از انتقاد به شجریان تا کنسرت بنیامین؛ موسیقی ایران در سال ۹۰
ارکستر موسیقی لیان در بیست و هفتمین جشنواره موسیقی فجر در سالن تئاتر شهر
مهسا پاکزاد
روزنامه‌نگار
نوای موسیقی ایران در سال ۱۳۹۰ نوایی حزن‌انگیز نبود، اجراهای متعدد هنرمندان ایرانی در داخل و خارج از کشور و استقبال مخاطبان از مهم‌ترین ویژگی‌های امسال بود؛ هر چند برخوردهای نظارتی و تصمیم‌گیری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره آلبوم ها، افراد، محتوای ترانه‌ها و غیره در طول این سالیان، همواره موسیقی پس‌زمینه نوای ایرانی بوده است.
آن چه در زیر می‌خوانید مروری است بر آن چه در سال ۱۳۹۰ در موسیقی ایران اتفاق افتاد.
جشنواره موسیقی فجر
جشنواره موسیقی فجر روز ۲۴ بهمن ماه به طور سراسری در شهرهای بزرگ ایران کار خود را آغاز کرد. دبیری این جشنواره بر عهده حسن ریاحی بود (که سال آینده نیز دبیری جشنواره بیست و هشتم را بر عهده خواهد داشت) و چند گروه مختلف ایرانی و خارجی (از جمله گروه بازار بلو از سوئد و روتین از سوئیس) در ۲۱ اجرا در ۱۰ شهر مختلف بازار این جشنواره را گرم کردند.
جلال ذوالفنون و گروه اوستا، ارکستر سمفونیک تهران به رهبری نادر مرتضی پور، ارکستر موسیقی ملی ایران به رهبری بردیا کیارس و خوانندگی عبدالحسین مختاباد، گروه بانوان دادمهر به خوانندگی پروین سلطانی، گروه بانوان خنیا به رهبری پری ملکی، فریبا اسدی، گروه کر نامیرا به رهبری فرهاد هراتی، ارکستر سمفونی رودکی به رهبری آرش امینی و احسان خواجه امیری از جمله افراد و گروه‌هایی بودند که در فضای جشنواره نواختند و خواندند.
نام داریوش پیرنیاکان، رضا شفیعیان، نصرالله ناصح پور، کیوان ساکت، شاهین فرهت و محمد سریر در میان اعضای هیئت داوران این جشنواره به چشم می‌خورد.
استقبال علاقه‌مندان به ویژه از اجرای ارکستر سمفونیک تهران و ارکستر موسیقی ملی ایران، اتمام زودهنگام بلیط‌های پیش‌فروش و حضور استادان موسیقی ایران از مهم‌ترین ویژگی‌های فجر بیست و هفتم بود.
از جمله بدعت‌های امسال جشنواره موسیقی فجر، اجرای موسیقی جاز در این فستیوال بود. کیوان میر هادی سرپرستی گروه کامه راتا را برعهده داشت و نخستین کنسرت جاز در تاریخ جشنواره موسیقی فجر را اجرا کرد.
یکی از شگفتی‌های جشنواره موسیقی امسال که تقریبا در سکوت خبری رخ داد، حذف بخش موسیقی کودکان ایران بود. وزارت فرهنگ و ارشاد دلیل این حذف را کمبود بودجه و نداشتن امکانات اعلام کرد. در این بخش در غیاب هنرمندان ایرانی، حضور هنرمندانی از کشورهای دیگر که چندان شناخته شده نبودند، بین متولیان موسیقی کودکان ناراحتی هایی را در پی داشت.
انتقادها از محمدرضا شجریان
محمدرضا شجریان در استودیو تلویزیون بی بی سی فارسی
در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۰ محمدرضا شجریان نمایشگاهی از ۱۴ ساز ابداعی و ۱۰ سنتور در ابعاد مختلف برگزار کرد، سازهایی با نام هایی چون تندر، کرشمه، ساغر، صراحی ارغنون و باربد که پیش از این در کنسرت‌های گروه شهناز از آن‌ها استفاده شده بود همگی در کنار هم در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شدند.
آقای شجریان در گفت‌وگوهایش دلیل ساخت و ابداع سازهای جدید را نیاز به صداهای جدید و کمبود برخی صداها دانست و گفت که این سازها می‌توانند در کنار سازهای سنتی بر زیایی موسیقی ایرانی بیفزایند.
در تیرماه سال ۱۳۹۰ نیز محمد رضا شجریان به ریاست شورای عالی خانه موسیقی ایران انتخاب شد و در مرداد ماه آلبوم «مرغ خوش‌خوان» پس از یک سال انتظار سرانجام از وزارت فرهنگ و ارشاد مجوز انتشار گرفت. اما او که ۲ سال است در ایران کنسرتی برگزار نکرده، اواخر تابستان راهی اروپا شد تا در ترکیه، هلند، بلژیک، ادینبورو (اسکاتلند)، هامبورگ (آلمان)، اتریش، سوئد و لندن کنسرت برگزار کند.
آقای شجریان در لندن برای انجام یک گفت‌وگو به دفتر تلویزیون بی‌بی‌سی فارسی رفت و انتشار عکس‌های این دیدار در سایت بی بی سی و عکس دو نفره شجریان و گوگوش بعد از اجرای کنسرت شجریان، انتقادهای تند و تیزی را از سوی سایت های تندرو نزدیک به حکومت، متوجه او کرد.
صداهای ممنوع، آلبوم‌های ممنوع:
در آذر ماه فرمان فتحعلیان در گفت و گو با خبرگزاری کار ایران (ایلنا) اعلام کرد که اواخر تابستان از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به او گفته‌اند که نمی‌تواند روی هیچ صحنه‌ای بخواند و صدایش نیز از هیچ رسانه‌ای پخش نخواهد شد.
این خواننده موسیقی پاپ در پاسخ به این پرسش که آیا محدودیت ها درباره او به دلیل ظاهرش که شبیه دراویش است اعمال می شود یا خیر، گفته «معلوم نیست، شاید این گونه باشد. آن چه مهم است این است که من درویش نیستم، اما شخصیت حضرت علی را از نظر شخصی دوست دارم.»
یکی از آلبوم‌هایی که قرار بود در سال ۱۳۹۰ رونمایی شود، آلبوم «قصه زندگی» با صدای حسین خواجه امیری (ایرج) بود که به علت نداشتن مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رونمایی نشد. همچنین در خبرها آمد که مسئولان وزرات ارشاد از برگزارکنندگان خواسته بودند تا صحبت‌هایی را که قرار بود در این نشست مطرح شود، برایشان توضیح دهند. عنوان این آلبوم که تازه‌ترین کار ایرج است، با فراخوانی عمومی توسط مخاطبان انتخاب شد و قطعات آن در فضای موسیقی پاپ ساخته شده است.
همچنین در دی ماه خبر رسید که ارسلان کامکار پس از ۲۹ سال فعالیت رسمی در ارکستر سمفونیک تهران در گزینش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رد شده و ادامه فعالیت‌اش در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است.
این نوازنده ویولن از سال ۱۳۵۹ به دعوت کامبیز روشن‌روان برای اجرای قطعه «جمعه خونین» وارد ارکستر سمفونیک شده بود.
انتشار این خبر از سوی مدیریت مرکز موسیقی وزارت ارشاد بی‌پاسخ نماند. محمد میرزمانی به این خبر واکنش نشان داد و گفت «تا زمانی که یک مسئله رسانه‌ای نشده باشد، ما از هنرمند حمایت می‌کنیم، الان هم معتقدیم با تفاهم این مشکل حل می‌شود.» بر اساس گفته‌های میرهادی، آقای کامکار نیروی رسمی دائم ارکستر سمفونیک نبوده و نیروی رسمی آزمایشی بوده است.
عاشقانه خواندن یا نخواندن
محمد میر زمانی، مدیر دفتر موسیقی وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی، در اولین روز شهریور سال ۱۳۹۰ خبر از تهیه آیین‌نامه‌ای برای صدور مجوز کنسرت و آلبوم در آینده داد و اعلام کرد «داشتن گروه درجه یک، پرداختن به موسیقی ایرانی و استفاده از اشعار غیرعاشقانه و عرفانی» از مهم‌ترین شروط برای دادن مجوز به سئانس دوم اجرای صحنه‌ایست.
میر زمانی اغلب اشعار خوانندگان پاپ ایران را دارای محتوای عاشقانه خواند و گفت که باید فرقی بین گروه‌هایی که از اشعار شاعران بزرگ نظیر حافظ استفاده می‌کنند و کسانی که از اشعار عاشقانه استفاده می‌کنند باشد. میر زمانی همچنین اعلام کرد که موسیقی فیلم نیز نیاز به دریافت مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارد و تمامی آهنگ‌سازان که سفارش ساخت موسیقی فیلم می‌گیرند نمی‌توانند خودسر ساخت موسیقی را آغاز کنند و باید ابتدا مجوز دریافت کنند.
ماه آبان و نواختن سازهایی حامی
بنیامین، محسن یگانه و رضا صادقی در برج میلاد تهران برنامه اجرا کردند
در آبان ماه سال ۱۳۹۰ صحنه موسیقی ایران شاهد برگزاری کنسرت‌های پررونقی بود.
پس از برگزاری کنسرت حسین علیزاده در مهرماه که با استقبال بی‌نظیری همراه بود، تالارهای میلاد و وحدت شاهد حضور جمع وسیعی از علاقه‌مندان موسیقی از پاپ گرفته تا سنتی بود.
کنسرت محمدرضا لطفی در برج میلاد تهران از جمله کنسرت‌های موفق بود که در آن خواننده جدیدی به موسیقی سنتی ایران معرفی شد. علیرضا فریدون‌پور در اجرای خود در شب‌های اجرا توجهات بسیاری را به خود جلب کرد. گروه همنوازان حصار و همایون شجریان نیز در تالار وحدت پذیرای علاقه‌مندان موسیقی سنتی بودند و محمد اصفهانی نیز در تالار وحدت نشان داد هنوز می‌تواند علاقه‌مندانش را راضی نگه دارد.
احسان خواجه امیری نیز در آبان ماه کنسرتی برگزار کرد که عواید فروش‌اش صرف امور خیریه شد و در ادامه همراهی هنرمندان با هنرمندان بیمار، محسن یگانه، بنیامین و رضا صادقی در برج میلاد تهران در سه شب و هر شب دو نوبت برنامه اجرا کردند که هزینه‌هایش صرف درمان مجید بهرامی، از هنرمندان عرصه تئاتر که اسیر بیماری سرطان است، شد.
بازیگران می‌خوانند
در سالی که گذشت تعدادی از بازیگران سینما و تلویزیون به خوانندگی پرداختند.
امیر حسین مدرس در آبان‌ماه خبر از تهیه یک آلبوم موسیقی با نام «خورشید» داد. آلبومی شامل نغمه‌های عاشورایی که امین تارخ در قطعاتی کار دکلمه شعرها را برعهده داشته است. این آلبوم توسط موسسه فرهنگی و هنری خورشید تهیه شده بود و برای ایام محرم وارد بازار موسیقی شد.
حامد بهداد نیز همراه با گروه دارکوب پیش از آغاز ماه محرم در برج میلاد برای جمع زیادی از علاقه‌مندانش خواند. ترانه‌هایی که در این کنسرت اجرا شد از آلبوم اول و دوم گروه دارکوب بود، و با آن که در آلبوم دوم مهران مدیری نیز همراه با حامد بهداد خوانده بود، اما در کنسرت حضور نداشت.
بهرام رادان در شهریور ماه آلبوم خود با نام «روی دیگر من» را با کمک انتشارات سوته دلان منتشر کرد. رادان برای ضبط آلبوم از مشاورات رضا یزدانی بهره برده و کار آهنگسازی برخی قطعات نیز بر عهده آریا عظیمی‌نژاد بود. مرحله میکس و مسترینگ این آلبوم در کشور ترکیه انجام شد.
محمد رضا هدایتی نیز در سال گذشته آلبوم «ماه می‌خنده» را منتشر کرد.
سیمرغ در آسمان اروپا
قطعه سیمرغ بر اساس داستان زال در شاهنامه فردوسی درآمیخته با دستمایه‌های موسیقی سنتی ایران آفریده حمید متبسم است که چندین بار در ایران اجرا شد و در مهرماه سال ۱۳۹۰ به کشور هلند رفت تا نخستین اجرای خود را در خارج از ایران تجربه کند.
سیمرغ برگردان موسیقایی زندگی زال است که برای ارکستر بزرگ سازهای ایرانی، گروه کر و تکخوانی همایون شجریان نوشته شده است. این قطعه در مهر ماه در هلند به رهبری هومن خلعتبری اجرا شد و اجرای بعدی آن در فروردین سال ۱۳۹۱ در لندن خواهد بود.
صداهایی که خاموش شدند
روز ۲۸ اسفند ماه جلال ذوالفنون، نوازنده سه تار و آهنگ‌ساز درگذشت. از جمله خدمات ذوالفنون به موسیقی ملی ایران می‌توان به آلبوم‌های «گل‌صدبرگ» و «آتشی در نیستان» اشاره کرد. او یکی از قهارترین سه‌تار نوازان ایران بود و دربیست‌و هفتمین جشنواره موسیقی فجر از او به عنوان هنرمند برجسته سنتی تجلیل شده بود. چندی پیش نیز شهردار قونیه نشان مولانا را به جلال‌ذوالفنون اهدا کرد. روز سیزدهم اسفند ماه کتاب «سه‌تار و نغمه‌های آشنا» به قلم جلال دوالفنون رونمایی شده بود اما او در بیمارستان بستری بود و نتوانست در این مراسم حاضر شود.
در اردیبهشت سال ۱۳۹۰، منوچهر سخایی، خواننده پاپ ایرانی که با ترانه‌های «کلاغ‌ها» و «پرستو» معروف شد بر اثر بیماری در گذشت. منوچهر سخایی و ویگن دو جربان موازی در موسیقی پاپ ایران بودند و به زعم کارشناسان موسیقی «صدای منوچهر سخایی مثل صدای ویگن رسا نبود ولی صدایی نرم و رمانتیک و عاشق‌پسند داشت و همین هم سبب معروفیت و شهرتش شد.»
از دیگر درگذشتگان عرصه موسیقی در این سال باید از موسی بلوچ (دونلی‌نواز سیستان و بلوچستان) و ماشالله باری از هنرمندان عرصه موسیقی نواحی نام برد.