آیا مصر تجربه ایران را تکرار می کند؟
تظاهرات مخالفان مرسی
از زمان بروز نا آرامی ها تا برکناری حسنی مبارک و انتخاب محمد مرسی به عنوان رئیس جمهوری جدید در مصر نظرات گوناگون و البته متفاوت زیادی در تمجید یا تقبیح تجربه ی جدید این کشور مطرح شده است.
بسیاری الگوی انقلاب ایران و سرنوشتی که به عنوان گزینه ای محتمل در برابر قاهره قرار دارد را مطرح کرده اند و مشابهاتی میان این دو رویداد تاریخی یافته اند. در تازه ترین این تحلیل ها، روزنامه تلگراف با نگاهی به تحولات مصر این پرسش را مطرح کرده که «آیا مصر به راهی می رود که ایران رفت؟» خلاصه ای از این تحلیل به شرح زیر است:
زمانی که میلیون ها ایرانی برای سرنگونی شاه به خیابان ها ریختند، انتظاری که داشتند آن بود که رژیم دیکتاتوری آن روز ایران را با نوعی نظام مردمسالار جایگزین کنند که به جای پرداختن به اقلیتی برخوردار به منافع کلیه اعضای ملت بیندیشد. آنچه در عمل اتفاق افتاد اما چیز دیگری بود و متعصب ترین شکل نظامی اسلامی در دوران معاصر، در ایران به قدرت رسید.
اکنون، بعد از سه دهه، بروز تظاهرات مردم در میدان تحریر قاهره این بیم را در میان بسیاری به وجود آورده است که حرکت دموکراسی خواهانه مردم مصر نیز به سرنوشتی مانند آنچه در ایران اتفاق افتاد محکوم است: مردم مصر خواهان برکناری حسنی مبارک شدند و خلع دست دیکتاتور نظامی دهه های اخیر کشور خود را از حکومت فریاد زدند و به خواسته خود نیز رسیدند. مبارک و اعوان و اذناب فاسدش نیز چندی است که عرصه قدرت را واگذار کرده اند با این همه چشم انداز رسیدن مصر به دموکراسی کماکان مانند روزهای اول خیزش مردمی در آن کشور تا به واقعیت پیوستن فرسنگ ها فاصله دارد.
نخستین نشانه از این فاصله یکه تازی قدرتمندانه اخوان المسلمین بود که در غیبت مبارک و شبکه وی در انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری پیروز شده و در نهایت محمد مُرسی، از رهبران اخوان، را به عنوان رئیس دولت جدید مصر روانه کاخ ریاست جمهوری کرد.
اسلام و دموکراسی سرشت چندان هماهنگی ندارند و اصرار آقای مرسی در ملاقات های خود با رهبران سیاسی غرب مبنی بر عدم تمایل وی به تبدیل شدن به «فرعونی جدید» و پایبندی اش به اصول دموکراتیک در احکام جدید او رنگ باخته است.
مرسی به رغم تضمین های دموکراتیک خود، آنچنان قدرت را در دست فشرده که برای خود جایگاهی فراقانونی نیز در نظر گرفته و آشکارا اعلام داشته که در آینده تمامی احکام صادره از نهاد ریاست جمهوری در برابر پیگیری قضایی مصونیت خواهند داشت. قانون جدیدی که در صورت ابقا اختیارات رئیس جمهوری را به میزان بسیار زیادی افزایش خواهد داد.
در ایران نیز الگوی مشابهی مانند آنچه امروز محمد مرسی انجام می دهد دنبال شد و در پی سقوط واپسین شاه، زمانی که آیت الله خمینی به قدرت رسید، قانون اساسی جدیدی به مردم ایران تحمیل شد. در قانون جدید اراده خدا بر حکم قانون برتری داشت و در چشم برهم زدنی آمال آزادی خواهانه مردم ایران در برابر چشمانشان فروریخت و از آن میان نوعی نظام دین سالار سر برآورد. شخص آیت الله خمینی به سکولارهای ایرانی هشدار داد که قیام علیه نظام الهی، قیام علیه خدا و قیام علیه خدا کفر است.
اینکه آیا محمد مرسی نیز به مانند آیت الله خمینی آیین شریعت را بر مردم تحمیل خواهد کرد یا خیر معلوم نیست، اگر چه بسیاری به این باور رسیده اند که در نهایت چنین نیز خواهد شد، به ویژه که اخوان المسلمین هم اکنون دو سوم از مجمع تنظیم کننده قانون اساسی جدید را تشکیل می دهد.
در این میانه و برای جلوگیری از تکرار تاریخ، هزاران نفر معترض مصری به عهدگاه انقلاب خود، یعنی همان میدان تحریر معروف، بازگشتند تا مگر مُرسی را راضی کنند به قبضه قدرت پایان دهد.
در همین حال محمد مُرسی نیز به طور ضمنی به امکان کوتاه آمدن از خواسته خود در برابر نظام قضایی اشاره کرده است اما طرفداران وی در مجمع وضع قانون اساسی جدید هیچ نرمشی نشان نداده تلاش برای تصویب فوری پیش نویس قانون اساسی جدید را آغاز کرده اند. دادگاه عالی قانون اساسی مصر یک شنبه ۱۲ آذر ماه را به عنوان ضرب الاجل تصویب پیش نویس اعلام کرده است.
نتیجه نهایی هرچه که باشد، امروز لحن کلام آقای محمد مرسی در مصر گاه از آنچه آیت الله خمینی در ایران بر زبان می آورد نیز هراس انگیز تر است. رئیس جمهوری اسلام گرای مصر در یکی از سخنان اخیر با دفاع از حکم ریاست جمهوری خود گفت: «اراده خدا و رأی مردم مرا در جایگاه ناخدای این کشتی قرار داده است.»
آیت الله خمینی نیز اغلب چنین جملاتی بر زبان می راند. به احتمال قوی بسیاری از مصریانی که در میدان تحریر جمع می شدند مانند ایرانیان انقلابی مخالف شاه فکرش را هم نمی کردند که روزی خدا در کنش های سیاسی شان دخالت کند، ادعای تأیید الهی و تصویب قانون اساسی جدید در مصر توسط محمد مرسی و اسلامگران چالش بزرگی است که بر سر راه نیروهای سکولار مصر قرار گرفته است که تا زمان باقیست از سقوط کشور به ورطه نظامی استبدادی و دین سالار مشابه جمهوری اسلامی پیشگیری کنند.