تور اتمی ایران برای میهمانان غیر متعهدها؛ تکرار تجربه ای ناموفق

رضا تقی زاده (تحلیلگر مسائل ایران)

در آستانه انتشار گزارش فصلی دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی پیرامون فعالیت های هسته ای ایران و در فاصله کوتاهی پس از اعلام بی نتیجه ماندن مذاکرات اخیر بین علی اصغر سلطانیه و هرمان ناکارتس در وین، جمهوری اسلامی در حاشیه گردهمایی جنبش عدم تعهد بار دیگر از دیپلمات های خارجی برای بازدید از تاسیسات اتمی و نظامی خود دعوت به عمل آورده است؛ تجربه ای که در دی ماه سال ۱۳۸۹ به نتیجه نرسید.
 
اندکی پیش از آغاز مذاکرات ایران با گروه ۱+۵ در استانبول- یک در روز ۲۵ دی ماه سال ۱۳۸۹ و در شرایطی که انتشار خبر احداث مرکز غنی سازی پنهانی ایران در زیر کوه های مشرف بر روستای فردو در نزدیکی شهر قم، مناسبات تهران و جامعه جهانی را در وضعیتی حاد قرار داده بود، جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که آماده گشودن درهای تاسیسات اتمی خود به روی دیپلمات های خارجی است.
 
کشورهای عضو اتحادیه اروپا بدون درنگ دعوت تهران را رد کردند و سفیر روسیه نیز همزبان با سفیر چین، ضمن خودداری از قبول دعوت تهران یاد آور شد که بازدید از مراکز اتمی مسئولیت بازرسان آژانس بین الملی انرژی اتمی است و نه دیپلمات ها.
 
هدف ایران از پیشنهاد اجرای تور اتمی برای دیپلمات های خارجی در آن تاریخ تاکید بر ادعای شفافیت طرح های هسته ای، رد اتهام پنهان کاری و در نتیجه کاهش فشارهای خارجی و مقابله با تهدید حمله نظامی بود.
 
سفرای مصر و کوبا به نمایندگی از جنبش عدم تعهد، الجزایر به نمایندگی کشورهای عضو گروه ۷۷، نماینده دایم اتحادیه عرب در وین، سفیر عمان که کشورش در آن تاریخ ریاست اتحادیه عرب را بر عهده دشت، سفیر سوریه به عنوان نماینده منطقه آسیا و سفیر ونزوئلا به عنوان میهمان مخصوص در تور هسته ای یاد شده مورد پذیرایی قرار گرفتند.
 
هیات یاد شده با هدایت علی اصغر سلطانیه سفیر ایران در آژانس، از کارخانه فرایند اتمی در اصفهان و مرکز غنی سازی اورانیوم در نطنز بازدید کردند و در هر دو شهر برای شرکت کنندگان فیلم هایی از پیشرفت های اتمی ایران نمایش داده شد.
 
سابقه تورهای اتمی ایران
 
در سال ۲۰۰۲ و بعد از افشای وجود تاسیسات غنی سازی در نطنز و کارخانه تولید آب سنگین در اراک فشار های خارجی و تهدید ها علیه برنامه های اتمی ایران به شدت افزایش یافت.
 
یک سال بعد با هدف کاهش فشارها، دولت محمد خاتمی رییس جمهور وقت ایران سیاست درهای باز تاسیسات اتمی را اعلام کرد و در فاصله کوتاهی، بازرسان آژانس از تاسیسات در دست تکمیل غنی سازی اورانیوم در نطنز بازدید کردند.
 
با انگیزه ای مشابه، حسین موسویان مذاکره کننده پیشین اتمی و معاون وقت دبیر شورای امنیت ملی ایران در سال ۲۰۰۴ پیشنهاد انجام تورهای گردشگری از تاسیسات اتمی را مطرح کرد ولی به دلایل امنیتی این فکر هرگز عملی نشد.
  
 در ماه اوت سال گذشته هرمان ناکارتس، معاون مدیرکل آژانس در امور پادمان ها که جانشین اولی هاینونن شده بود به همراه هیاتی که در آن چهار بازرس آژانس عضویت داشتند از نطنز، فردو، اصفهان (واحد تبدیل و تولید سوخت ۲۰ درصد برای راکتور آزمایشگاهی تهران)، نیروگاه بوشهر، راکتور آب سنگین اراک ، کارخانه تولید آب سنگین اراک و همچنین یک کارگاه تولید قطعات و مونتاژ  سانتریفیوژ در نطنز بازدید کرد.
 
قصد ایران از دعوت هیات بازرسان آژانس اثبات ( صداقت و شفافیت صد درصدی) ایران اعلام شد.
 
در ماه نوامبر گزارش ناکارتس به دبیر کل آژانس و مطرح شدن مفاد آن در شورای حکام حاکی از ادامه نگاه انتقادی آژانس نسبت به برنامه های اتمی ایران و شکست هجوم تبلیغاتی تهران بود.
 
تفاوت های دو نوع بازدید
 
در انجام بازدید احتمالی میهمانان کنفرانس جنبش عدم تعهد از پارچین، استدلال ساده سفیر روسیه در سال ۲۰۱۱ مبنی بر اینکه «بازدید (کنترل شده) دیپلمات ها جانشین مناسبی برای بازرسی متخصصین از تاسیسات اتمی ایران نیست» همچنان معتبر است.
 
در پارچین، که یک مرکز تولید مهمات نظامی است، موضوع مورد ابهام مبادرت احتمالی به انجام آزمایش شلیک نوترونی در محفظه ای فلزی به منظور ساخت ماشه اتمی است.
 
آژانس در مورد طراحی کپسول فلزی توسط یک متخصص روسی، ساخت آن در مرکز ماشین سازی اراک و نصب تجهیزات در اصفهان و حمل آن به پارچین اطلاعاتی در اختیار دارد که بخشی از آنها در منابع آزاد نیز منتشر شده است.
 
بخشی از این اطلاعات توسط کشورهای عضو در اختیار آژانس قرار گرفته و بخش دیگر محصول چند مصاحبه رو در رو و همچنین نتیجه تصویر برداری های ماهواره ای است.
 
آژانس با درخواست حضور بازرسان خود در پارچین قصد دارد محل مشکوک به نصب کپسول ادعایی را مورد بازدید قرار داده و از خاک محل مورد نظر نمونه برداری کند.
 
در صورت انجام خاکبرداری های گسترده از محل و شستشو، تنها انجام آزمایش های دقیق و استفاده از ابزار پیشرفته ردیابی مواد رادیو اکتیو قادر به ثبوت وجود آثار آزمایش نوترونی است.
 
از این لحاظ، بازدید چند دیپلمات غیر متخصص بدون در اختیار داشتن تجهیزات رد یابی اشعه اتمی از پارچین را نمی توان جانشین بازرسی متخصصین و نمونه برداری خاک از محل ساخت.
 
جمهوری اسلامی با دعوت از دبیر کل سازمان ملل برای بازدید از تاسیسات اتمی خود به دنبال اثبات حسن نیت و کسب مشروعیت فعالیتهایی است که واحد  تخصصی سازمان ملل ( آژانس) نسبت به آن ابراز تردید می کند.
 
رد دعوت از سوی مرسی
 
دعوت از محمد مرسی، رییس جمهوری مصر، برای بازدید از تاسیسات اتمی نطنز و اصفهان، نیز از یک سو با انگیزه تحت تاثیر قرار دادن رییس جمهور مصر نسبت به پیشرفت های  فنی- اتمی ایران و از سویی اثبات دوستی و ایجاد زمینه گفت و گو پیرامون عادی سازی مناسبات سیاسی با قاهره صورت می گیرد.
 
در اقدامی مشابه با رد دعوت ایران از سوی بانکی مون، دبیر کل سازمان ملل، رییس جمهور مصری نیز بنا بر اظهارات سخنگوی مرسی، در تهران نه پیرامون عادی سازی مناسبات با جمهوری اسلامی مذاکره خواهد کرد و نه به دیدار تاسیسات اتمی در نطنز و اصفهان خواهد رفت.
 
سخنگوی رییس جمهوری مصر از  سفر مرسی به تهران که به دلیل واگذاری ریاست جنبش عدم تعهد و در راه بازگشت از چین صورت می گیرد، به عنوان «یک سفر چند ساعته» یاد کرده است.
 
ایران با استفاده از فرصت برگزاری کنفرانس جنبش عدم تعهد در تهران به دنبال جلب پشتیبانی بیشتر کشورهای عضو از مواضع و سیاست های اتمی خود و در نتیجه کاهش فشارهای خارجی است.
 
پیشنهاد پذیرایی از چند میهمان برگزیده کنفرانس برای بازدید محدود از مراکز بحث انگیز نظامی و تاسیسات اتمی، آزموده ناموفقی است که تنها دوستان خاص تهران را راضی تر خواهد ساخت، در حالی که فشارهای ناشی از اعمال تحریم های اروپا و آمریکا و تهدید به استفاده از گزینه نظامی علیه ایران بعد از برگزاری کنفرانس تهران همچنان ادامه خواهد یافت.