نگرانی مسئولان از رکود ازدواج و افزایش طلاق
بر اساس یک گزارش رسمی آمار طلاق ظرف ۱۵ سال در ایران دو برابر شده و شمار ازدواج‌ها به سرعت کاهش یافته است. مسئولان می‌گویند این روند نگران‌کننده است و باید فکری به حال علل آن کرد.
روزنامه ابتکار در شماره پنچ‌شنبه خود (۴ آبان / ۲۵ اکتبر) نگاهی به تازه‌ترین آمار درج شده در گزارش نظارتی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری انداخته است. آماری که زنگ خطر را برای مسئولان به صدا درآورده است: آمار طلاق نسبت به ازدواج به ۱۶ درصد رسیده و هشدار دهنده است!
گزارش نظارتی آمار یک دوره ۱۵ ساله یعنی از ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۰ را منتشر کرده که نشان می‌دهد "تعداد ازدواج‌ها با سرعت آهسته و تعداد طلاق‌ها با سرعت بالایی در جامعه رو به افزایش" بوده است.
تعداد طلاق در این گزارش از ۳۷۸۱۷ مورد در سال ۱۳۷۵ به ۱۳۷۲۰۰ مورد در سال ۱۳۸۹ رسیده است و نسبت طلاق در سال ۱۳۸۹ به سال قبل از آن حدود ۹،۱ درصد افزایش داشته است.
نکته جالب در این آمار این است که «حدود ۴۵ درصد از کل طلاق‌های صورت گرفته در این سال مربوط به ۴ سال اول زندگی مشترک زوجین بوده و حدود ۱۴ درصد از طلاق‌های ثبت شده مربوط به زوجینی است که طول مدت ازدواج آنها کمتر از یکسال است».
سن طلاق
در بیشتر طلاق‌های به ثبت رسیده سن مردها حدود ۲۵-۳۵ سال و زنان ۲۰-۳۰ سال بوده است. همچنین آمار طلاق در برخی استا‌ن‌ها با بافت فرهنگی روستایی کمتر و در شهرهای بزرگ بیشتر است: «نرخ خام طلاق به ترتیب در استان‌های سیستان و بلوچستان، ایلام و چهارمحال و بختیاری در کمترین میزان و در استان‌های تهران، قم و خراسان رضوی در بالاترین میزان بوده است».
سن ازدواج در ایران هم‌‌‌چنان نسبت به کشورهای توسعه یافته صنعتی بسیار پایین است
در گزارش به عوامل موثر در به وجود آمدن این وضعیت «خطرناک» به طور کلی اشاره شده است: «معمولا آمارهای ازدواج و طلاق و نسبت‌های مربوط به آنها متاثر از وضعیت اقتصادی، اشتغال و بیکاری، امنیت شغلی، سنت‌ها و جرایم و.. است که همه با یکدیگر در ارتباط هستند. و تغییرات عوامل بیان شده آمارهای ازدواج و طلاق و نسبت‌های آنها را تحت تاثیر قرار میدهند»
زنان بیشترین متقاضیان طلاق
مصطفی فروتن، آسیب شناس اجتماعی اخیرا اعلام کرد که بیشتر طلاق‌های موجود در ایران چهار علت اصلی دارند: خشونت خانگی، اعتیاد، فقر و مشکلات اقتصادی. به گفته او بیش از ۹۰ درصد تقاضاهای طلاق در ایران از سوی زنان انجام می‌شود.
این آسیب شناس اجتماعی تاکید کرد که بر طبق آمار ۲۵ درصد طلاق‌ها در ایران به دلیل فقر ومشکلات اقتصادی است، اما فقر ومشکلات اقتصادی خود با دلایل دیگری چون اعتیاد و خشونت خانگی هماهنگ می‌شوند.
محمد باقر مازنی، رئیس دادگاه‌های عمومی و انقلاب کرج نیز پاییز امسال با اشاره به آمار طلاق در سال ۱۳۹۰ در کرج،، ریشه بیشتر مشکلات اقتصادی را اعتیاد به مواد مخدر دانست.
تعبیری دیگر از افزایش آمار طلاق
جالب است که در میان همه ابراز نگرانی‌ها، نگرش‌های دیگری نیز به مسئله ازدواج و طلاق مجال بروز می‌یابند. محمد علی نجفی، عضو شورای شهر تهران مردادماه گذشته با اشاره به افزایش آمار طلاق گفت که این پدیده لزوما منفی نیست «افزایش آمار طلاق نشان می‌دهد زنان ما دیگر نگاه با لباس عروس به خانه شوهر بیایم و با کفن سفید بروم، ندارند و حاضر به تحمل هر ظلمی نیستند. متاسفانه بیشتر مسائل و مشکلات زندگی بر دوش زنان است و این اصلا درست نیست.»
در میان صاحب‌نظران علم روانشناسی در جمهوری اسلام درباره علل طلاق ارزیابی‌های دیگری هم ارائه شده است. از جمله دکتر غلامعلی افروز ، رئیس گروه روانشناسی "طرح مطلع مهر"، به تازه‌گی در این باره که از هر چهار ازدواج در ایران یکی به طلاق منجر می‌شود گفت که ریشه همه طلاق‌ها در سراسر جهان را "دافعه‌های جنسی و روانی" است و "«آرامش‌گرایی" را از "ارکان تحکیم بنیاد خانواده دانست".
این دکتر روانشناسی خصوصیات زن آرامش‌گرا را برشمرد و گفت که زنی آرامش‌گرا است که «همه محبت، ایثار، شجاعت، عدالت، مودت را تقدیم همسرش کند».
جمعیت شهرنشین و جوان تحصیل و اشتغال را به ازدواج در سن پایین ترجیح می‌دهد
بر اساس ارزیابی رئیس گروه روانشناسی «طرح مطلع مهر» علت اصلی افزایش طلاق می‌تواند این باشد که از هر چهار زن ایرانی یک نفر دیگر حاضر نیست «همه محبت، ایثار، شجاعت، عدالت، مودت را تقدیم همسرش کند».
کاهش ازدواج، نگرانی مسئولان
در گزارش نظارتی مقایسه‌ای شده میان آمار ازدواج در ایران در سال ۱۳۸۹ که نسبت به سال قبل از آن تنها ۰،۲ درصد رشد را نشان می‌دهد. «باید اذعان داشت این افزایش با توجه به حجم جمعیت واقع در سن ازدواج کشور، کمتر از حد انتظار است و نشانگر بالا رفتن سن ازدواج و میزان تجرد در کشور است». پدیده‌ای که به کاهش موالید در این سال‌ها منجر شده و این هم یک نکته نگران کننده دیگر از نظر تهیه کنندگان گزارش است.
در گزارش نظارتی آمده است که در دو سال گذشته «بیشترین تعداد ازدواج مردان کشور در گروه‌های سنی ۲۴-۲۰ و ۲۹-۲۵ ساله و بیشترین تعداد ازدواج زنان کشور به ترتیب در گروه‌های سنی ۲۴-۲۰ ساله و ۱۹-۱۵ ساله روی داده است».
نکته قابل توجه دیگر در این آمار این است که «بیشترین تعداد ازدواج ثبت شده در بین مردان گروه سنی ۲۴-۲۰ ساله با زنان ۱۹-۱۵ ساله بوده که ۱۹ درصد از کل وقایع ازدواج را تشکیل می‌دهد».
بیشترین درصد ازدواج در میان پسران و دختران هم‌سن بوده است و « در ۴۴ درصد ازدواج‌ها زوج بین یک تا پنج سال از زوجه بزرگ تر بوده است».
نگاهی به این آمار نشان‌می‌دهد که سن ازدواج در ایران هم‌‌‌چنان نسبت به کشورهای توسعه‌یافته بسیار پایین است. ضمن این که بالا رفتن سن ازدواج و کاهش موالید تنها ناشی از مشکلات اقتصادی نیست و می‌تواند علامتی دال بر تمایل نسل جوان، بخصوص دختران به ادامه تحصیل و اشتغال باشد.
"مطالبات و مخاطرات" جوانان شهرنشین
در قسمت دیگری از گزارش نظارتی به آمار نیروی جوان ایران پرداخته شده است: جوانان ۲۹-۲۰ ساله کشور که بخش عمده ای از نیروی کار جدید کشور را شکل میدهند از ۱۰ میلیون نفر در سال ۱۳۷۵ با یک جهش بی سابقه به ۱۷،۷ میلیون نفر در سال ۱۳۸۹ رسیده است. «در حال حاضر این گروه سنی مرکز ثقل جمعیت کشور را تشکیل میدهند و برنامه ریزی جهت تامین نیازهای این گروه سنی، اولویت اول از دیدگاه سیاست‌های جمعیتی است، همچنین نیازهای اساسی حجم عظیم جمعیت جوان در شرایط کنونی اشتغال، درآمد، مسکن، ازدواج و کسب هویت اجتماعی است».
در گزارش تاکید شده که این جمعیت اغلب شهرنشین، تحصیل‌کرده و دارای آگاهی و مطالبات بالایی است و عدم توجه به نیازهای این قشر آسیب‌های متعدد اجتماعی را به دنبال خواهد داشت و «ثبات و امنیت سیاسی و اجتماعی جامعه را به مخاطره خواهد انداخت».
جهش ارزش سکه طلا و سقوط آمار ازدواج
در این میان به نظر می‌آید که عامل دیگری هم به بالا و پایین رفتن آمار طلاق و ازدواج کمک کرده باشد: افزایش قیمت طلا.
افزایش ۱۱۰ درصدی قیمت سکه طلا در عرض شش ماه در سال گذشته، مانعی شد برای آنها که می‌خواستند ازدواج کنند و معضلی برای آنها که می‌خواستند طلاق دهند.
علی توکلی رئیس دادگستری کرمان زمستان سال گذشته دلیل افزایش پرونده‌های خانواده را افزایش بی‌رویه قیمت سکه دانسته و گفت: «همین دلیل باعث شده مردها تقاضای تعدیل اقساط مهریه را به دادگاه ارائه کنند».
سایت "خانواده و زنان" نیز در گزارشی، افزایش ۱۱۰ درصدی قیمت سکه طلا را باعث به وجود آمدن نگرانی برای افرادی دانسته که در حال پرداخت مهریه به همسرانشان هستند.
هم‌زمان برخی جامعه شناسان پیش‌بینی کردند که با افزایش قیمت سکه طلا، ایران به زودی با "بحران ازدواج" روبه‌رو خواهد شد.