دعوت به ضیافت تاریخ ایرانی
کتاب تاریخ ایرانیان در شانزده فصل از دوره پارینه سنگی آغاز می شود و با انتخابات محمود احمدی‌نژاد به ریاست جمهوری ایران پایان می گیرد
فرشاد کاشانی
بی بی سی
انتشارات دانشگاه آکسفورد که از بزرگترین ناشران آثار علمی و آکادمیک در جهان است، کتابی با عنوان «تاریخ ایرانیان» منتشر کرده که تاریخ فشرده این سرزمین را از دوره پارینه سنگی تا انتخاب محمود احمدی نژاد به عنوان ششمین رئیس جمهور ایران، شامل میشود.
کتاب تاریخ ایرانیان به کوشش تورج دریایی، تاریخ‌پژوه و استاد کرسی ایران باستان در دانشگاه ارواین کالیفرنیا، در ۴۱۸ صفحه به زبان انگلیسی تدوین شده است. ۱۵ ایرانشناس دیگر از ایران و ملیت های دیگر به عنوان نویسنده فصل‌های مختلف کتاب، آقای دریایی را همراهی کرده اند.
کتاب با فصل ورود آریایی ها به فلات ایران آغاز می شود، با مرور عهد باستان و سپس دوران اسلامی و پس از آن دوره های متاخرتر تاریخ ایران ادامه پیدا می کند و با انتخابات ریاست جمهوری این کشور پایان می گیرد.
تورج دریایی می گوید که در این کتاب به همه دوره های تاریخ ایران از دوران پارینه سنگی که کمتر به آن توجه می شود تا امروز به طور نسبتا کاملی پرداخته شده است.
ویژگی کتاب تاریخ ایرانیان آکسفورد، مرور هر دوره تاریخی ایران توسط متخصص و تاریخ نگار همان دوره است. مثلا نویسنده بخش تاریخ قاجار، منصوره اتحادیه نظام مافی، پژوهشگر این دوره است و بخش مربوط به ایران پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ را مازیار بهروز، تاریخ‌پژوهش دوره معاصر ایران نوشته است.
تورج دریایی با دعوت از ایرانشناسان برای نگارش درباره دوره های تخصصی شان، تلاش کرده استاندار یک کتاب خواندنی تاریخی حفظ شود و در عین حال معیارهای آکادمیک آن هم رعایت شده باشد.
تاریخ ایرانیان شامل ١٦ فصل است که هر فصل به یک دوره مستقل تاریخ ایران زمین اختصاص داده شده است.
آقای دریایی در مقدمه کتاب نوشته که شانزده فصل این کتاب مطالعه جامعی از تاریخ ایران ورای مرزهای کشور امروزی ایران ارائه می کند. «مرز ها و حدود امپراتوری ها و کشورها در طول تاریخ تغییر می کنند اما ارزش های فرهنگی تقویت می شوند و باقی می مانند.»
این گستره در کتاب شامل افغانستان، ازبکستان، تاجیکستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، عراق و کشورهای حاشیه خلیج فارس است.
این فصل‌ها تاریخ سیاسی و اجتمایی ایران را به تصویر می کشد و نشانگر نقش دوره های مختلف تاریخ در فربه شدن دنیای فراخ فرهنگ ایرانی است که طراح کتاب آن را «ایرانشهر» می خواند.
هویت مشترکی که در طول تاریخی طولانی شکل گرفته است فراتر از مرز های کشور امروزی ایران است. همین حس اشتراک فرهنگی در میان مطالعه فصل های مختلف کتاب هم وجود دارد و فارغ از تغییرات سیاسی و زبانی که در سده های اخیر رخ داده، نشانه های بارز پیوندهای تاریخی و فرهنگی را نشانی می دهد.
به عقیده دبیر کتاب تاریخ ایرانیان برای درک چرایی و چگونگی رخدادها و اتفاقات مربوط به ایران باید تاریخ و سنت های ایران را شناخت، در غیر این صورت ایران همچنان کشوری دست نیافتنی و غیر قابل درک و تنها مورد توجه شبکه های خبری باقی خواهد ماند که گزارشگران آنها زحمت درک وقایعش و لاجرم یادگیری تاریخ آن را به خود نداده اند.
گفت و گو با تورج دریایی؛ دبیر و از نویسندگان کتاب تاریخ ایرانیان
ایده انتشار این کتاب چگونه مطرح شد و چرا تصمیم گرفتید که تاریخ ایران از ابتدا تا به امروز در یک مجموعه گردآوری کنید؟ پیشنهاد شما بود یا انتشارات آکسفورد؟
تورج دریایی استاد کرسی ایران باستان در دانشگاه ارواین کالیفرنیا است
تا کنون چند کتاب خوب درباره تمامی ادوار تاریخ ایران نوشته شده است که هر کدام به نوبه خود اهمیت به سزایی برای شناساندن تاریخ و تمدن ایران دارند. اما دلیل نوشتن یا تدوین این کتاب این بود که اکثر اوقات یک نویسنده سعی در نوشتن تمامی تاریخ ایران می کرد و معمولا نیز آنها تاریخدانان دوره معاصر بودند.
با این حال من تصمیم گرفتم که هم در دوره باستان و هم دوره قرون وسطی کتاب با دوران مدرن برابری کند. در ضمن هر فصل نیز به قلم متخصص آن دوره است.
کی تصمیم به نگارش این کتاب گرفته شد؟
من پنج سال قبل تصمیم به تدوین چنین کتابی داشتم و دو سال پیش آکسفورد چاپ آن را قبول کرد.
شیوه نگارش کتاب جالب است. هر دوره از تاریخ ایران به متخصص همان دوره سپرده شده است. این افراد را چطور دور هم جمع کردید با توجه به این که در جاهایی مختلقی هم زندگی می کنند و امکان برگزاری جلسات حضوری منظم هم وجود ندارد. هر نویسنده انفرادی کار می کرد یا به شکلی جمعی کار انجام شد؟
بیشتر نویسندگان را از قبل می شناختم و می دانستم که کارشان چطور است. از هر کدام جداگانه خواستم که فصل مربوط به تخصص خود را بنویسند و آنها نیز قبول کردند. بعد من و ناشر سعی به یکدست کردن مقالات آنها کردیم که کار بسیار مشکلی بود چون ۱۶ استاد با دید به خصوص خود مطالب را نوشته بودند ولی کارشان عالی بود.
چقدر روی تهیه و نگارش بخش های شانزده گانه کتاب نظارت داشتید؟ یا به بیان دیگر نقش شما در نگارش بخش های متنوع و متعدد کتاب چه بود؟
بیشتر وقت من صرف نظارت شد و آماده کردن نقشه ها. دانشجویانم هم کمک شایانی به آماده کردن فهرست شاهان کردند.
مشکلات تهیه چنین کتاب مهمی که دارای لایه های متنوع و تخصصی است٬ چه بود؟
می خواستم که کتاب در عین حال که تخصصی است، برای دانشجویان و علاقمندان غیر متخصص قابل فهم باشد و خواننده را از تاریخ نراند. هر کدام از این نویسنده ها اساتید مهمی در رشته خود هستند ولی باید به طریقی کار می شد که در پایان خوانندگان غیر متخصص هم بتوانند از آن استفاده کنند.
گفتید که نگارش مراحل مختلف کتاب پنج سال طول کشید. هر بخش را نویسنده مجزایی نوشته و علیرغم تخصصی بودن، فشرده است. چرا نگارش کتاب این همه زمان برده؟
فرستادن درخواست نوشتن مقالات برای نویسندگان و نگارش مقالات و تصحیح آنها و باز نویسی دوباره مقالات و صفحه بندی و آماده کردن نقشه و دیگر جزییات اینچنینی بود که پنج سال زمان برده است.
بر سر روش مشخصی برای نگارش کتاب با نویسندگان توافق شده بود؟
بله سعی کردم که تاریخی خواندنی و ساده ولی توسط متخصص نوشته شود و با خواندن ۲۵ صفحه هر کسی بتواند درباره دوره تاریخی به خصوصی اطلاعات کافی را کسب کند. به همه دوره های تاریخ ایران از دوران پارینه سنگی که کمتر به آن توجه می شود تا امروز به طور جامع پرداخته شده است. این کار تا به حال انجام نشده بود.
آیا قرار است فصل آخر کتاب در نسخه های بعدی و بر اساس رویدادهای تازه روزآمد شود؟ مثلا در چاپ های بعدی تحولات تازه ایران در آن درج خواهد شد؟
می دانم که قرار است کتاب تجدید چاپ بشود و امیدوارم که فصل آخر آن ادامه پیدا کند.