همه‌ی مردم موافق‌اند، بعضی موافق‌ترند
روز ۱۴ بهمن امسال، خبرگزاری فارس نتایج آنچه را «بزرگ‌ترین نظرسنجی سالانه» خود خواند منتشر کرد که در سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ انجام شده است.
در این گزارش، نتایج یک نظرسنجی پیمایشی از بیش از ۱۶۰ هزار نفر در ۳۸۷ حوزهٔ جغرافیایی ایران بصورت موردی مورد بررسی قرار گرفته‌است. خبرگزاری فارس اطلاع دقیقی از زمان برگزاری این نظرسنجی ارایه نمی‌دهد، اما ذکر می‌کند که «این نظرسنجی دقیقا در زمان مشابه سال قبل» و «با سوالات یکسان» «توسط همین موسسه» انجام شده‌است.
در بایگانی خبرگزاری فارس گزارشی از یک نظرسنجی که توسط «موسسهٔ افکارسنجی» این خبرگزاری انجام شده‌است با تاریخ انتشار ۱۴ مهر ۱۳۸۹ وجود دارد.
در این نظرسنجی ۱۴۲ هزار نفر مورد پرسش قرار گرفته‌اند. سوالات ِ پرسیده‌شده در این نظرسنجی با نظرسنجی سال ۱۳۹۰ شباهت دارند و جامعهٔ آماری ِ این دو نظرسنجی به صورت ِ مشابهی معرفی شده‌اند. برمبنای این شباهت‌ها، به‌نظر می‌رسد این دو گزارش به نظرسنجی‌هایی اشاره میکنند که در خردادماه ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ انجام‌شده و، به ترتیب، در مهرماه ۱۳۸۹ و بهمن‌ماه ۱۳۹۰ منتشر شده‌اند.
هر دو نظرسنجی از افراد بالای ۱۸ سال در گسترهٔ جغرافیایی کشور ایران بصورت پیمایشی انجام شده‌اند. حجم کل نمونه در سال ۱۳۹۰ افزایشی درحدود ۲۴ هزار نفر، معادل ۱۷درصد، داشته‌است. در گزارش سال ۱۳۹۰ جزییات انتخاب مکان‌های مصاحبه ارایه نشده‌است، اما گزارش سال ۱۳۸۹ قید می‌کند که ۴۰ درصد افراد در منزل، ۲۵ درصد در میادین، ۲۵درصد در خیابان، ۱۵درصد در مراکز تجمع و تفریحی، و ۱۵درصد در بازار مورد سوال قرار گرفته‌اند (جمع اعداد در منبع اصلی بیشتر از ۱۰۰درصد است).
در این نظرسنجی از شرکت‌کنندگان خواسته شده‌است که نظر خود را نسبت به ۱۱ جمله ابراز کنند. نتایج ِ کلی با تقسیم به «موافق یا خیلی موافق»، «بی‌نظر» و «مخالف یا خیلی مخالف» در گزارش‌ها قید شده‌اند.
بررسی گزارش‌های سال ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ نشان می‌دهد که در هر دو سال ۴۷درصد شرکت‌کنندگان زن و ۵۳درصد درصد آن‌ها مرد بوده‌اند. عدد وضعیت تاهل در این دو سال تفاوتی یک درصدی را نشان می‌دهد (۳۹ درصد و ۳۸ درصد مجرد و ۶۰ درصد و ۶۲ درصد متاهل در دو سال ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰). آمار سنی شرکت‌کنندگان در نظرسنجی در سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ نشان‌دهندهٔ شباهت ِ کامل گروه‌های سنی است (۵۰ درصد و ۵۱ درصد جوان، ۳۴ درصد و ۳۳ درصد میانسال و ۱۶ درصد بزرگسال در سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰).
ثابت ماندن توزیع گروه‌های جنسی، سنی و وضعیت تاهل شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی در فاصلهٔ یک‌سال یکی از ابهاماتی است که در گزارش‌های این نظرسنجی به آن اشاره نمی‌شود.
این شباهت‌ها زمانی جالب توجه‌تر است که با آمارهای کشوری مقایسه می‌شوند. برای مثال، نسبت جمعیت مردان به زنان در ایران عددی حدود ۱.۰۲ مرد در برابر هر یک زن است. این عدد در مقابل عدد ِ ثابت ۱. ۱۲ شرکت‌کنندهٔ مرد در برابر هر شرکت‌کنندهٔ زن در این نظرسنجی در دو سال متمادی قرار دارد.
دو گزارش بیان میکنند که نظر شرکت‌کنندگان نسبت به این جمله که «من ایران را بهترین کشور برای زندگی کردن می‌دانم.» در دو سال ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ تغییری نکرده است (۸۱ درصد موافق، ۹درصد و ۱۰درصد بی‌نظر و ۹درصد مخالف).
همین‌طور، نظر شرکت‌کنندگان دربارهٔ جملهٔ «حکومت باید بر اساس احکام دین اسلام اداره شود، حتی اگر عده‌ای آن را قبول نداشته باشند.» در دو سال متوالی یکسان گزارش شده‌است (۸۳درصد موافق، ۱۰درصد بی‌نظر، و ۷درصد مخالف).
همین روال در پاسخ‌های شرکت‌کنندگان به جملات «جمهوری اسلامی ایران باید از مردم لبنان و فلسطین و سایر مردم مظلوم جهان حمایت کند.» (۶۷درصد و ۶۹درصد موافق، ۱۴درصد بی‌نظر، و ۱۹درصد و ۱۷درصد مخالف)، «در نظام جمهوری اسلامی ایران، مبارزه با مستکبران و زورگویان جهانی و در رأس آن‌ها آمریکا همواره ضروری است.» (۷۶درصد و ۷۵درصد موافق، ۱۴درصد بی‌نظر و ۱۱درصد مخالف)، «آمریکا، دشمن اصلی ماست.» (۸۲درصد موافق، ۸درصد بی‌نظر و ۱۰درصد مخالف) و «بسیاری از توطئه‌هایی که بر علیه ایران طراحی می‌شود، از جانب انگلیس است.» (۷۶درصد موافق، ۱۶درصد بی‌نظر و ۸درصد مخالف) دیده می‌شود.
بررسی موردی پاسخ‌ها به سوالی دربارهٔ آمریکا و انگلیس نشان می‌دهد که ۸۲درصد پاسخ‌دهندگان در هر دوسال موافق این جمله بوده‌اند که «آمریکا، دشمن اصلی ماست.» با این‌حال، ۷۶درصد همین افراد موافقت کردهاند که «بسیاری از توطئه‌هایی که بر علیه ایران طراحی می‌شود، از جانب انگلیس است.»
در گزارش سال ۱۳۹۰ گفته می‌شود که دو نظرسنجی با سوالات یکسان انجام شده‌اند. با این‌حال سوال «امر به معروف و نهی از منکر تا حد زیادی در جامعه اجرا می‌شود.» در گزارش سال ۱۳۹۰ وجود ندارد و اثری از سوالی دربارهٔ «مخالفت با هرگونه مذاکره با آمریکا» در گزارش سال ۱۳۸۹ دیده نمی‌شود.
در عنوان فرعی گزارش سال ۱۳۹۰ به پاسخ موافق ۷۱درصد شرکت‌کنندگان به این سوال اشاره شده‌است و ذکر شده است که این عدد در سال ۱۳۸۹ به میزان ۵.۱ درصد کمتر بوده‌است. در سال ۱۳۸۹ اشاره‌ای به سوال «رژیم صهیونیستی یک رژیم نامشروع است و باید از بین برود.» نشده‌است و تنها در گزارش سال۱۳۹۰، پاسخ‌ها به این سوال درمقایسه با سال ۱۳۸۹ ذکر شده‌اند.
شباهت ِ زیاد پاسخ‌ها در دو سال متوالی و پاسخ‌های قید نشده در گزارش‌ها، تنها موارد ابهام‌برانگیز این دو نظرسنجی نیستند. برای مثال، با اینکه در هر دو گزارش نظر شرکت‌کنندگان نسبت به جملهٔ «به نظر می‌رسد وضعیت حجاب در جامعه رو به بهبود است.» قید شده‌است (۳۱درصد و ۲۸درصد موافق، ۱۵درصد بی‌نظر و ۵۵درصد و ۵۷درصد مخالف)، اما در این گزارش‌ها اشاره‌ای به توضیح کلمهٔ «بهبود» دیده نمی‌شود.
آنچه در مورد این سوال قابل توجه است، تعریف کلمهٔ «بهبود» و نسبت آن با حجاب در نظر شرکت‌کنندگان این نظرسنجی‌ها است. برای مثال مشخص نیست که زمانی که فردی اعلام می‌کند که با این جمله که وضعیت حجاب در جامعه رو بهبود است مخالف است، این مخالفت باید به این معنی برداشت شود که فردی که موافق وجود حجاب در جامعه است نسبت به کم‌رنگ شدن آن ابراز نگرانی می‌کند، یا فردی که مخالف وجود حجاب در جامعه است به سخت‌گیرانه‌ترشدن ِ فضای اجتماعی معترض است. و این‌همه در زمانی است که سوال، از «بهبود» وضعیت می‌پرسد اما اطلاع واضحی از نظر شرکت‌کنندگان نسبت به وضعیت فعلی در گزارش‌ها قید نشده‌است.
عنوان گزارش سال ۱۳۸۹ از پاسخ‌ها به این سوال گرفته‌شده است که «برنامه‌های جریان فتنه پس از انتخابات، خواسته یا ناخواسته در راستای اهداف دشمنان خارجی است.»
گزارش قید می‌کند که ۷۵درصد پاسخ‌دهندگان به این جمله با آن موافق بوده‌اند، ۱۴درصد نظری نداشته‌اند و ۱۱درصد مخالف بوده‌اند. در سال ۱۳۹۰ همین جمله به این شکل ارایه شده‌است: «برنامه‌های جریان فتنه ۸۸ در راستای اهداف دشمنان خارجی بوده است».
مقایسهٔ دو جمله نشان می‌دهد که قید «خواسته یا ناخواسته» در سوال سال ۱۳۹۰ وجود ندارد. این تفاوت، دقت ادعای گزارش، مبنی بر یکسان بودن سوال‌های دو نظرسنجی را، زیر سوال می‌برد. علی‌رغم این نکته، گزارش نشان می‌دهد که پاسخ دهندگان در دو نظرسنجی ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ پاسخ‌های مشابهی به این دو سوال داده‌اند.
در مجموع، در این دو نظرسنجی از شرکت‌کنندگان خواسته شده‌است که نظر خود را دربارهٔ ۱۱ جمله ابراز کنند. روشی برای بازیابی پاسخ شرکت‌کنندگان به یکی از این جملات در سال ۱۳۹۰ وجود ندارد. در ۱۰ سوال دیگر، نظرات شرکت‌کنندگان یا تغییر ِ قابل توجهی نداشته‌است و یا در راستای کاهش رابطه و افزایش رویارویی با آمریکا، انگلیس و اسراییل، پررنگ‌تر کردن نقش دین در سیاست و به نفع تثبیت وضعیت فعلی کشور ایران تغییر کرده‌است.
به این ترتیب به‌نظر می‌رسد، مجموعهٔ شرکت‌کنندگان در نظرسنجی خبرگزاری فارس در دو سال ۱۳۸۹ و، ۱۳۹۰ با دیدگاه‌های سیاسی-اجتماعی این مجموعه موافقت داشته‌اند و این موافقت یا بدون تغییر مانده‌است یا افزایش یافته‌است. ابهام و تغییر در سوالات و تشابه سوال‌برانگیز جامعهٔ آماری ِ این دو نظرسنجی این سوال را به ذهن می‌آورد که این هم‌راستایی به چه‌میزان نشان‌دهندهٔ وضعیت ِ جامعهٔ آماری ِ ادعایی است.