ایران و امارات: تنش در گلوگاه اقتصادی جمهوری اسلامی
خاوند:امارات در واقع یک سکوی صادرات و وارادت است بین ایران و دنیا.
رادیو فردا : انتشار گزارش های ضد و نقیض درباره روابط میان ایران و امارات متحده عربی به تنش های موجود در فضای اقتصادی ایران دامن میزند. گفتگوی اقتصادی روز چهارشنبه رادیو فردا با فریدون خاوند، استاد اقتصاد در پاریس به همین موضوع می پردازد.
رادیو فردا - رسانه های ایرانی و بین المللی سه شنبه بیست و نهم آذر ماه گزارش هایی درباره توقف مبادلات بازرگانی میان ایران و امارات متحده عربی منتشر کردند که با وجود نکات مبهمی که در آنها دیده میشود، به تنش های موجود در فضای فعلی اقتصادی در ایران دامن زده اند. این گزارش ها را تا چه حد می توان جدی تلقی کرد؟
به گزارش رسانه های جمهوری اسلامی قطع مراوده بازرگانی میان ایران و امارات متحده عربی تا اطلاع ثانوی، به دستور مهدی غضنفری وزیر صنعت، معدن و تجارت جمهوری اسلامی انجام گرفته و دلیل آن هم اتخاذ مواضع ضد ایرانی از سوی امارات ذکر شده است.
نکته مهم این که خبر مربوط به قطع مبادلات بازرگانی میان دو کشور از سوی محمد فیاض، سفیر جمهوری اسلامی در امارات هم تایید شده. با این حال محمد رضا رحیمی، معاون اول رییس جمهوری اسلامی، این خبر را تکذیب کرده است.
به هر حال قطع مراوده بازرگانی میان ایران و امارات چه تایید بشود چه تکذیب، تردیدی نیست که تنش در روابط دو کشور، در رابطه با پرونده هسته ای ایران و مسایل بین المللی ناشی از آن، از جمله فشار های آمریکا بر امارات، رو به افزایش میرود و این تنش، با توجه به نقش امارات متحده عربی در روابط بازرگانی جمهوری اسلامی با دنیا، تاثیر مهمی بر اقتصاد ایران دارد.
حجم روابط بازرگانی میان ایران و امارات متحده عربی در چه سطحی است؟
طی سی سال گذشته امارات و به ویژه دبی به نوعی گلوگاه اقتصادی برای جمهوری اسلامی بدل شده است.
حجم تجارت رسمی بین دو کشور در سال ۱۳۸۹، پانزده میلیارد دلار بوده، که دوازده میلیارد دلار آن صادرات امارات به ایران است و سه میلیارد آنهم صادرات ایران به امارات.
اگر حجم مبادلات قاچاق، مبادلات با مناطق آزاد ایران و همین طور تجارت چمدانی را هم حساب کنید، رقم کل مبادلات بازرگانی ایران با امارات به ۲۵ میلیارد دلار در سال میرسد.
امارات در واقع یک سکوی صادرات و وارادت است بین ایران و دنیا. بخش بزرگی از کالا های مورد نیاز ایران از راه امارات تامین میشود و در واقع این کشور از راه صادرات مجدد کالا های دیگر کشور ها به ایران، منافع کلانی به جیب میزند.
از طرف دیگر بخش مهمی از صادرات غیر نفتی ایران هم، از خرما گرفته تا زعفران، گاه به صورت فله ای وارد امارات میشود و از آنجا، با بسته بندی هایی منطبق با استاندارد های بین المللی، راهی بازار های صنعتی میشوند و از این راه نیز پول زیادی به جیب واسطه های اماراتی ریخته میشود.
علاوه بر مبادلات بازرگانی، باید هزاران شرکت ایرانی را هم، که در امارات به ثبت رسیده اند، به حساب آورد، و یا صد ها هزار ایرانی که در بخش مسکن امارات سرمایه گذاری کرده اند.
تاکید بر این نکته ضروری است که امارات متحده عربی و زیر بنا های بازرگانی و مالی آن، طی سال های دراز، برای مقابله با تحریم های بین المللی، مورد استفاده جمهوری اسلامی قرار گرفتند.
در رابطه با بیست و پنج میلیارد دلار مبادلات، شبکه های بزرگ دلالی هم در امارات و هم در جمهوری اسلامی به وجود آمده اند. این افراد با بهره برداری از تنش در روابط بین المللی ایران، از متمرکز شدن بخش مهمی از مبادلات اقتصادی ایران بر امارات به ثروت های افسانه ای دست یافته اند.
به علاوه برای بخش بزرگی از صاحب امتیازان نظام اسلامی تهران و فرزندان آنها، دبی یک پایگاه واقعی است، هم برای مذاکره و معامله با طرف های خود در سراسر جهان و هم برای برای برخورداری از لذت های این «دنیای دون».
اماراتی ها از داشتن روابط گسترده اقتصادی با ایران سود فراوان می برند. چه دلیلی دارد که به تحریم های بین المللی علیه جمهوری اسلامی ملحق شوند؟
در رابطه با ایران، امارات بین گرایش ها و منافع متفاوت و گاه متضاد گرفتار است.
از یک طرف تردیدی نیست که انزوای هر چه بیشتر جمهوری اسلامی، به سود امارات است و نقش این کشور را به عنوان «گلوگاه اقتصادی» ایران طبعا تقویت میکند. ولی از طرف دیگر پرونده هسته ای ایران، پای امنیت امارات را به میان میکشد. به علاوه منافع اقتصادی کلانی امارات را با غرب و به ویژه آمریکا مرتبط میکند و به همین سبب اماراتی ها نمی توانند تحریم های بین المللی و فشار های آمریکا را نادیده بگیرد.
سال گذشته، در پی تصویب تحریم های تازه شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی، بانک مرکزی امارات حساب شماری از ایرانیان مشمول تحریم را مسدود کرد و حتی یک سلسله محدودیت های مالی و بانکی را علیه ایران به اجرا گذاشت.
ولی این تضییقات خیلی زود به فراموشی سپرده شد و روابط بازرگانی ایران و امارات، حتی از آنچه بود، بیشتر شد. به نظر میرسد که به تازگی فشار بر امارات بیشتر شده، هم از سوی آمریکا و هم از سوی متحدان آن در شورای همکاری خلیج فارس.
فراموش نکنیم که اماراتی ها، درکنار سعودی ها و کویتی ها و دیگر متحدان عربشان به غرب اطمینان میدهند که می توانند نفت به مقدار کافی تولید کنند، حتی اگر نفت ایران، به دلایلی، از بازار حذف شود. این سیاست امارات احتمالا یکی از عواملی است که خشم جمهوری اسلامی را بر انگیخته است.
آیا ایران می تواند نقش امارات را در روابط اقتصادی اش با دنیا به تدریج کاهش دهد و به شرکای تازه ای روی بیآورد؟
از چندی پیش به این طرف صدا های مختلفی در ایران خواستار پایان دادن به نقش امارات شده اند و از جمله پیشنهاد کرده اند که بخش روز افزونی از مبادلات بازرگانی ایران با جهان، از راه قطر و عمان انجام بگیرد.
این پیشنهاد با دو اشکال عمده روبرو است. نخست این که قطر و عمان از زیر بنا های بازرگانی و مالی، که طی سالیان سال در امارات و به ویژه دوبی به وجود آمده اند، محرومند. دوم این که این دو کشور نیز هم به عنوان اعضای شورای همکاری خلیج فارس و هم به عنوان متحدان غرب، در رابطه با ایران با همان محذوراتی روبرو هستند که امارات.
کسان دیگری هم هستند که معتقدند ترکیه باید به جای دوبی به مهم ترین پل ارتباطی ایران با دنیا بدل شود. این پیشنهاد هم با یک مشکل عمده روبرو میشود و آن این که تنش در روابط تهران و آنکارا کم نیست و ترکیه بیش از بیش به رقیب ایران در خاور میانه بدل میشود و بعید به نظر میرسد که حاضر باشد نقشی را بر عهده بگیرد که از سال ها پیش به این سو در تیول امارات است.
آیا می توان گزارش های مربوط به قطع احتمالی روابط بازرگانی میان ایران و امارات را یکی از عواملی دانست که به تنش در بازار آزاد ارز تهران دامن زدند؟
سه شنبه قیمت هر دلار امریکا در بازار آزاد ارز تهران به سرعت مرز هزار و پانصد تومان را پشت سر گذاشت و حتی به هزار و پانصد وسی تومان رسید. شدت گرفتن تنش در بازار ارز تهران دلایل گوناگون دارد، از جمله این که بانک مرکزی توان کنترل این بازار را از دست داده، آنهم در شرایطی که هجوم خریداران به بازار ارز روز به روز بیشتر میشود.
بازرگانانی که دیگر از طریق بانکی و گشایش اعتبار اسنادی نمی توانند با خارج معامله کنند، نیاز های خود را از بازار ازاد ارز تامین میکنند.
از طرف دیگر بانک مرکزی ارز مسافرتی را به کسانی محدود کرده که تنها یکبار در سال به خارج مسافرت میکنند. در این وضعیت کسانی که چند بار به خارج میروند، به ناچار راه بازار ازاد ارز را در پیش میگیرند.
پس انداز کنندگانی هم که می خواهند دارایی خود را از تورم اوجگیرنده محافظت کنند، طبعا ناجی خود را دربازار های ارز و سکه جستجو میکنند.
در این شرایط تردیدی نیست که بروز اختلال در روابط ایران و امارات هم به عاملی تازه و بسیار موثر در دامن زدن به تنش های بازار ارز تهران بدل خواهد شد.
در مجموع به نظر میرسد که اقتصاد ایران روز های بسیار حساسی را از سر میگذراند.