خروج ۱۴۰۰ نظامی روس از پایگاه راداری "قبله" آذربایجان
نظامیان روس پایگاه راداری قبله در خاک آذربایجان را به زودی ترک خواهند کرد. آیا در آینده آمریکایی‌ها یا اسرائیلی‌ها از این پایگاه استفاده خواهند کرد؟ پایگاه راداری قبله می‌تواند تهدیدی برای ایران باشد؟
پایگاه ردیابی موشکی قبله در سال ۱۹۸۴ و در زمان اتحاد جماهیر شوروی سابق به عنوان بخش مهمی از سیستم پدافند موشکی این کشور ساخته شد. این پایگاه در۱۸۰ کیلومتری باکو واقع شده و قادر است پرتاپ موشک‌های قاره‌پیما را در بخش عمده‌ای از آسیا و اقیانوس هند ردگیری کند و مناطق وسیعی حتی درداخل مرزهای ایران را رصد کند.
براساس توافقنامه سال ۲۰۰۲ میان روسیه و آذربایجان این پایگاه برای مدت ۱۰ سال در اجاره‌‌ی روسها قرارگرفته بود و قرارداد آن ( ۱۹ آذر/۱۰ دسامبر) تمدید نشد.
پایگاه قبله در خاک جمهوری آذربایجان، بزرگ‌ترین پایگاه راداری شوروی سابق
با توجه به روابط حسنه‌ی جمهوری آذربایجان با آمریکا و اسرائیل گمانه‌زنی پیرامون واگذاری آن به این دو کشورنیز مطرح می‌شود. به عقیده‌ی کارشناسان از طریق این پایگاه نظامی می‌توان هرگونه فعالیت موشکی ایران را ردیابی و کنترل کرد. روسیه پیش از این به آمریکا پِیشنهاد کرده بود که برای مقابله با تهدیدها و خطرات احتمالی، پایگاه راداری قبله در آذربایجان را مشترکا استفاده کنند.
"پایگاه قبله علیه ایران استفاده نخواهد شد"
پاول فلگن هاور، کارشناس نظامی ساکن مسکو در گفت‌وگو با دویچه وله اظهار داشت که دلیل رسمی لغو قرارداد برای استفاده از ایستگاه قبله بالا بردن قیمت اجاره آن است. جمهوری آذربایجان اجاره ایستگاه قبله را تا ۳۰ برابر (از ۱۰ میلون دلار به ۳۰۰ میلیون دلار در سال) افزایش داده است.
این کارشناس نظامی سه دلیل برای عدم استفاده‌ی غرب، ناتو ، آمریکا یا اسرائیل از این پایگاه مطرح می‌کند: « پایگاه راداری قبله در آذربایجان متحرک نیست و شعاع خاصی را پوشش می‌دهد و به لحاظ تکنیکی نیز فرسوده و کهنه است و با فن‌آوری مدرن غربی انطباقی ندارند و از همه مهم‌تر این‌که این پایگاه دیگر برای روسیه اهمیت استراتژیک ندارد چون اقیانوس هند و آن مناطقی که تحت ردیابی ایستگاه راداری قرار دارد، دیگر تهدیدی برای روسیه قلمداد نمی‌شود. این کارشناس روس با توجه به این استدلال‌ها نتیجه می‌گیرد که پس از تخلیه نظامیان روس نیز این پایگاه علیه ایران و فعالیت‌های موشکی آن استفاده نخواهد شد.
"آمریکا علاقه‌ای به پایگاه قبله ندارد"
پاول فلگن هاور به دویچه وله می‌گوید، کارشناسان نظامی آمریکایی از این پایگاه بازدید کرده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که سیستم ردیابی آن ضعیف است. فلگن هاور همچنین تاکید می‌کند، اگر جمهوری آذربایجان امکانات قبله را در اختیار آمریکا یا اسرائیل قراردهد سبب بروز تنش ایران و روسیه با جمهوری آذربایجان خواهد شد.
فلگن هاور، کارشناس نظامی روس، پایگاه قبله را برای ایران تهدید تلقی نمی‌کند
اما تحلیل‌گران سیاسی محلی نظر دیگری را هم مطرح می‌کنند. آنها تائید می‌کنند که اگر آذربایجان رادار قبله را در اختیار آمریکا قرار بدهد، ایران مخالفت خود را با این طرح نشان خواهد داد، اما روابط دیپلماتیک خود با آذربایجان را مخدوش نخواهد کرد.
آرزو نقی‌ف، معاون مدیرعامل خبرگزاری ترند و متخصص در امور امنیتی در کشورهای حوزه دریای خزر، درباره دلایل لغو قرارداد قبله می‌گوید: «روسیه مایل به افزایش اجاره بهای این رادار قدرتمند که شعاع ۸ هزار کیلومتری را پوشش می‌داد، نبود. اکنون ۱۴۰۰ کارشناس نظامی روسیه در رادار قبله فعالیت دارند که قرار است به زودی آذربایجان را ترک کنند. البته از چند ماه پیش بحث‌ها پیرامون عدم توافق روسیه وآذربایجان موجود بود و بسیاری از خانواده‌های نظامیان مستقر در قبله به روسیه برگشته بودند.»
اهمیت استراتژیک پایگاه راداری قبله
نقی‌اف، کارشناس مقیم باکو می‌گوید، پایگاه قبله فقط برای روسیه مهم هست
نقی‌اف، کارشناس امور امنیتی مقیم باکو درباره‌ی اهمیت استراتژیک این پایگاه برای آذربایجان می‌گوید: «این رادار به خودی خود برای آذربایجان اهمیت استراتژیک ندارد، و کادری که بتواند این ایستگاه رادار را اداره کند در آذربایجان وجود ندارد. از سوی دیگر مونیتورینگ قسمت عظیمی از منطقه، تا آن‌طرف خیلج فارس و دریای عمان، عراق، شرق اروپا، روسیه و آسیای مرکزی برای آذربایجان هیچ اهمیتی ندارد. روی این حساب، این رادار برای روسیه اهمیت داشت نه برای خود آذربایجان.»
نقی‌اف در ادامه صحبت‌هایش نتیجه می‌گیرد که از پایگاه قبله علیه ایران استفاده نخواهد شد، زیرا تاکنون صحبت یا مذاکراتی در این زمینه انجام نگرفته و به جمهوری آذربایجان پیشنهادی ارائه نشده است.
سرنوشت ایستگاه رادار قبله
فلگن هاور، کارشناس امور نظامی از مسک، و نقی‌اف، صاحب‌نظر در امور امنیتی از باکو متفق‌القول هستند که در حال حاضر رادارهای خود روسیه می‌توانند مناطق مورد نظر این کشور را پوشش دهند. نقی‌اف در این رابطه تاکید می‌کند: «روسیه رادارهای بسیار پیبشرفته‌ای مانند Voronezh-VP دارد و حتی انتظار می‌رفت روسیه رادار قبله را تا سال ۲۰۲۰ با این نوع رادارهای پیشرفته در آذربایجان جایگزین بکند. به همین خاطر بدون قبله هم روسیه می‌تواند اراضی مورد نظرش را پوشش دهد.»
کارشناسان مقیم باکو در گفت‌وگو با دویچه وله در کنار اهمیت سیاسی و نظامی پایگاه قبله، به نگرانی و اعتراض شهروندان اطراف این پایگاه در رابطه با آثار سوء آن بر سلامتی مردم منطقه هم صحبت کردند.
سرنوشت پایگاه قبله پس از خروج نظامیان روسیه هنوز مشخص نیست. به نظر کارشناسان نظامی و امنیتی که با دویچه وله صحبت کردند، امکان استفاده‌ی این پایگاه از سوی آمریکا و اسرائیل علیه ایران وجود ندارد و پایگاه راداری قبله پس از خروج نظامیان روس نیز تهدیدی برای ایران تلقی نمی‌شود.