سالگرد سقوط ایرباس ایرانی: نمکی بر روی زخم

در ۱۲ تیر ۱۳۶۷ یک هواپیمای ایرباس ایرانی با شلیک موشک از ناو یواس‌اس وینسنس متعلق به نیروی دریایی آمریکا بر فراز خلیج فارس سرنگون شد و تمامی ۲۹۰ سرنشین آن جان باختند

در زمانی که مردم آمریکا خود را برای مراسم آتش بازی سالگرد استقلال کشورشان آماده میکردند، در آن سوی دنیا آتشی که ناو جنگی وینسنز بروی یک هواپیمای مسافربری گشود سالگردی بسیار متفاوت را برای ایرانیان رقم زد.

با شلیک دو موشک زمین به هوا، هر ۲۹۰ سرنشین هواپیمای ایرباس کشته شدند. تصاویری که تلویزیون ایران از جنازه های عریان قربانیان بر سطح آب دریا نشان داد، وحشت این حادثه را برای جهانیان تداعی کرد و بیش از پیش بر آتش دشمنی های ایران و امریکا دمید.

در آن زمان هم دو برخورد بین نیروی دریایی آمریکا و ایرانی ها در خلیج فارس که چند ماه پیش از حادثه ایرباس رخ داد، تنش ها را به اوج رسانده بود.

روایت حکومت ایران درباره علت این حادثه دوگانه بوده: گاهی می گویند عمدی و برنامه ریزی شده بود گاهی می گویند اشتباهی وقیحانه.

به هر حال آمریکا برای عمل مرگبار خود نه عذرخواهی کرد نه قبول مسئولیت، ولی پرداخت خسارت را تقبل کرد: ۶۱ میلیون دلار خسارت یعنی حدود ۲۱۳ هزار دلار برای هر سرنشین. دولت ایران در آن زمان چنین مبلغی را یک توهین توصیف کرد، هر چند خانواده قربانیان مبلغ یادشده را وصول کردند. لیبی برای انفجار هوایپمای لاکربی آمریکا ۳ میلیارد دلار به خانواده های قربانیان پرداخت.

علاوه بر مبلغ خسارت، واکنش های آمریکا به این حادثه نمکی بود که بر زخم ایرانیان پاشیده شد. ویلیام کرو رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح آمریکا در دفاعی جانانه از ویلیام راجرز، فرمانده ناو جنگی وینسس گفت: "من معتقدم با توجه به شرایط عملیاتی، تصمیم گیری کاپیتان راجرز منطقی بود و اون کاری رو آنجام داد که ملت ما از او انتظار داشت."

اما آنچه بیشتر از همه اینها ایرانیان را برافروخت، اعطای نشان لیاقت به ویلیام راجرز در هنگام بازنشستگی اش بود. این نشان راجرج بوش (پدر) رئیس جمهور وقت آمریکا به او بابت سال ها خدمت در نیروی دریایی آمریکا اعطا کرد. جرج بوش در زمان حادثه معاون رئیس جمهوری بود و در حلسه ویژه شورای امنیت سازمان ملل که دو روز بعد از حادثه تشکیل شد ،مقابل علی اکبر ولایتی وزیر خارجه وقت ایران قرار گرفت و از عملکرد کشورش دفاع کرد.

جرج بوش (پدر) در مصاحبه با مجله آمریکایی نیوزویک متعاقب ماجرای ایرباس گفته بود: "من هرگز به خاطر عملکرد ایالات متحده عذرخواهی نمی کنم و کاری هم به واقعیت ها ندارم."

واکنش های اولیه دولت آمریکا هم با همین رویکرد و روحیه حق به جانب ابراز شدند. وزارت دفاع آمریکا در ابتدای ماجرا تاکید کرد که هواپیمای ایرباس با سیر نزولی و فرکانس پروازهای نظامی به طرف ناو وینسس حرکت می کرده است.

این حرف درستی نبود. در گزارشی که چندماه بعد وزارت دفاع آمریکا منتشر کرد، آمده بود که هواپیمای ایرباس حرکتی صعودی داشت و فرکانس هایش هم مختص به پروازهای نظامی نبود. ضمنا این ناو وینسس بود که وارد آبهای ایران شده بود. بخش های دیگر این گزارش محرمانه باقی ماند.

شبکه بی بی سی در سال ۲۰۰۰ مستندی تلویزیونی تحت عنوان "یک لاکربی دیگر" تهیه و پخش کرد که در آن دولت آمریکا ۱۲ سال بعد از ماجرا، توضیح دیگری نیز ارائه می کرد. مسئولان آمریکا در این مستند گفتند که خدمه ناو وینسنز دچار عارضه ای به اسم "تداعی آموزش" شدند. در این حالت مبتلایان به این عارضه آموزش های خود را بر اساس سناریوهایی که برای آن آموزش دیده اند پیاده می کنند و به علائم دیگری که تصورات آنها را نقض می کند ناخودآگاه بی توجهی نشان می دهند.

اینها واکنش های رسمی آمریکا بودند. تحقیقات مستقل دیگری نیز پیامد حادثه ایرباس به عمل آمد که پرده از حقایق دیگری نیز بر می داشت. از جمله گزارش تحقیقی مجله نیوزویک در سال ۱۹۹۲ که دولت آمریکا را متهم به پنهان کاری و قلب واقعیات می کرد.

در این گزارش که برگرفته از تحقیقات موسسه غیر دولتی مطالعات استراتژیک آمریکا بود، آمده است که ناو وینسنز مجهز به یک سیستم راداری رهیابی بود – ایجیس - که به خاطر آستانه های پایین تر شناسایی و اعلام خطر باعث چنان اشتباه فاحشی در دستگاه های شناسایی و واکنش ناو وینسس شد. در گزارش مزبور کارگزاری چنین سیستمی در ناو وینسنو غیر مسئولانه توصیف شد.

مضافا از همکاران ویلیام راجرز فرمانده وینسنز نیز در یک مطالعه کارشناسانه نشریه ای تخصصی در آمریکا نقل شده که او را به داشتن سابقه ماجراجویی و اتخاذ تصمیمات عصبی متهم کرده اند.

راجرز ویلیام در سال ۱۹۹۲ یک سال بعد از بازنشستگی، کتابی را درباره خاطراتش از جمله در مورد حادثه ایرباس نوشت تحت عنوان: "مرکز طوفان: روایت شخصی از تروریسم و تراژدی". او دراین کتاب تنها به ابراز تاسف بسنده کرد ولی از اذعان به اشتباه یا عذرخواهی خودداری ورزید.

خلیج فارس، همچنان صحنه حضور سنگین نیروهای کشورهای مختلف بخصوص آمریکاست. چنین تراکمی از نیرو در یک منطقه محدود همیشه ضریب خطا را بالا می برد و احتمال برخوردی ناشی از یک سوتفاهم و درگیری های پیامد آن را بیشتر می کند.

شاید از همین رو بود که سردار جزایری، معاون امور بسیج و فرهنگ دفاعی ستاد کل نیروهای مسلح ازاحتمال تکرار حادثه ای مشابه سخن رانده است. او گفته که در صورت تکرار حادثه ای مشابه، پایان آن این بار متفاوت خواهد بود.