داروهای اعتیادآور
مصرف برخی از داروها باعث وابستگی جسمی یا روانی فرد به دارو می‌شود به‌طوری که با قطع دارو، علایم و عوارضی ظاهر می‌شود. اما لازم است در ابتدا تفاوت وابستگی و اعتیاد مشخص شود؛ در بسیاری از بیماری‌های مزمن از جمله دیابت، تیرویید، فشارخون و... فرد به مصرف دارو وابسته است اما اعتیاد ندارد و درصورت دردسترس بودن درمان مناسب‌تر (به جز مصرف دارو) به‌راحتی می‌تواند مصرف آن را قطع کند. در اعتیاد دارویی، فرد به افزایش دوز دارو و ادامه مصرف باوجود عواقب آن و... نیاز دارد.
داروهای اعتیادآور انواع زیادی دارند و مهم‌ترین آنها داروهای خواب‌آور – آرام‌بخش، داروهای شبه افیونی و محرک‌ها (ریتالین) هستند:
شایع‌ترین داروهای خواب‌آور - آرام‌بخش که با مصرف آنها خطر وابستگی و اعتیاد وجود دارد، داروهایی از خانواده بنزودیازپین‌ها (دیازپام، لورازپام، کلردیازپوکساید- کلونازپام و آلپرازولام) و باربیتورات‌ها (فنوباربیتال و...) هستند. این گروه از داروها، هرچه نیمه عمر کوتاه‌تری داشته (لورازپام) و هرچه قدرتمندتر باشند (آلپرازولام)، احتمال وابستگی و اعتیاد بیشتر خواهد بود. متاسفانه بسیاری از پزشکان آلپرازولام را برای بیماران تجویز می‌کنند ولی بیمار بعد از 3-2 هفته مصرف، برای قطع آن دچار مشکل می‌شود. البته بسیاری از مصرف‌کنندگان آلپرازولام سرخود یا با توصیه دوستان و نزدیکان به علت اثر آرام‌بخش و تا حدودی افزایش سرخوشی، به مصرف «آلپرازولام» روی می‌آورند، اما بعد از چند هفته، با قطع عمدی یا اتفاقی (مثلا فراموش‌کردن مصرف دارو) دچار حمله‌های اضطرابی شدید و بی‌خوابی می‌شوند.
گروهی دیگر از مصرف‌کنندگان داروهای خواب‌آور- آرام‌بخش، مصرف‌کنندگان متامفتامین (شیشه) هستند که برای کاهش عوارض مصرف شیشه مانند اضطراب، بی‌قراری و بی‌خوابی شدید، به استفاده از آلپرازولام روی می‌آورند. البته اگر فرد تحت‌نظر پزشک برای مدت زمان طولانی، داروهای آرام‌بخش – خواب‌آور استفاده کند، اما معیارهای اعتیاد (نیاز به افزایش دوز، درگیری ذهنی با مصرف و ...) در او وجود نداشته باشد، لازم نیست دارو را قطع کند.
گروه دیگری از داروها که مورد سوءمصرف قرار می‌گیرند و احتمال اعتیادآوری‌شان بالاست، شبه‌مخدرها هستند. از این گروه داروها می‌توان به ضددردهای شبه‌مخدر از جمله مورفین و پتیدین و... اشاره کرد که در صورت مصرف طولانی‌مدت، اعتیادآورند، اما برای افرادی که در ICU وCCU مخدرهای تزریقی می‌گیرند، در صورت بهبود و نداشتن درد مزمن، احتمال اعتیاد به دارو، در آنها بسیار کم است. بیشتر معتادان این گروه داروها را کادر درمانی (پزشکان و پرستاران و ...) تشکیل می‌دهند. داروی دیگری که جزو گروه شبه‌مخدرها محسوب می‌شود، «ترامادول» است که علاوه بر خواص «شبه افیونی»، با تاثیر بر گیرنده‌های سروتونینی، خلق فرد را هم بالا می‌برد و می‌تواند او را نسبتا سریع وابسته کند. در صورت مصرف زیاد این دارو، تشنج نیز دیده می‌شود. در موارد زیادی سوءمصرف‌کنندگان و وابستگان به موادمخدر برای ترک، «ترامادول» را جایگزین می‌کنند ولی بعد از مدتی ترک مصرف این قرص هم خود مشکلی دوچندان می‌شود. داروی دیگر از این گروه «دیفنوکسیلات» و کاربرد اصلی آن، کاهش حرکات روده بزرگ و جلوگیری از بروز اسهال‌های غیرعفونی است. مصرف‌کنندگان موادمخدر این دارو را با دوز بسیار بالا، برای ترک، مورد سوءمصرف قرار می‌دهند.
«ریتالین»، داروی تجویزی دیگری است که خطر وابستگی نسبتا زیادی دارد. این دارو از گروه محرک‌هاست و تنها کاربرد آن در پزشکی، مربوط به کودکان بیش‌فعال – کم‌توجه و مبتلایان به حمله خواب (نارکولپسی) است. نکته قابل توجه این است که مصرف این دارو معمولا در کودکان بیش‌فعال – کم‌توجه، اعتیادآور نیست ولی در افراد معمولی می‌تواند اعتیادآور و همراه با علایمی شبیه عوارض مصرف متامفتامین (شیشه) باشد. ریتالین را بیشتر دانش‌آموزان و دانشجویان برای افزایش تمرکز در مطالعه و بیدارماندن، مورد سوءمصرف قرار می‌دهند.