تأمین اجتماعی در دانمارک ؛ یک تجربه موفق

عصرایران / اشاره : چند ماه قبل گفت و گویی  با سایت "عصر ایران" انجام دادم ( از تولد تا 18 سالگی دانمارکی ها چگونه می گذرد؟ )که خوشبختانه مورد توجه بسیاری از هموطنان عزیزم قرار گرفت. تعداد زیادی از خوانندگان عزیز در پایین مصاحبه اظهار نظر کردند . نظریات عزیزان را خواندم و برآن شدم تا مقاله ای در باب نکات مثبت و منفی جامعه دانمارکی به تحریر در آورم،تا شناخت هموطنان عزیزم عمیق تر شود.

با توجه به این که قریب بیست و هشت سال مقیم این کشور بوده و بیش از بیست سال سابقه کار حرفه ای با نوجوانان و جوانان و خانواده هایشان را در کارنامه کاری خود دارم و چندین سال نیز عضو هیئت مدیره چندین اتحادیه فرهنگی و ورزشی نیز بودم ، کوشیده ام نگاهی ازنزدیک به موضوع داشته باشم. بدیهی است ، هدف این نوشتار ، صرفاً روایت آنچه در دانمارک می گذرد نیست ، بلکه انتقال تجربیات در جهت تلاش برای بهره مندی هر چه بیشتر از آموزه های بشری است.

نادر رستمی*(متخصص امور تربیتی جوانان و نوجوانان در دانمارک )

کشور دانمارک از نظر اقتصادی کشوری مرفه به حساب می آید. این کشور تنها 5 میلیون نفر جمعیت دارد و چون اکثر خانواده ها یک یا دو فرزند دارند، مسئله ازدیاد جمعیت در این جا اصلا مطرح نیست و بالعکس کمبود نیروی جوان یکی از معضلات این کشور است. به همین دلیل نیز سن بازنشستگی بالا رفته و به 67 سال رسیده است. اگر کسی حتی از 18 سالگی سر کار رفته باشد ، و جسم و روح سالمی داشته باشد باید تا 67 سالگی به بازار کار سرویس بدهد. البته در مواردی سن بازنشستگی 60 و 65 سال نیز تحت شرایطی مورد تایید قرار می گیرد.

دانمارک کشوری کوچک است که در منطقه اسکاندیناوی واقع شده است. در قدیم اروپاییان کشورهای اسکاندیناوی را "دهات اروپا" لقب داده بودند ، چون در اسکاندیناوی همه جا سرسبز است. باران های فراوان موسمی باعث شده است این کشور خاک حاصلخیزی داشته باشد.

گندمزارهای فراوان ، کاشت سیب زمینی ، سبزیجات متنوع و نیز درختان میوه به خصوص سیب ، گلابی و آلو با محصولات فراوانشان این کشور را به یکی از صادرکنندگان این محصولات تبدیل کرده است. البته صادرات دانمارک شامل گوشت گاو و گوشت خوک نیز می باشد.

اما اکثر درآمد دولت از طریق مالیات بر کار و مالیات بر درآمد تامین می شود. در این کشور سقف مالیات بر کار معمولا از 38 درصد شروع و تا 55 درصد ادامه می یابد. ولی اگر بالای 37 ساعت در هفته کار شود ( اضافه کاری) در آن صورت تا سقف 68 درصد نیز مالیات اخذ می شود. یعنی اگر در ساعت اضافه کاری مثلا دو هزار کرون معادل یک میلیون تومان کار کرده باشید، ششصد و هشتاد هزار تومان آن را اداره مالیات بر می دارد و به شما فقط سیصد و بیست هزار تومان می رسد.

در این مورد من یک تجربه شخصی نیز دارم که مایلم به اطلاع عزیزان برسانم: چند سال پیش، مازاد بر کار ثابت هفتگی ام ، قرار شد در جایی کنفرانس داشته باشم.  پس از چند روز برای من چکی ارسال شد که فقط 32 درصد مبلغ توافق شده بود.
به اداره مالیات تلفن کرده و دلیل آن را پرسیدم.

خیلی خونسرد جواب دادند که مگر شما کار ثابت خودتان را ندارید؟ گفتم چرا؟
گفتند: خوب اگر شما کنفرانس نگذارید، به جای شما از یک نیروی بیکار استفاده می شود و باعث می شود که میزان بیکاری کمتر شود. ولی اگر دوست دارید اضافه بر سازمان کار کنید ما 68 درصد آن را می گیریم تا به آن بیکار نیز خدماتی را ارائه کنیم.
خندیدم و گفتم: متوجه شدم.

دانمارک سطح حقوق بالایی دارد. اما قیمت ها نیز در این کشور بسیار بالا هستند. بقدری بالا که یک در آمد کفاف خانواده را نمی دهد و زن و شوهر هر دو باید کار کنند تا هزینه ها تامین شود.
ساعات کاری هفته ای 37 ساعت است ، از دوشنبه صبح تا جمعه بعد از ظهر . در این کشور شنبه و یکشنبه تعطیل آخر هفته است.

اتحادیه ها

تمامی کارگران و کارمندان در دانمارک باید عضو اتحادیه شوند. اتحادیه ها بسیار قوی و مسئول توافق سالیانه با کارفرمایان برای تعیین سطح حقوق می باشند. یعنی هیچ کارگر و کارمندی در دانمارک اجازه ندارد عضو اتحادیه نباشد ، مگر این که برای کار قاچاق (یا سیاه) استخدام شود. درآمد دولت از مالیات مغازه داران بسیار بالاست زیرا هر آنچه را که می فروشند، می بایست 25 درصد فروش را به دولت مالیات بدهند.
 
متاسفانه در این جا اتاق اصنافی برای کنترل قیمت وجود ندارد و مغازه داران کوچک تا جایی که بتوانند گران می فروشند اما در مقابل فروشگاه های زنجیره ای بزرگ به خاطر رقابت با هم دیگر سطح قیمت هایشان همیشه پایین است و مردم نیز به مرور بیشتر و بیشتر از فروشگاه های زنجیره ای بزرگ خرید می کنند.

در مقابل این مالیات های سنگین ، دولت دانمارک خدمات متعددی را در اختیار دانمارکی ها و خارجیانی که اجازه اقامت دائم دارند،  قرار می دهد.

این کمک ها به دو نوع در اختیار شهروندان قرار می گیرد :
1- کمک نقدی مستقیم با فرستادن چک یا واریز کردن پول به حساب شهروندان
2- کمک های پولی غیر مستقیم ؛ مثلا اگر دارویی از داروخانه بخرید ، مقداری از پول دارو را داروخانه از دولت می گیرد نه از شما و هر قدر میزان خرید دارویتان بالاتر باشد میزان کمک دولتی بیشتر می شود.

شرح کمک های دولتی

مجلس دانمارک همه ساله مقداری بودجه در اختیار شهرداری ها قرار می دهد. شهرداری ها مسئول سرویس دهی به شهروندان هستند.
 
هر کودکی که در دانمارک زندگی می کند( دانمارکی یا خارجی دارای مجوز اقامت دائم) مشمول این سرویس ها می شود:

- از 0 تا 2 ساله میزان کمک نقدی سالیانه 17000 کرون
- از 3 تا 6 ساله سالیانه 13500 کرون
- 7 تا 14 ساله 10600 کرون در سال
-15 تا 17 ساله نیز 10600 کرون ،که به حساب والدین واریز می شود.

معمولا این میزان پول تقسیم بر 4 شده و به صورت فصلی یک چهارم مبلغ فوق ، به حساب والدین واریز می شود. یعنی اگر خانواده ای دو فرزند یک و پنج ساله داشته باشند سالیانه 30500 کرون کمک خرجی می گیرد.

این پول خالص بوده و معاف از مالیات می باشد.

همانطور که قبلا شرح دادم ، هزینه زندگی در این کشور بسیار بالاست برای مثال برای نگهداری هر کودک در شیرخوارگاه ها و مهد کودک ها ماهانه بین 2800 تا 3300 کرون باید پرداخت شود. به طور دقیق ارقام به صورت زیر است:

شیرخوارگاه با ناهار  ماهانه 3354 کرون
شیرخوارگاه بدون ناهار  ماهانه 2780 کرون
مهد کودک با ناهار   ماهانه 2363 کرون
مهد کودک بدون ناهار ماهانه  1775 کرون
مهد کودک نیمه وقت با ناهار  ماهانه 1476 کرون
باشگاه های اوقات فراغت  برای نوجوانان 7 تا 10 سال  ماهانه 1260 کرون
باشگاه های اوقات فراغت نوجوانان 10 تا 14 سال  ماهانه 510 کرون
باشگاه های اوقات فراغت جوانان 14 تا 18 سال  ماهانه  60 کرون

البته لازم به یادآوری است که قیمت های ذکر شده بالاترین سطح قیمت ها در دانمارک به حساب می آیند و همگی از سایت www.kk.dk  گرفته شده است. (سایت شهرداری کپنهاک).

اگر فرزندان یا کودکان مشکلات جسمی یا روحی داشته باشند ، شهرداری ها موظف هستند آنها را به مکان هایی بفرستند که امکان رسیدگی به آنها باشد. در اکثر موارد تفاوت قیمت را شهرداری ها پرداخت می کنند.

اگر والدین تصمیم داشته باشند خود اقدام به نگهداری از فرزندشان نمایند، از دولت کمک هزینه نگهداری می گیرند اما دیگر اجازه نخواهند داشت در جای دیگری مشغول به کار شوند.

لازم به یادآوری است که وقتی جوانی به سن 18 سال می رسد ، به طور خودکار از زیر چتر خانواده خارج شده و شهرداری مستقیما با جوان برای هماهنگی شرایط زندگی و احتمالا کمک هایی که لازم دارد ، تماس می گیرد.

در باب قوانین کمک های بلاعوض شهرداری،  هر جوان بالای 18 سال اگر بچه داشته باشد ، تا زمانی که زیر 25 سال سن دارد ، ماهیانه 9505 کرون دریافت می کند.
اگر بالای 25 سال سن داشته باشد ، 12629 کمک ماهیانه بلاعوض می گیرد. از این حقوق می باید مالیات نیز پرداخته شود که قریب 37 درصد آن به اداره مالیات پرداخت خواهد شد.
البته در دانمارک هر شخصی بخشودگی مالیاتی مختص خود را دارد که به آن personlig fradrag  یا بخشودگی مالیاتی شخصی می گویند که معمولا دو تا سه هزار کرون از درآمد پایه شخص شامل مالیات نمی شود.

در دانمارک هر شهروند مشاوری دارد. مشاور تقریبا همان کار مددکار اجتماعی را انجام می دهد. با این تفاوت که مشاوران در دانمارک مسئول هستند تا برای هر شهروندی پرونده ای تشکیل داده و با آن دسته از شهروندان که درس و تحصیلات و کارشان به روال طبیعی پیش نمی رود تماس می گیرند و به آنان کمک می کنند تا زندگی شان را در مسیر درست هدایت کنند.

هر کس شش ماه کمک بلاعوض از شهرداری بگیرد و در این شش ماه شرایط کاری یا تحصیلی خود را بهبود ندهد، حقوقش کم خواهد شد. فرد مورد حمایت مسئول است که با کمک مشاور خود برنامه ای برای آینده اش طرح کند و هدف تحصیلی یا کاری آینده خود را برای مشاور مشخص نماید.

اطلاعات فوق در سایت دولتی www.beroemte.dk  موجود است.

شرایط پرداخت کمک های بلاعوض

اگر فردی در شرایطی نباشد که بتواند مخارج خود و خانواده اش را تامین کند، می تواند کمک های نقدی بلاعوض از شهرداری بگیرد. برای مثال اگر فرد در شرایطی مانند بیماری طولانی قرار گیرد به طوری که قادر به تامین هزینه های خود و خانواده اش نباشد.

اگر دلیل احتیاج به کمک بلاعوض ، بیکاری باشد، شخص باید همیشه آماده کار باشد. به این نحو که اگر شهرداری کاری برایش پیدا کرد، ظرف یک هفته سرکار برود.

در سال 2012 میلادی سطح حقوق کمک بلاعوض برای فردی که بچه دارد و بالای 25 سال است، از 12629 کرون به 13732 کرون افزایش پیدا کرد. اگر بالای 25 سال داشته و بدون بچه زندگی کند ، ماهیانه 6600 کرون به او تعلق می گیرد. شخص مورد حمایت نباید دارایی هایی از قبیل ماشین ، زمین و خانه داشته باشد.  اگر فرد متاهل باشد و همسری شاغل داشته باشد ، حقوق بلاعوض وی قطع می شود اما بخشودگی مالیاتی همسر تا حدودی بیشتر خواهد شد. اطلاعات بیشتر در سایت وزارت کار www.bm.dk موجود است.

افرادی که عضو اتحادیه ها هستند ، در صورت بیکاری نمی توانند کمک های بلاعوض بگیرند. بلکه برای دو سال اول هفتاد تا هشتاد درصد حقوقشان را از اتحادیه دریافت می کنند. حق عضویت اتحادیه ها ماهیانه بین 400 تا 2000 کرون می باشد.

لزوم مراجعه به دندانپزشک 
 
 دولت مسئول پرداخت هزینه های درمان دندان های تمامی دانمارکی ها یا خارجیان دارای اقامت دائم زیر 18 سال می باشد. به همین دلیل سعی فراوان می شود تا مردم بهداشت دندان را بیاموزند که پس از 18 سالگی کمترین هزینه را برای جامعه داشته باشند.

این طرح بسیار موفق بوده است. مدارس نهایت سعی خود را می کنند تا بهداشت دندان را به دانش آموزان بیاموزند. در دانمارک رسم است که تمامی جوانان قبل از رسیدن به 18 سالگی دندان هایشان را ارتودنسی کنند تا در آینده هزینه این درمان را که بسیار بالا بوده و در حدود 20 تا 30 هزار کرون می باشد، پرداخت ننمایند.
در دانمارک از دندانپزشک ها نامه ای مبنی بر لزوم مراجعه به افراد می رسد و افراد همه ساله دو بار برای ویزیت به دندانپزشک مراجعه می کنند. 

وام تحصیلی برای دانشجویان

دانشجویان در دانمارک امکان قرض کردن پول با سود پایین را دارند و پس از اتمام تحصیل و شروع به کار ماهیانه به صورت اقساط قرض خود را باز می گردانند. این وام سالیانه بین 42876 کرون تا 68256 کرون برای دانشجویان زیر 25 سال ، و 42876 کرون تا 136500 کرون برای بالای 25 ساله ها می باشد.
اطلاعات بیشتر در سایت وابسته به وزارت علوم دانمارک www.pub.uvm.dk  موجود است.

بازنشستگان

حداقل حقوق دولتی که به افراد بازنشسته تعلق می گیرد، 11646 کرون در صورت مجرد بودن و 8581 کرون در صورت متاهل بودن می باشد (چون همسرش هم حقوق می گیرد). از ارقام بالا می باید مالیات نیز پرداخت شود. با توجه به کم بودن حقوق دولتی در سال های بازنشستگی همه نهایت سعی خود را می کنند تا برای ایام کهولت پس اندازی داشته باشند تا در صورت نیاز از آن استفاده کنند. اطلاعات بیشتر در سایت www.bruger.dk موجود است.

تورهای تأمین امنیت اجتماعی: هیچ فردی سقوط نمی کند

به طور کلی نظام تامین اجتماعی در دانمارک یکی از پیشرفته ترین نظام های تامین اجتماعی در جهان است به نحوی که وقتی برای فردی مشکلی پیش آشد "تورهای حمایتی" مختلفی است که شخص گرفتار را نگه دارد تا زمین نیفتد.

در این نظام تامین امنیت اجتماعی ملاحظات خاصی برای جوانان بزهکار ، معتادان ، معلولان،آدم های منزوی ، تنها و افسرده و افرادی که به خودکشی فکر می کنند و افراد مطلّقه و... وجود دارد. و گفتنی است که 90 درصد از هزینه های تامین اجتماعی را شهرداری ها پرداخت می کنند.

 در مقاله بعدی به مشکلات جامعه دانمارک  خواهم پرداخت تا در کنار مزایایی که در این نوشتار بر شمردم ، یک طرفه به قاضی نرفته باشیم و تصویری دقیق تر از جامعه دانمارک به دست آید ولی در نهایت انچه مهم است این که بتوانیم از ویژگی های مثبت و تجربیات این جامعه ، تا جایی که امکان دارد در کشور خودمان نیز استفاده کنیم.