از هرات تا بیت المقدس: ‌روایت افغان‌های اسرائیل

اکثر افغان‌های اسرائیل اصل و نسبشان به هرات بر می‌گردد. جامعه چند هزار نفری آنها در مقایسه با یهودیان ایرانی، عراقی یا مراکشی تبار اسرائیل، بسیار کوچک است. بیشتر به یک خانواده بزرگ شباهت دارند، همه همدیگر را می‌شناسند. هرچند جذب جامعه اسرائیل شده‌اند اما به افغانستان تعلق خاطر خاصی دارند.

روبین کاشانی ۱۰ سالش بود که خانواده‌اش به بیت المقدس آمد. او در ۸۵ سالگی، مدرسه، کنیسه و همسایه هایشان را در زادگاهش، هرات، به یاد دارد.

آقای کاشانی می گوید:‌ "یهودی ها (در هرات) چند محله (جداگانه) نداشتند. یهودی‌ها هم پای مسلمانان یک جا زندگی می‌کردند...ما را بیرون نکردند ما خودمان خواستیم آمدیم. بیشتر اسرائیلی‌ها (یهودی ها) که از افغانستان آمدند به دزدی (قاچاقی)‌ آمدند اما پدر ما پاسپورت داشت."

این شهروند اسرائیل هنوز پاسپورت قدیمی پدرش را حفظ کرده است که در داخل آن مهر امپراتوری بریتانیا زده شده است: ویزای ورود به فلسطین در سال ۱۹۳۵ میلادی.

"جنگ با اعراب"

آمار دقیقی از تعداد افغان‌های یهودی که به اسرائیل آمده‌اند، وجود ندارد اما تعداد آنها حداکثر شش هزار نفر برآورد شده است.

گفته می‌شود اکثرا کاسب و دکان‌دار بودند و عده زیادی از آنان در محله "بیت اسرائیل" بیت المقدس زندگی می‌کردند که با بخش باستانی این شهر فاصله زیادی ندارد و در آن دوران، فقیرنشین و ناامن بود.

 
روبین کاشانی ۱۰ سالش بود که خانواده‌اش به بیت المقدس آمد

بسیاری از افغان‌هایی که در دهه های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ میلادی به فلسطین آمدند از جمله روبین کاشانی در اولین جنگ اعراب و اسرائیل شرکت داشتند.

خود او صهیونیست و جزو شبه نظامیان اتسل (ایرگون) بود که اعضایش به رهبری مناخیم بگین، ابتدا با نیروهای بریتانیا و سپس با فلسطینیان و اعراب جنگیدند.

در پی تاسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۸، یهودیان بیشتری در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ از افغانستان به اسرائیل مهاجرت کردند.

"افغانستان مقبول بود"

آهارون بتسلئل، مجسمه ساز اسرائیلی از جمله اولین مهاجران یهودی افغان است.

او می گوید: ‌"فکر می‌کردیم که بیت المقدس خیلی از مدرن تر از هرات باشد اما بدتر بود. سنه ۱۹۳۰ هنوز هیچ چیز اینجا نبود. مردم با رخت‌های پاره بودند."

 
آهارون بتسلئل، مجسمه ساز اسرائیلی از جمله اولین مهاجران یهودی افغان

آقای بتسلئل یکی از معدود جوانان افغان بود که در رشته هنر تحصیل کرد.

مجسمه های فلزی و کنده کاری های چوبی او در اماکن مختلف نصب شده است، از جمله در بیمارستان "هداسا" در بیت المقدس و در دانشگاه کلمبیای آمریکا.

آهارون بتسلئل می‌گوید یکی از بزرگ ترین لذت‌های زندگی‌اش این بوده که با برادرش که اخیرا فوت کرد فارسی دری صحبت کند، زبانی که به گفته او، "رنگ و بوی" دیگری دارد.

او می‌گوید:‌ "من اسرائیلی نیستم- افغانی‌ام ... تا به امروز می گویم که من افغانی‌ام. هرچه که آنجا بود مقبول بود."

این تعلق خاطر به افغانستان در بین نسلی که در اسرائیل به دنیا آمده است هم به وضوح دیده می‌شود حتی در افرادی مانند یهشوا بن سیون، زاده بیت المقدس که مادرش یهودی اسپانیایی و پدرش یهودی افغان بود.

او می گوید: "آهسته آهسته زبان پدرم را یاد گرفتم. وقتی که باران بود برف بود، پدر ما همراه ما می‌نشست به فارسی برای ما قصه می‌گفت. پدرم می‌گفت، پیرم، می‌لرزم، از صد جوان می ارزم."

حضور در دولت

 
یاروم کوهن، رئیس سازمان امنیت داخلی اسرائیل

آقای بن سیون پژوهشگر دانشگاه و نویسنده است. در بین اسرائیلی های افغان تبار، روزنامه نگار، وکیل و تاجر، هم وجود دارند.

اما عده ای از آنان جذب نهادهای دولتی شده و معدودی به سطوح ارشد رسیده اند.

یاروم کوهن، رئیس سازمان امنیت داخلی اسرائیل (شین بت) و ایهود گل، سفیر فعلی اسرائیل در پرتغال از جمله این افراد هستند.

اینها افغان تبارهایی هستند که به طور کامل جذب جامعه اسرائیل شده‌اند. این پدیده به خصوص در بین نسل جوانان چشمگیر است، جوانانی مانند اسحاق گل و دانا بتسلئل که هویت ملی آنها کاملا اسرائیلی است.

دانا از معدود جوانان افغان تبار است که در کنار عبری و انگلیسی، قدری فارسی دری صحبت می‌کند.

او می گوید: "(دری) می فهمیدم ولی گپ نمی زدم. کلان که شدم کارم در تل آویو بود...پدر و مادر بزرگم عبری یاد ندارند، (دری) گپ می زنند، یک چیزی می خواهند بگویند نمی فهمم تلفن می کنم (به دایی، مادر) می پرسم این را چه جوری می گوئید، آن را چه جوری می گوئید."

اسحاق، ۳۴ ساله، در هرات به دنیا آمده است. به گفته او، قبل از واقعه ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ بیشتر هم سن و سال های اسرائیلی‌اش نمی دانستند که کشوری به نام افغانستان وجود دارد.

اسحاق می گوید: "می گفتیم از ایران هستیم، برای این که راحت تر بتوانیم توضیح دهیم که افغانستان در نقشه جهان کجا قرار دارد. مشکل بود که موقعیت جغرافیایی افغانستان را توضیح بدهیم. سوال دوم مردم این بود که شوخی می کنید، در افغانستان که یهودی نیست!"

 
دانا از معدود جوانان افغان تبار است که در کنار عبری و انگلیسی، قدری فارسی دری صحبت می کند

امروزه در سراسر افغانستان فقط یک یهودی در کابل زندگی می کند.

گروهی از افغان‌های یهودی طی دهه های گذشته به آمریکا یا اروپا مهاجرت کردند.

آخرین دوره مهاجرت افغان‌های یهودی به اسرائیل در دهه ۱۹۸۰ میلادی انجام شد.

حییم گل، تاجر بازنشسته فرش می گوید که اگر ارتش شوروی به افغانستان حمله نمی کرد کشورش را ترک نمی کرد.

او می گوید: "آنجا کار بود، کاسبی بود، همه چیز بود، همه چیزش خوب بود."

حییم گل و همسرش، براخا گل، اوضاع افغانستان را از طریق شبکه های ماهواره ای دنبال می کنند ولی مانند افغان های دیگر اسرائیل قصد برگشتن به کابل یا هرات را ندارند.

خانم گل می گوید: "افغانستان را دوست داریم خیلی هم دوست داریم، اما اینجا راحت تریم، آنجا می ترسیدیم جایی برویم...همش توی خانه بودیم، همش چادری می پوشیدیم. اینجا آمدیم آزادیم، خوشیم."