان سلطنتی.
نیروهای امنیتی با آنچه بعدها تبدیل به یک شورش شد، با خشونتی فزاینده برخورد کردند.
تظاهرات اولیه همچنین شامل بخشی از سنیها بود که از نحوه اداره کشور خسته شده بودند.
ولی از هنگام سرکوب به این سو، رودررویی روز به روز بیشتر جنبه فرقه گرایانه به خود می‌گیرد.
خاندان سلطنتی بحرین مانند برادران سنی خود در عربستان سعودی، معتقدند که ایران به اعتراضات شیعیان در روستاهای اطراف منامه دامن میزند
در لحظه‌ای از شفافیت، که برای یک خاندان سلطنتی در خاورمیانه عجیب است، پادشاه بحرین نتایج یک تحقیق مستقل درباره اتفاقات را، که نشان می‌داد نیروهای امنیتی تظاهرکنندگان را شکنجه کرده‌اند و کشته اند، پذیرفت.
یک سال پس از این گزارش، که به "کمیسیون تحقیق مستقل بحرین" شناخته می‌شود، خانواده سلطنتی توسط دوستانش در غرب، گروه‌های حقوق بشری و منتقدان داخلی، متهم به این است که کار چندانی در جهت اجرایی کردن یافته های این کمیسیون نکرده است.
'بازگرداندن اتحاد'
وزارت امور خارجه ایالات متحده، به روزنامه نگاران درباره نگرانی‌های خود از افزایش خشونت، محدود شدن آزادی بیان و حق تجمع و استفاده "افراطی" از زور توسط پلیس و نیروهای امنیتی در بحرین، توضیح داده است.
دولت بحرین این اتهامات را رد می‌کند. آن‌ها می‌گویند به شکل جدی در تلاشند تا گزارش را عملی کنند، بخش‌های مختلف جامعه را دوباره در کنار یکدیگر بنشانند و نیروهای امنیتی را مجبور به پی روی از سازوکاری جدید بکنند.
خالد آل خلیفه، وزیر دادگستری، این اتهام را رد می‌کند که افسران ارشد و مسئولانی که باید به خاطر زیاده روی‌های افراد تحت فرمانشان محاکمه شوند، دارای مصونیت هستند.
از نظر هم پیمانان بحرین، بزرگترین مساله عدم مسئولیت پذیری است. ولی وزیر دادگستری می‌گوید که آمریکا متوجه نیست که در اینجا چه اتفاقی در حال رخ دادن بود.
او به بی بی سی می‌گوید: "اگر حکومت می‌خواست بر این موضوع سرپوش بگذارد، کمیسیون مستقل را تشکیل نمی داد. ما شجاعت و توانایی کافی برای رودررویی و حل این مشکل را داریم. هیچ‌کس نخواهد توانست خود را در پوشش مصونیت قضایی مخفی کند."
علت اصلی ناآرامی و خشونت در خاورمیانه جدید فرقه گرایی مذهبی است
او در ادامه می‌گوید: "کاری که ما می‌خواهیم بکنیم این است که به یک مسئولیت پذیری صحیح برای آنچه در بحرین اتفاق افتاد دست بیابیم... ما می‌خواهیم اتحاد را طوری به بحرین بازگردانیم که اشتباهات گذشته را جبران کند."
شیعیان در 'حاشیه'
ولی در اتاق نشیمنی که به زیارتگاه یک پسر بچه مقتول تبدیل شده است، یک مادر عزادار شیعه، نظری کاملاً متفاوت دارد.
مریم عبدالله در میان عکس‌های پسر ۱۴ ساله اش علی الشیخ نشسته است. او در تظاهراتی در ماه اوت سال گذشته و در اثر برخورد کپسول گاز اشک آوری که توسط پلیس شلیک شد، کشته شد.
او می‌گوید با وجود گذشت یک سال از انتشار گزارش، به هیچ کدام از پیشنهادهای آن عمل نشده است.
خانم عبدالله می‌گوید: "من نشانه ای از اصلاح نمی‌بینم. ما نیازمند تساوی میان دو مذهب هستیم؛ به‌خصوص در مشاغل، در وزارت کشور و ارتش و حتی در وزارت دادگستری. این کشور دچار فرقه گرایی شده است و به طور مشخص، مذهب شیعه به حاشیه رانده شده است."
بحرین مثل یک فشارسنج برای خاورمیانه است. اگر بحران توسط سیاستمداران این کشور حل نشود، دردسرهای بحرین به منطقه تسری پیدا می‌کند
خاندان سلطنتی بحرین و هوادارانش، مانند برادران سنی خود در عربستان سعودی، معتقدند که ایران به اعتراضات شیعیان در روستاهای اطراف منامه دامن میزند.
مریم عبدالله می‌گوید این یک ادعای توهین آمیز است.
بحرین مثل یک فشارسنج برای خاورمیانه است. اگر بحران توسط سیاستمداران این کشور حل نشود، دردسرهای بحرین به منطقه تسری پیدا می‌کند و باعث تندتر شدن آتش اختلاف میان شیعه و سنی و رقابت خطرناک میان ایران و عربستان خواهد شد.
آمریکا نگران این است که در صورت عدم دستیابی سریع به پیشرفت‌های سیاسی، دوپارگی بحرین شدیدتر خواهد شد و این فقط به نفع ایران خواهد بود.