تاثیر خواب بر رشد سالم کودک

خواب در سال های ابتدایی، می تواند عامل موثری در رشد سالم کودک باشد

جنین در رحم مادر، شب و روز در خواب به سر می برد، زیرا کار و فعالیت ندارد و تمام نیروی او بایستی صرف سازندگی شود و از طرف دیگر سلول های جوان و ناکامل او قادر به ایجاد و نگه داری نیروی زیاد نیست . لذا 24 ساعت می خوابد و احتیاجات خود را از سرمی گیرد . اطفال نارس هم به همین علت بایستی زیاد بخوابند.

پس از تولد نیز نوزاد نیاز شدیدی به خواب و استراحت کامل دارد و در روزهای اول تولد باید معمولا 20 تا 24 ساعت در خواب باشد، یعنی در 24 ساعت شبانه روز فقط هنگام شیر خوردن بیدار شود و باقی ساعات در خواب باشد تا برای سازندگی نیرو ذخیره کند. این برنامه حداقل تا انتهای ماه اول تولد و یا روز چهلم ادامه خواهد داشت و اگر برنامه ی نوزادی غیر از این باشد، ممکن است دچار مشکلی باشد.

به تدریج هر قدر طفل بزرگ تر و سلول هایش ضخیم تر و پرنیرو می گردد، احتیاجش به خواب کم تر می شود، زیرا تا زمانی که طفل نیازمند رشد سریع است (چون تنها در ساعات خواب، سلول های فرسوده بدن وی ترمیم می شود)، خواب وی به حداکثر مقدار خود می رسد.

در 8 هفته اول، نباید نوزاد را از خواب بیدار کرد، زیرا خواب و بیداری نوزاد، بر اساس احساس سیری و گرسنگی اوست. معمولا 20 دقیقه شیر دادن، ضامن استراحت 200 دقیقه ای برای نوزاد است. البته اگر خواب طفل بیشتر از 5 ساعت شد، بهتر است به آرامی او را بیدار کرد و به او شیر داد.

در ماه سوم به تدریج کودک، عادت به بیداری روز و خواب شب پیدا می کند. باید توجه داشت که کودک در شب به 8 ساعت خواب متوالی از ساعت 10 شب تا 6 صبح احتیاج دارد.
اطفالی که لاغر و عصبانی هستند و روی هم رفته، ناراحت به نظر می رسند باید دانست که بیداری شب و نداشتن خواب کافی یکی از علل بزرگ این ناراحتی هاست.

عموم کودکان در 5 سالگی باید ساعت 6 بعد از ظهر به تختخواب بروند. باید به کودک عادت داد که خواب را شبانه سازد. این کار سبب می شود احتیاج غذایی شبانه ی او نیز به تدریج کاهش یابد. باید طفل را عادت داد بلافاصله بعد از صرف غذا به رختخواب برود و بخوابد به خصوص در بعد از ظهر.

بعضی از مادران نیز به خیال این که اگر بچه روز نخوابد شب بهتر خواهد خوابید، مانع خواب روزانه ی او می شوند. در صورتی که این طور نیست، یعنی خواب روز بچه به شرطی که طولانی نباشد، اثری در خواب شبانه ندارد.

بنابراین بهتر است در 6 سال اول، بچه را عادت داد که بعداز ظهر یکی دو ساعت در اتاقی که هوایش تمیز است بخوابد. حتی اگر بچه خوابش نبرد، بهتر است او را وادار کرد یکی دو ساعت در رختخواب استراحت کند و اگر در این مدت حتی یک چرت هم بزند باز هم بی اندازه احساس راحتی خواهد کرد؛ ولی نباید گذاشت این مدت بیش از 2 ساعت باشد، زیرا در این صورت مسلما در خواب و استراحت شبانه او اثر خواهد گذاشت و بچه مدتی از شب را بیدار خواهد ماند.

رضا و رغبت کودک به خواب

در بچه های بزرگ تر باید به آنان اطمینان داد که در ساعت معینی آنها را بیدار خواهند کرد و در غیر این صورت، از ترس این که مبادا مدت درازی بخوابند و به بازی هایشان نرسند در رختخواب بیدار خواهند ماند. در مورد نوزادان اگر چنانچه بی جهت بیدار شوند و گریه کنند، احتمالا وضع غیرعادی مثل خیس بودن لباس و غیره وجود دارد. به محض برطرف کردن علت، دوباره خواهند خوابید. اما اگر علت معینی برای بیدار شدن بچه نباشد، کمی گریه و تلاش خواهد کرد و به علت خستگی دوباره خواهد خوابید.

نباید گذاشت اطفال بیش از حد خسته شوند. کودک باید احساس خستگی خوش آیندی کند نه خستگی توام با کوفتگی و درد.

با بزرگ شدن طفل، خواب عصر کودک کم می شود و به تدریج سایر اوقات روز نیز طفل بیشتر بیدار خواهد بود. اوقات بیداری هر طفلی متفاوت است و معمولا در همان ساعات بیدار خواهد ماند. در اواخر سال اول، فقط روزی دو بار می خوابد و بین 12 تا 18 ماهگی یکی از این دو را ترک می کند و فقط روزی یک بار می خوابد.

فقط در دو سال اول طفولیت است که مقدار و مدت خواب باید مطلقا به عهده ی خود کودک گذاشته شود. اما بعد از دو سالگی طفل موجود درهم پیچیده تری می شود، زیرا هیجانات، نگرانی ها، ترس از تاریکی، رویا، خواب های وحشت انگیز، ترس از خیس کردن و هیجاناتی که ناشی از اعمال و تجربیات تحریک آمیز باشد، رقابت با فرزندان بزرگ تر و حسادت نسبت به کوچک ترها و یا مبارزه و مجادله ای که بین او و مادرش هر شب بر سر تعیین موقع خواب در می گیرد، یا نگرانی طفل نسبت به انجام کارهای مدرسه اش و یا احساسات هیجان انگیزی که در نتیجه ی تماشای تلویزیون در طفل به وجود می آید، تمام این ها ممکن است عواملی باشند که مانع خوابیدن طفل به قدر کفایت گردد.

بنابراین باید مادر در برنامه ی خواب کودک دقیق باشد. هیجان های روحی باعث بی خوابی در کودک می شود، بچه هایی که از نظر روحی تحریک شده یا به هیجان آمده باشند، بی خوابی خواهند کشید و اگر این هیجان ها ادامه داشته باشد، هرگز به خواب خوب عادت نخواهند کرد.

مطلب دیگری که رعایتش لازم است عدم حضور بچه در مباحثات و احیانا مشاجرات بزرگسالان است که تاثیر ناگواری در روحیه ی کودک می گذارد.

ناخوشایند ترین تنبیه

بعضی از مادران به عنوان تنبیه، بچه را وادارمی کنند که به رختخواب برود و بخوابد؛ این از ناخوشایند ترین تنبیه هاست، زیرا در بعضی از کودکان روح عصیان ایجاد می کند و این کودکان، هرگز حاضر نیستند با میل خود به رختخواب بروند. بنابراین بهترین برنامه برای خواب کودک، عادت دادن وی به زود شام خوردن و زود خوابیدن است که باعث می شود پدر و مادر بر تمامی این مشکلات پیروز شوند.

نکته ی دیگری که در مورد خواب کودکان باید گفت این است که عده ی کمی از کودکان، بدون این که کسالتی داشته باشند، از همان ابتدا بسیار کم خوابند. اگر طفلی این گونه باشد، به هیچ وجه جای نگرانی نیست و نمی توان او را وادار به خوابیدن نمود.

مکان خواب کودک

کودکی که در اتاقی با هوای کثیف و جمعیت زیاد بخوابد، به زودی بی حال و رنگ پریده و دارای عضلات شل و سست می شود، هر چند که غذا و سایر امور زندگی او مورد توجه قرار گرفته باشد.

نکته ی مهم این است که بیشتر اوقات روز حتی وقتی که آفتاب نباشد، طفل را در گهواره اش خارج از اتاق و در هوای آزاد بگذاریم. ولی باید در نظر داشت مادری که در تمام روز کودک خود را در هوای آزاد نگه داشته و عصر او را به اتاقی ببرد که هوایش کثیف است یا به خوبی تهویه نشده و یا مثلا بیش از اندازه گرم است، تمام زحمت خود را به هدر داده است.

اتاق خواب کودک

اتاق خواب کودک باید آفتاب‌گیر باشد. پیش از خواب طفل هوای اتاق باید تهویه شود، زیرا در اتاق دربسته، فقط برای نیم ساعت آن هم برای یک نفر هوای آزاد و پاکیزه موجود است، البته باید توجه داشت که کودک نباید در جریان مستقیم هوا (مثلا بین دو پنجره که در مقابل هم باز هستند) بخوابد، زیرا سرما می خورد.

گهواره کودک باید در سمت مخالف در و پنجره باشد و از بخاری و هر منبع سرد و گرم کننده ای فاصله داشته باشد، زیرا هرگز حرارت بدن کودک به خودی خود تنظیم نمی شود و باید در گرما او را سرد و در سرما او را گرم نمود و آنچه فوق العاده مهم است این است که باید در اتاق نوزاد مخصوصا تا سه ماهگی گل و گیاه قرار نداد.

بنابراین کودکی که به خوبی شیر خورده، روز در هوای آزاد خوابیده و دست و پا زده و در هوای شب در هوای پاک و خنک تنفس کرده باشد، هیچ گاه خواب 8 ساعتی پدر و مادر را بر هم نخواهد زد.

درباره ی مکان خواب کودک از نظر «شلوغی و خلوتی» ، بعضی از مادران علاقه دارند که حتما بچه در یک محیط آرام بخوابد. این کار تا اندازه ای خوب است، اما از آنجا که زندگانی امروز، سکوت و آرامش را به هیجان و سروصدا مبدل کرده است و ممکن است همیشه محیط آرام مهیا نباشد، لذا برای این که بچه در محیط پر سروصدا دچار بی خوابی نشود، بهتر است او را طوری عادت داد که در محیط پر سروصدا نیز به راحتی بتواند بخوابد. مخصوصا در خانواده هایی که چندین بچه دارند این عمل مفید است، زیرا نمی توان کودکان دیگر را از سروصدا باز داشت. بنابراین موقعی که بچه های دیگر حرف می زنند و آواز می خوانند باید بدانند که کودک خردسال به زودی به این سروصداها عادت خواهد کرد. بنابراین با نوک پا راه رفتن یا آهسته صحبت کردن به هیچ وجه لزومی ندارد.

مطلب آخر در مورد مکان خواب کودک «تعیین محل جداگانه ای» برای خواب طفل از پدر و مادر می باشد.

کودک از بدو تولد می تواند در اتاقی جداگانه (اگر اتاق به قدر کافی در اختیار باشد) به تنهایی بخوابد؛ مشروط بر این که پدر و مادر مجاور و خیلی نزدیک او باشند تا در صورتی که نوزاد گریه کرد، صدای او را بشنوند. اگر نوزاد در اتاق پدر و مادرش می خوابد، لااقل باید بعد از «سه ماهگی» به تنهایی خوابیدن عادت کند و در «شش ماهگی» باید او را جداسا خت، زیرا در این سن طفل به قدر کفایت توانایی توجه و مراقبت از خود را دارد. به علاوه هنوز عقیده ای درباره ی محل خواب خود پیدا نکرده است.

به هیچ وجه صلاح نیست کودک بعد از «9 ماهگی» باز هم در اتاق پدر و مادر بخوابد، زیرا طفل به خوابیدن نزد پدر و مادر عادت می کند و بعدها به هیچ وجه به جدا شدن تمایلی نداشته و از خوابیدن در اتاق جداگانه ترس و وحشت شدیدی پیدا خواهد کرد. هر چه طفل بزرگ تر شود، جدا ساختن او مشکل تر و سخت تر خواهد بود.

گاهی وقتی طفل خیلی کوچک است، شب با ترس و وحشت از خواب بیدار می شود و مکرر به اتاق والدین می آید و با شدت گریه می کند. پدر ومادر او را به رختخواب خود می آورند تا همه با هم قدری بخوابند. این عمل شاید کار خوبی به نظر برسد، ولی اشتباه بزرگی است. حتی اگر با این عمل، اضطراب و وحشت طفل نیز طی چند هفته بهبود یابد، طفل به تدریج به امنیتی که در رختخواب والدین حس می کند عادت کرده و باز ممکن است این کار را تکرار نماید. بنابراین همیشه باید طفل را فوری به اتاق و رختخواب خودش برگرداند.

تکان دادن کودک و زمزمه ی مادر برای او

نوزاد از سروصدای زیاد و جابجا شدن متنفر است، اما مخالف تکان دادن نیست. او دوست دارد در آغوش مادر یا در گهواره تکان داده شود. از تکان دادن احساس آرامش و دل گرمی می کند، زیرا حرکت نشانه آن است که کسی در نزدیکی او وجود دارد و مراقبش می باشد. در صورتی که خاموشی و بی حرکتی نشانه ی تنهایی است؛ اما نباید چنان شود که به صورت عادت درآید، زیرا عادتی است که خیلی دیر ترک می شود.

مطلب دیگر زمزمه های نرم و لطیف مادر است که به کودک احساس آرامش می دهد. اما این هم نباید به صورت عادت درآید. هم چنین در کودکان بزرگ تر، داستان های شیرین کودکانه، خوابِ آرام و راحتی را برایشان فراهم می سازد.

بعضی اطفال عادت دارند که در رختخوابشان حتما عروسک و یا اسباب بازی و... در کنار شان باشد که اشکالی ندارد.

اثر خواب مرتب و نامرتب

به طور خلاصه باید کودک را از بدو تولد به خواب خوب عادت داد و این خواب خوب باید در تمام دوران کودکی ادامه یابد. بی خوابی یکی از عوارض دوران کودکی است و علایم آن مرتب نخوابیدن و کم شدن اشتها است که رفته رفته او را موجودی عصبانی و تندخو بارآورده و حس بی اعتمادی و پریشانی در او به وجود می آید و موجودی نامنظم و لجباز می شود.

بچه هایی که در اثر بی خوابی خسته می شوند و یا برعکس، خستگی آنان را بی خواب می نماید، بدنشان رنجور شده و تدابیر بهداشتی کمتر در آنها موثر خواهد شد و این بی خوابی، زیربنای بیماری های مهم خواهد شد. بنابراین به هر نحوی که هست باید کودک به قدر کافی و به طور طبیعی بخوابد.

علل بی خوابی کودکان

1- کسر تغذیه : نه به جهت کمبود شیر مادر، بلکه هنگام شیر خوردن به علت غلبه ی خواب بر کودک و یا ناتوانی، خسته شده و از مکیدن باز می ماند. در نتیجه به مقدار لازم شیر نخورده و به علت گرسنگی زود بیدار می شود، فریاد می کشد و نمی خوابد.

2- کم تجربگی مادر

3- کم شیری مادر

4- هوا خوری

5- گوش درد کودکان: علامتش این است که یک طرف یا دو طرف گوش برافروخته و گونه ی همان طرف، سرخ و متورم شده و با اندک فشار انگشت به زیر گوش، کودک فریاد می زند.

به محض اطلاع و تشخیص گوش درد، پارچه ای گرم روی گوش کودک بگذارید و با کلاه، سر و گوش کودک را بپوشانید تا از جریان سریع هوا محفوظ بماند.

دیگر اینکه بدون اتلاف وقت به پزشک مراجعه کنید تا قبل از این که ورم گوش داخلی، سبب پارگی پرده صماخ گردد، طفل معالجه شود.

6- تنگی نفس و خارش های مخصوص