صنعت پتروشیمی رو به خاموشی

حمید مافی − صنعت پتروشیمی ایران، روزگار خوبی ندارد، درست همانند دیگر صنایع که این روز‌ها به سختی نفس می‌کشند. دو هفته پیش بود که خبرگزاری‌های ایران، از تعطیلی پتروشیمی اصفهان خبر دادند. این واحد در شرایطی تعطیل شد که در سال‌های گذشته به عنوان واحد نمونه صنعت پتروشیمی معرفی شده بود. مدیران پالایشگاه علت اصلی تعطیلی را نبود خوراک اعلام کردند و مقام‌های دولتی از بدهی چند میلیاردی این واحد خبر دادند، مصیبتی که گریبان دیگر واحدهای تولیدی ایران را گرفته است.

آن گونه که مسئولان پتروشیمی اصفهان اعلام کرده‌اند، پالایشگاه اصفهان خوراک این واحد را با قیمتی بالا‌تر از فوب خلیج فارس تأمین کرده و آن‌ها توانایی تولید با این قیمت را ندارند، برای همین کارگران را به تعطیلات فرستاده و تولید را متوقف کرده‌اند.

اما این تنها پتروشیمی اصفهان نیست که راهکار را در کاهش تولید و تعطیلی دائمی دیده، بلکه سایر واحدهای پتروشیمی در ایران هم با مشکل کمبود مواد اولیه و خوراک روبرو هستند. بر اساس گزارش روزنامه دنیای اقتصاد، پتروشیمی اروند و بندر امام نیز با کمبود خوراک و مواد اولیه روبرو هستند و همین بازار محصولات پتروشیمی را آشفته و نابسمان کرده است. خبرگزاری فارس نیز از کمبود نفتا در واحد پتروشیمی اراک خبر داده است.

بر اساس گزارش فارس، پتروشیمی اراک خوراک مورد نیاز خود را از عراق تامین می‌کند اما بخشی از این خوراک توسط پالایشگاه اصفهان تامین می‌شود که به دلیل قیمت بالا و توقف خرید از سوی پتروشیمی اصفهان، تامین آن با مشکل روبرو شده است.

تولید بنزین داخلی و ضربه فنی پتروشیمی

آن گونه که از گزارش رسانه‌های داخلی ایران بر می‌آید و شواهد نشان می‌دهد، صنعت پتروشیمی ایران درگیر یک چرخه از بحران شده، بحرانی که از واحدی به واحد دیگر منتقل و در ‌‌نهایت، صنعت پتروشیمی ایران را زمین گیر می‌کند. اما این چرخه بحران، عارضه‌ای یک‌روزه‌ای نیست که واحدهای پتروشیمی ایران را از رمق انداخته، بلکه ثمره سیاست‌های اشتباه دولت در تولید بنزین داخلی است.

دو سال پیش هنگامی که دولت اعلام کرد برای مقابله با تحریم‌ها به تولید بنزین در پالایشگاه‌های داخلی روی می‌آورد، کار‌شناسان در باره آثار زیانبار این اقدام بر تولید محصولات پتروشیمی هشدار دادند. اما‌‌ همان زمان، میر مسعود کاظمی، وزیر وقت نفت، این آثار را انکار و اعلام کرد که واحدهای پتروشیمی به صورت همزمان هم بنزین تولید می‌کنند و هم به تولید محصولات پتروشیمی ادامه می‌دهند.

نخستین اثر مستقیم این اقدام دولت افزایش، قیمت محصولات پتروشیمی و کمبود مواد اولیه مورد نیاز صنایع وابسته به پتروشیمی بود که کالای فراوری شده راهی بازار می‌کردند، به گونه‌ای که قیمت تولیدات این واحد‌ها ۲۰ درصد افزایش یافت و در یک بازه زمانی بسیاری از واحدهای تولید کننده ظروف یک بار مصرف دچار بحران شدند.

دو سال پیش هنگامی که دولت اعلام کرد برای مقابله با تحریم‌ها به تولید بنزین در پالایشگاه‌های داخلی روی می‌آورد، کار‌شناسان در باره آثار زیانبار این اقدام بر تولید محصولات پتروشیمی هشدار دادند. اما‌‌ همان زمان، میر مسعود کاظمی، وزیر وقت نفت، این آثار را انکار و اعلام کرد که واحدهای پتروشیمی به صورت همزمان هم بنزین تولید می‌کنند و هم به تولید محصولات پتروشیمی ادامه می‌دهند.

نخستین اثر مستقیم این اقدام دولت افزایش، قیمت محصولات پتروشیمی و کمبود مواد اولیه مورد نیاز صنایع وابسته به پتروشیمی بود که کالای فراوری شده راهی بازار می‌کردند، به گونه‌ای که قیمت تولیدات این واحد‌ها ۲۰ درصد افزایش یافت و در یک بازه زمانی بسیاری از واحدهای تولید کننده ظروف یک بار مصرف دچار بحران شدند.

حال که دو سال از این تصمیم دولت گذشته، آثار بحران در واحدهای پتروشیمی نمودار شده است. کار به جایی رسیده که خبرگزاری فارس، تولید بنزین را یکی از مشکلات صنعت پتروشیمی بر شمرده و نوشته است: به لیست مشکلات پتروشیمی‌های خوراک مایع از جمله پتروشیمی اصفهان باید مشکلات ناشی از تولید بنزین در پتروشیمی‌ها را نیز افزود، چنانکه در موارد کمبود بنزین، محصولاتی چون نفتا، رفورمیت و پلاتفورمیت اولین قربانیان هستند. کما اینکه ابتدا خود پالایشگاه‌ها تلاش می‌کنند به نوعی این خوراک‌ها را به بنزین تبدیل کنند.

چرخه بحران در پتروشیمی

پالایشگاه‌های ایران فرسوده شده‌اند و توان تامین نیاز صنعت پتروشیمی و تولید بنزین به صورت همزمان را ندارند. آن گونه که پایگاه خبر آنلاین گزارش داده است، به دلیل عقب ماندگی تکنولوژیکی و پیری پالایشگاه‌های ایران، روزانه ۴۱,۵ میلیون متر مکعب گاز خام را هدر می‌دهند. این هدر روی روزانه ۸ میلیون و ۶۷۰ هزار دلار زیان به صنعت گاز ایران تحمیل می‌کند. فرسودگی پالایشگاه‌های ایران، سبب شده است که آن‌ها پاسخگوی نیاز روزانه واحدهای پتروشیمی نباشند.

در همین راستا غلامرضا آقازاده، وزیر اسبق نفت ایران گفته است که سهم پتروشیمی‌ها از گاز کشور به زیر ۱۰ درصد سقوط کرده است. او در گفت‌و‌گو با روزنامه همشهری، گفته است: هنگامی که دولت تصمیم به افزایش سهمیه بنزین از ۸۰ لیتر به ۱۲۰ لیتر گرفت، درخواست کردیم که به جای این کار، پتروشیمی ستاره خلیج فارس را تکمیل کنیم. اما دولت مخالفت کرد.

او دلیل این اقدام دولت را نگاه کوتاه مدت دانسته و افزوده است: تا آنجا که می‌توانیم باید از خام فروشی بکاهیم و به سمت تولیدات فرآوری شده برویم اما این ممکن نیست مگر اینکه خوراک پتروشیمی‌ها را تامین کنیم. به گفته او سهم واحد‌های پتروشیمی از گاز تولیدی پیش از این ۱۳ تا ۱۵ درصد بوده اما در سال‌های اخیر به ۷ تا ۸ درصد سقوط کرده و این مسئله واحدهای پتروشیمی را با کمبود خوراک روبرو کرده است.

همچنین بیات، معاون وزیر نفت هم علیرغم اینکه از توسعه صنعت پتروشیمی در ایران خبر داده، کمبود منابع مالی در صنعت پتروشیمی را انکار نکرده است. او در گفت‌و‌گو با روزنامه ایران، ارگان رسمی دولت، گفته است که در حال حاضر ۷۳ طرح در صنعت پتروشیمی در دست اجرا است اما منابع مالی ۱۵ طرح به صورت کامل تامین شده است. آن گونه که معاون وزیر نفت عنوان کرده تنها منابع مالی ۲۰ درصد از طرح‌های توسعه صنعت پتروشیمی تامین شده و مابقی نیازمند تامین منابع مالی هستند.

در همین حال، گمرک ایران از کاهش صادرات محصولات پتروشیمی در پنج ماه نخست امسال خبر داده است. بر اساس گزارش گمرک، صادرات محصولات پتروشیمی تا شهریور ماه امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۴۰ درصد کاهش یافته است.

سقوط ایران در خاورمیانه

بر اساس سند چشم انداز، ایران در سال ۱۴۰۴ خورشیدی باید در رتبه نخست صنعت پتروشیمی خاورمیانه قرار بگیرد و در این راه نیازمند سرمایه گذاری‌های کلان است. آن گونه که آمارهای رسمی دولت نشان می‌دهد، ظرفیت اسمی صنایع پتروشیمی ایران ۵۱ میلیون تن بوده است و دولت تا سال ۹۰، ۴۹ هزار میلیارد تومان در این عرصه سرمایه گذاری کرده وبرای تحقق چشم انداز برنامه پنجم توسعه نیازمند سرمایه گذاری ۵۰ میلیارد دلاری است.

با این حال عبدالحسین بیات گفته است که ایران در حال حاضر رتبه نخست تولید و صادرات محصولات پتروشیمی در خاورمیانه و رتبه چهل و چهارم دنیا را داراست. به گفته او، ایران در۴۶ سال گذشته، تنها ۴۶ میلیارد دلار در صنعت پتروشیمی سرمایه گذاری کرده و حال سالیانه نیازمند جذب شش میلیارد دلار سرمایه گذاری در این عرصه است.

این در حالی است که بر اساس گزارش منابع بین المللی تولید صنایع پتروشیمی در عربستان دو برابر ایران است و کویت هم در سال‌های گذشته با جذب سرمایه گذاری، نسبت به توسعه صنعت پتروشیمی خود اقدام کرده و جایگاه‌اش در خاورمیانه و جهان را بهبود بخشیده است.

در حالی که گمرک به صورت رسمی از کاهش صادرات محصولات پتروشیمی در ایران خبر داده، شانا، پایگاه خبری وابسته به وزارت نفت ایران، گزارش کرده که صادرات محصولات پتروشیمی عربستان ۳۱ درصد افزایش یافته است. همچنین قطر نیز اعلام کرده است که با جذب بیش از ۲۱ میلیارد دلار سرمایه خارجی برای توسعه صنعت پتروشیمی در این کشور، میزان تولیدات خود را به ۷۲۰ هزار تن در سال افزایش می‌دهد.

امارات دیگر رقیب منطقه‌ای ایران نیز امسال ۲۵ میلیارد دلار سرمایه خارجی به منظور توسعه صنعت گاز و پتروشیمی جذب کرده است. در همین حال گزارش موسسه تحقیقاتی فراسر کانادا نشان می‌دهد که ایران در رتبه آخر جذب سرمایه گذاری خارجی در حوزه نفت و گاز قرار دارد. بر اساس این گزارش، رتبه ایران در جذب سرمایه گذاری خارجی با ۱۳ پله سقوط به ۱۴۵ در جهان تنزل یافته است. رتبه ایران در سال ۲۰۱۱ میلادی، ۱۳۲ بوده است. قطر، امارت و عمان سه کشور نخست خاورمیانه در جذب سرمایه گذاری در صنعت نفت به شمار می‌روند و ایران در جمع دوازده کشور منطقه که مورد ارزیابی قرار گرفته اند، در رتبه آخر قرار گرفته است.