بیانیه سروش در واکنش به احکام ارتداد و توهین به مقدسات

عبدالکریم سروش خود در سال ۱۳۸۶ از سوی یکی از مراجع تقلید محافظه کار قم محکوم به ارتداد شده است

عبدالکریم سروش، نظریه پرداز ایرانی مقیم آمریکا با صدور بیانیه ای نسبت به "توهین" به مقدسات مسلمانان و همچنین صدور احکام ارتداد برای توهین کنندگان، واکنش نشان داده است.

در این بیانیه که روز سه شنبه ۱۶ خرداد (۵ ژوئن) منتشر شده است، از سویی "فقیهان رسمی" حکومت ایران به خاطر "مسابقه گذاشتن در صدور حکم ارتداد" و از سوی دیگر کسانی که به عقیده وی "در ناسزاگویی به پاکان و پیامبران گوی سبقت را از یکدیگر ربوده اند" مورد انتقاد قرار گرفته اند.
آقای سروش نوشته که گروه اول "به عمد و اصرار می کوشند تا نشان دهند که اگر بیش از این قدرت یابند، سری را بر گردن مرتدی و جانی را در کالبد کافری به جا نخواهند نهاد" و گروه دوم نیز، به ایرانیان دین‌دار این پیام را می دهند که "اگر از چنبر استبداد بجهند، آزادی به دست آمده را صرف تمسخر و تخفیف آموزگاران دین و آموزه‌های آنان خواهند کرد" و "به حساب دینداران خواهند رسید".

بیانیه این نظریه پرداز، ظاهرا در واکنش به حوادثی است که اخیرا و بعد از متهم شدن شاهین نجفی، خواننده ایرانی مقیم آلمان به توهین به امام دهم شیعیان و دیگر امامان شیعه به وقوع پیوسته است.

در پی متهم شدن آقای نجفی به این توهین، فتواهایی از جانب سه نفر از مراجع تقلید منتشر شد که توهین کنندگان به امامان شیعه در آنها "مرتد" خوانده می شدند.

از میان این مراجع، صریح ترین اظهار نظر از سوی آیت الله حسین نوری همدانی انجام شد که گفت: "فرد توهین کننده به امام دهم شیعیان محکوم به ارتداد است" و افزود: "هر کس مرتد شد حکم او معلوم است".

در فقه سنتی، به کسانی که از دین خارج می شوند مرتد گفته می شود و مجازات آنها، اعدام است.

آیت الله نوری همدانی در اسفند ۱۳۸۶ نیز در فتوایی جداگانه گفته بود که نظریه‌های مذهبی عبدالکریم سروش "ریشه نبوت، قرآن و وحی" را زده و "اگر این اقدام او از روی غرض باشد، مسلمانان باید به تکلیف خود عمل کنند".

وی بدون توضیح بیشتر در مورد این "تکلیف" تاکید کرده بود: "مطالب سروش از سلمان رشدی بدتر است."

سلمان رشدی نویسنده بریتانیایی هندی تبار، در بهمن ماه سال ۱۳۶۷ به خاطر نوشتن کناب "آیه های شیطانی" که از نظر عده ای از مسلمانان حاوی توهین به پیامبر اسلام بود، طی فتوایی از سوی آیت الله خمینی رهبر سابق ایران به "اعدام" محکوم شد.

دعوت به 'دیالوگ'

عبدالکریم سروش در بیانیه اخیر خود، با اشاره به واکنش های برخی روحانیون محافظه کار به دیدگاه های خود در سال های گذشته، نوشته است: "صاحب این قلم خود به سبب نقد دین داغ تکفیر و زخم ارتداد بر چهرهٔ دارد و دیری است که صلیب مرگ خود را بر دوش می‌کشد."

وی با این حال ضمن انتقاد از توهین به باورهای دینی، این عمل را در تناقض با دیدگاه های تعدادی از متفکران سکولار غربی دانسته و آورده است: "هیوم وکانت و هگل و مارکس و فویرباخ هم ناقدان محترم دین بودند و دینداران الی الابد وامدار موشکافی های اندیشه گرانه آنانند."

وی افزوده است: "هیوم وقوع معجزات را نقد کرد، کانت دعا کردن را بی‌معنا می دانست، هگل خدایی تاریخی و حلولی را می پرستید، فویرباخ و مارکس هم دین را افیون روان یا افیون توده ها می‌دانستند. کسانی هم بودند و هستند که فراتر از مصلحان می روند و نه به اصلاح دین بل به امحاء آن می‌اندیشند و می کوشند. اینان هم مادام که به نقد عقلانی پایبند باشند سعیشان مشکور است و جهدشان مأجور."

آقای سروش با انتقاد از کسانی که به گفته وی با این استدلال که "هرچه آزاد است رواست" به عقاید مومنان توهین می کنند، در رد این استدلال گفته است: "آدمیان برای طمع ورزیدن و حسد ورزیدن، بخل ورزیدن، غیبت کردن، مسخره کردن، پرخوردن، پر گفتن، آدرس غلط به جویندگان دادن و هنگام بیماری نزد طبیب نرفتن و... آزاداند، یعنی هیچ قانونی آنان را منع و مجازات نمی کند. اما در عین آزاد بودن، پاره ای از آن خصال و افعال از اقبح قبائح اند و به هیچ حیله و بهانه ای پلیدی شان پاک و پیراسته نمی شود."

این نظریه پرداز خطاب به این "توهین کنندگان" تاکید کرده است: "اگر استبداد دینی ایران را نشانه رفته اید، نشانه گیری تان خطاست. دل مردم را به دست آورید تا در مبارزه با استبداد همدست شما شوند. زخم زبان زدن و دل مؤمنان را آزردن از خرد سیاسی به دور است."

وی افزوده است: "اگر قصد روشنگری و خرافه زدایی و دین پیرأیی دارید، بسم الله. راهش نقد علمی‌ و تحلیل محققانه و همدلانه است و فتح باب دیالوگ و قبول شرافتمندانه رقیب، نه طعن و تخفیف و تمسخر."

حق 'بیرون رفتن از دین'

عبدالکریم سروش در بخش دیگری از نوشته خود، "قبیله فقیهان" را خطاب قرار داده و نوشته است که "روشنفکران دینی" بر خلاف آنها "بر کثرت اندیشه ها و ادیان مهر قبول می نهند و در آرزوی محال مسلمان کردن و مسلمان شدن همه مردم ننشسته اند و همه کافران را لزوما گمراه و دشمن حقیقت نمی‌شمارند."

وی "برون رفتن از دین را همچون درآمدن در دین"، از "حقوق آدمیان" شناخته و "جان را برتر از عقیده" دانسته است.

آقای سروش خطاب به فقیهان نوشته است که "امروز در جهان، ایران تنها کشوری (و قم تنها شهری) است که در آن حکم رسمی‌ قتل مرتدان صادر می‌شود" و از آنان خواسته تا "بر این کارنامه بی‌ افتخار مهر خاتمت نهند".

وی در انتهای بیانیه خود آورده است: "اگر آفتی و مخافتی هست سکوت شما فقیهان در ستم بازار جمهوری اسلامی ایران است که خبر قساوت های قصابانش به تواتر رسیده است و دل انسانیت و اسلامیت را به درد آورده است."

وی تاکید کرده است: "سکوت شما اینک کم از شرکت در آن مفسده ها و مظلمه ها نیست."