زندگینامه آیت‌الله خامنه‌ای (بخش سوم) - دوران کودکی و مدرسه
مراد ویسی
در قسمت‌های پیشین به معرفی پدر، مادر، برادران و خواهران آیت الله خامنه‌ای پرداختیم و حالا به دوران کودکی و مدرسه رفتن او می‌پردازیم.
آیت‌الله خامنه‌ای در حوالی بازار سرشور مشهد و در خیابان خسروی نو در کوچه‌ای به نام حوض نصرت الملک متولد شده که حالا به کوچه خامنه‌ای ها معروف است. جدای از محل زندگی آیت‌الله خامنه‌ای، نکته دیگری که در مورد دوران کودکی او وجود دارد وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده‌اش در آن دوران است.
آیت الله خامنه‌ای خود در خاطراتش گفته است وضعیت اقتصادی خانواده آنها در آن دوران توأم با سختی و فقیرانه بوده است. آقای خامنه‌ای می‌گوید خانه آنها فقط شامل یک اتاق و زیرزمین بوده و هنگامی که فردی به ملاقات پدرش می‌آمده از آن‌جایی که منزل آنان اندرونی و بیرونی نداشته، مادر و فرزندان مجبور می‌شدند به زیرزمین بروند تا زمانی که آن فرد برود و آنها بتوانند به تنها اتاقشان برگردند.
البته آیت‌الله خامنه‌ای می‌گوید بعدها اهالی محل و دوستداران پدرش کمک کرده و یک اتاق دیگر برای آنها ساخته‌اند. کسانی که از نزدیک محل زندگی آقای خامنه‌ای در کوچه خامنه‌ایها را دیده‌اند این نکته را تایید میکنند.
اما نقش و جایگاه اجتماعی پدر آیت‌الله خامنه‌ای در مشهد چگونه بوده است؟
سراج الدین میردامادی، تحلیل‌گر و فعال سیاسی در پاریس که پسردایی آیت‌الله خامنه‌ای نیز به شمار می‌رود، از جمله کسانی است که پدر آیت‌الله خامنه‌ای را در مشهد از نزدیک دیده و از موقعیت او در این شهر می‌گوید:« آقای مرحوم آقاسیدجواد خامنه‌ای یک روحانی آذربایجانی‌الاصلی بود که به مشهد آمده و مجاور حضرت علی‌بن موسی‌الرضا شده بود و به زبان فارسی تسلط کافی نداشت و فارسی را با لهجه آذربایجانی غلیظ صحبت می‌کرد. او دارای ارتباطات گسترده در حوزه روحانیون نبود و به نوعی یک روحانی تقریبا کنار و منزوی بود که با مبارزات سیاسی به شدت مخالف و سیاست گریز بود. البته روابط حسنه‌ای با حاکمیت شاه در دوران پهلوی نداشت ولی در عین حال روحانی بود که تعدادی اندک از آذربایجانی‌های مقیم مشهد به ایشان مراجعه می‌کردند و در حوزه مشهور به فردی که محل مراجعه باشد و مریدهای زیادی داشته باشد به آن معنا نبود.»
سراج‌الدین میردامادی همچنین می‌افزاید: «ایشان پیش نماز مسجد آذربایجانی‌ها بود که مسجد کوچکی بود در گوشه‌ای از خیابان. آنجا محل مراجعه اندکی از نمازگزاران بود و آن مسجد، مسجد مهمی در اطراف حرم امام رضا به حساب نمی‌آمد. ایشان درسی به آن معنا نمیداد، شاید درس خصوصی برای افراد خاصی ارائه می‌داد چون بیان آن چنانی نداشت.
در مورد آیت الله بودن ایشان هم البته در حوزه شاخص و خط کشی مشخصی برای آیت‌الله نامیدن یک فرد وجود ندارد، ولی عرفاً کسانی که در حوزه، خارج یا رسایل و مکاسب و کفایه درس می‌دهند و درس آنها پر مراجعه است، آیت‌الله خطاب می‌شوند. ولی مرحوم آقاسیدجواد خامنه‌ای فاقد چنین شرطی بود و معمولا آیت‌الله نامیده شدن یک روحانی در محدوده اطرافیان و مریدان و دوستدارانش نمی‌تواند ملاک و معیار قرار بگیرد. مضاف بر این که مرحوم آقاسید جواد خامنه‌ای فردی بود بسیار ساده زیست، زاهد، گوشه گیر و گریزان از ظواهر دنیوی. او زندگی بسیار ساده‌ای داشت و در فقر مالی شدیدی به سر می‌برد.»
اما آیت‌الله خامنه‌ای کجا و به کدامین مدرسه رفته است؟
آیت‌الله خامنه‌ای آن گونه که خود می‌گوید در اواسط دهه ۱۳۲۰ و از پنج- شش سالگی وارد مدرسه دینی «دارالتعلیم دیانتی» شده و شش کلاس ابتدایی قدیم را دراین مدرسه خوانده است.
آیت الله خامنه‌ای ۶۰ سال بعد و در جریان دیدار با معلمان در سال ۱۳۸۴ از آن دوران می‌گوید: «دبستانی که من رفتم، معلم آن دبستان مرحوم میرزاحسین تدین بود که کرمانی بود در مشهد. تنها مدرسه دینی مشهد هم همین مدرسه ایشان بود به نام دارالتعلیم دیانتی. بنده شش سال در این مدرسه زیردست آقای تدین درس خواندم. هم معلم بود هم ناظم، خوب با آن وقار و هیمنه‌ای هم که داشت در حیاط مدرسه راه می‌افتاد و چوبی هم دستش می‌گرفت. بچه‌ها را گاهی هم البته فلک می‌کرد، بنده را هم یک بار فلک کرد. یک محلی ما در مدرسه داشتیم به نام قصاص‌گاه یا به قول ایشان "خصاص گاه".، این محلی بود که بچه‌ها آنجا مجازات می‌شدند. هم محل مجازات بچه‌ها بود هم محل نوعی زباله دانی. ایشان هم همین طور راه می‌رفت در مدرسه به بچه‌ها خطاب می‌کرد هر کس میوه می‌خورد پوستش را بریزد قصاص‌گاه. این صدا هنوز در گوش من هست از آن سال‌ها.»
این روایت آیت‌الله خامنه‌ای است از اولین معلمش، میرزا حسین تدین در دارالتعلیم دیانتی مشهد دراواخر دهه ۱۳۲۰. البته محمدجواد حجتی کرمانی، از روحانیون شناخته شده کرمانی نیز که معلم دوران دبستان آیت‌الله خامنه ای، دایی مادر او بوده در گفت‌وگویی با سایت «تاریخ ایرانی»، این روایت آیت‌الله خامنه‌ای را تایید کرده است.
در بخش بعدی از زندگینامه آیت‌الله خامنه‌ای به نحوه ورود وی به حوزه علمیه مشهد و تحصیلات حوزوی او دو مدرسه سلیمان خان و نواب خواهیم پرداخت.
لینکهای مرتبط:
زندگینامه آیت الله خامنه ای (بخش نخست) - تولد و والدین
زندگینامه آیت‌الله خامنه‌ای (بخش دوم) - معرفی برادران و خواهران