رمزگشایی از نظرسنجی هسته ای تلویزیون ایران

نظرسنجی خبرساز شبکه خبر، در شامگاه سه شنبه ۱۳ تیر از روی سایت این شبکه برداشته شد

آیا نظرسنجی سه شنبه ۱۳ تیر شبکه خبر تلویزیون ایران را باید به معنی زمینه سازی جمهوری اسلامی برای کوتاه آمدن بر سر پرونده هسته ای دانست؟

در این نظرسنجی سه گزینه ای، در پاسخ به این سوال که "کدام شیوه را در قبال تحریم یکجانبه غرب ضد ایران ترجیح می دهند؟"، ۶۳ درصد از پاسخ دهندگان خواستار توقف غنی‌سازی اورانیوم از سوی ایران در برابر لغو تدریجی تحریم‌های بین المللی شدند.

این در حالی است که ۱۹درصد پاسخ دهندگان موافق "اقدام تلافی جویانه ایران در بستن تنگه هرمز" بودند و ۱۸ درصد نیز گزینه "مقاومت در برابر تحریم های یکجانبه برای حفظ حقوق هسته‌ای" را انتخاب کردند.

سایت شبکه خبر ایران، امروز صبح با انتشار کلیک تحلیلی در مورد نظرسنجی جنجالی دیروز خود، ضمن اذعان به موافقت "بیش از ۶۰ درصد" پاسخ دهندگان با توقف غنی سازی اورانیوم نوشت که این نظرسنجی "به هیچ وجه نمی تواند نظر و دیدگاه کل جامعه یا حتی بخش اعظمی از جمعیت انقلابی ایران را منعکس سازد". تحلیلی که لحن آن، نشان دهنده تلاش برای توضیح شدت اختلاف میان نتایج نظرسنجی با سیاست رسمی حکومت بود که - تا کنون - مبتنی بر معرفی غنی سازی به عنوان "حق مسلم" ایران بوده است.

البته، این واقعیت قابل انکار نیست که درصد های به دست آمده در نظرسنجی های اینترنتی، لزوما متناسب با دیدگاه اکثریت اعضای یک جامعه نیستند، به این دلیل ساده که مخاطبان هیچ سایت اینترنتی، تنوع واقعی دیدگاه های موجود در اجتماع را نمایندگی نمی کنند. بر همین مبنا، نسبت ایرانیانی که موافق توقف غنی سازی اورانیوم هستند نیز، ممکن است بیشتر یا کمتر از نتایج نظرسنجی سه شنبه باشد که بنا بر ادعای امروز شبکه خبر، حدود ۲ هزار نفر در آن شرکت کرده اند (ادعایی که امکان تایید مستقل آن وجود ندارد).

با این حال، این نکته نیز قابل چشم پوشی نیست که شبکه خبر تلویزیون، یک سایت رسمی حکومتی است و می توان انتظار داشت در میان مراجعه کنندگان آن، سهم کسانی که به حکومت و رسانه های خبری آن اعتماد دارند، بیشتر از حد میانگین کاربران اینترنتی در جامعه ایران باشد. درست به همان ترتیب که در میان مراجعه کنندگان به یک سایت خبری فیلتر شده در خارج از کشور، احتمالا سهم افراد بی اعتماد به رسانه های حکومتی، بیشتر از حد میانگین جامعه است.

اما مهم تر از نتایج نظرسنجی فوق، نفس انتشار آن بر روی یک سایت رسمی و به ویژه، قرار دادن توقف غنی سازی اورانیوم (توجه شود که این گزینه، توقف غنی سازی ۲۰ درصدی نیست و "توقف غنی سازی" در مفهوم کلی آن است) به عنوان یکی از گزینه هاست.

بحث در مورد توقف غنی سازی اورانیوم، در سال های اخیر به عنوان یکی از خطوط قرمز رسانه ای حکومت ایران تلقی شده و دفاع از این اقدام، حتی در رسانه های غیرحکومتی داخل کشور هم اقدامی پرهزینه بوده است. اما هم اکنون، شاهدیم که این گزینه، در نظرسنجی یک شبکه تلویزیونی رسمی، به عنوان یکی از راه حل های "ممکن" در مواجهه با تحریم های اخیر مورد اشاره قرار گرفته است.

آیا تهران در صدد تجدید نظر است؟

تلویزیون، حساس ترین رسانه حکومتی ایران به حساب می آید که به لحاظ سیاسی، همواره دارای کمترین میزان انحراف از دیدگاه های حکومت و رهبر آن بوده است. با این حساب، تصور اینکه نظرسنجی اخیر بدون درک اهمیت آن و بدون تصویب مدیران ارشد شبکه خبر بر روی سایت این شبکه قرار گرفته باشد، دشوار به نظر می رسد.

"مهم تر از نتایج نظرسنجی شبکه خبر، نفس انتشار آن بر روی یک سایت رسمی و به ویژه، قرار دادن گزینه 'ممنوع' توقف غنی سازی اورانیوم، به عنوان یکی از انتخاب‌های آن است"

با توجه به این واقعیت، یک فرض ممکن می تواند آن باشد که انتشار نظرسنجی فوق، اقدامی حساب شده از سوی تصمیم گیرانی در ایران بوده که تصور می کنند زمان تجدید نظر در سیاست رسانه ای نظام در مورد پرونده هسته ای فرا رسیده است.

در این صورت، ممکن است بتوان نتیجه گرفت که آیت الله خامنه ای، به عنوان تصمیم گیر اصلی برنامه هسته ای که به تاکنون طور واضح تاکنون با هر گونه "سازش" بر سر برنامه هسته ای ایران به شدت مخالفت کرده، اکنون به هر علت - مثلا به دلیل تحریم های جدید نفتی - حداقل بحث در مورد چنین تغییری را امکانپذیر می داند.

با وجود این، هرچند احتمال تجدیدنظر حکومت ایران در سیاست های هسته ای منتفی نیست، اما به نظر می رسد که هیجان زدگی تحلیلی در مورد چنین احتمالی نیز غیرواقع بینانه خواهد بود.

نباید فراموش کرد که در گذشته هم، بارها ناظران و سیاستمداران، با مشاهده شواهدی از "نرمش" تهران بر سر پرونده هسته ای، نسبت به حل و فصل اختلافات ایران و جامعه بین المللی بر سر این پرونده امیدوار شده اند، اما سپس به این نتیجه رسیده اند که این امیدواری واقع بینانه نبوده است.

مثلا، با وجود سرسختی شدید محمود احمدی نژاد در مقابل هرگونه مصالحه هسته ای ایران و غرب در دوره اول ریاست جمهوری خود، وی در دوره دوم مسئولیتش - در دو سال اول این دوره که هنوز از حمایت مطلق رهبر ایران برخوردار بود - نشانه هایی از تمایل به توافق بر سر این پرونده را از خود نشان داد. وی مشخصا موافقت کرد که اورانیوم غنی سازی شده ایران به خارج از کشور منتقل شود و نیز، توقف غنی سازی ۲۰ درصدی را در صورت دریافت امتیازات مناسب از غرب ممکن دانست. اما در هر دو مورد، با وجود هیجان فراوان ایجاد شده در جامعه بین المللی، این ابتکارات از حمایت آیت الله خامنه ای برخوردار نشد و مورد انتقاد نزدیکان او قرار گرفت، و نهایتا نیز بی نتیجه ماند.

در شرایط فعلی هم، هنوز هیچ اظهار نظری از آیت الله خامنه ای یا سخنگویان رسانه ای او مشاهده نشده که حاکی از احتمال تجدید نظر او در خط قرمزهای هسته ای جمهوری اسلامی باشد.

به لحاظ نظری، غیرممکن نیست که تحولاتی در حد نظرسنجی شبکه خبر، نشانه هایی اولیه از این تجدید نظر باشند. اما حداقل واکنش هایی که در ۲۴ ساعت بعد از انتشار این نظرسنجی مشاهده شده، چنین فرضیه ای را اثبات نمی کنند.

در درجه اول، دیروز با رسیدن درصد موافقان توقف غنی سازی اورانیوم به عدد ۶۳ درصد، شبکه خبر بدون هیچ توضیحی - مثلا ادعای بروز مشکلی در سایت - اقدام به حذف این نظرسنجی از روی وبسایت خود کرد.

در درجه بعد، امروز روابط عمومی شبکه خبر کلیک اطلاعیه ای را منشر کرده که مدعی شده علت به دست آمدن نتایج دیروز در نظرسنجی این سایت، هک شدن آن بوده و میزان واقعی موافقان توقف غنی سازی، از ۲۴ درصد بیشتر نبوده است.

اما این اطلاعیه، به وضوح با مضمون تحلیل نتایج نظرسنجی، که اندکی پیش از آن در سایت اصلی این شبکه منتشر شده بود، در تناقض است. تحلیلی که بدون کوچکترین اشاره ای به ادعای هک شدن سایت شبکه خبر - که در صورت وقوع، مسئولان این سایت پیش از دیگران از آن مطلع می شدند - موافقت "بیش از ۶۰ درصد" پاسخ دهندگان با توقف غنی سازی اورانیوم را مورد تایید قرار داده است.

به هر ترتیب، حتی قبول کردن ادعای هک شدن سایت، نافی این واقعیت نیست که مدیرانی رده بالا در تلویزیون ایران، تصمیم به قرار دادن گزینه ممنوع "توقف غنی سازی اورانیوم" در میان گزینه های نظرسنجی شبکه خبر گرفته اند.

آیا این مدیران تصور می کرده اند که نتایج نظرسنجی قابل کنترل بوده و نتیجه ای متفاوت از آنچه در عمل به دست آمد مشاهده خواهد شد؟ آیا طراحی نظرسنجی، نتیجه نگرانی هایی بوده که در میان مدیران حکومتی ایران در مورد تبعات تشدید تحریم ها ایجاد شده است؟ فراموش نباید کرد که این نگرانی، در گذشته نیز در اظهار نظرهای عده ای از مقام های ارشد جمهوری اسلامی نمود داشته و حتی بعضا با واکنش مقامات بالاتر هم رو به رو شده است. مثلا، هشدار چند ماه پیش رئیس بانک مرکزی ایران در این مورد که جمهوری اسلامی ایران باید خود را برای وضعیتی شبیه "شعب ابی طالب" آماده کند، که با واکنش شدید آیت الله خامنه ای و انتقاد تند او از افراد "روسیاه و بدمحاسبه گری" مواجه شد که وضعیت کشور را به شعب ابی طالب تشبیه می کنند.

در پاسخ به پرسش های فوق، گمانه زنی های مختلفی قابل طرح است. اما در هر حال، نحوه برخورد با نتایج نظرسنجی هسته ای شبکه خبر، احتمالا یک حقیقت را اثبات می کند و آن اینکه مقام های ارشد حکومت ایران - کماکان - زیر سوال بردن غنی سازی اورانیوم را نوعی خط قرمز تلقی می کنند.

در صورت صحت این فرض، ممکن است هنوز برای این تصور زود باشد که انتشار اولیه نظرسنجی شبکه خبر، به معنی زمینه سازی برای تغییر مسیر در پرونده هسته ای ایران بوده است.