خنثی سازی مین: اولین اشتباه، آخرین اشتباه

براساس آمار مرکز مین زدایی ایران بیش از چهار میلیون مین در خلال جنگ ایران و عراق در مرزهای غربی ایران کار گذاشته شده است

نیکی محجوب

بی بی سی

مین هایی که در خلال هشت سال جنگ ایران و عراق در خاک ایران کشور کاشته شد همچنان قربانی می‌گیرند.

محمدحسین امیراحمدی رئیس مرکز مین‌زدایی ایران گفته است که پس از مصر، ایران دومین کشور آلوده به مین در جهان از نظر حجم و وسعت آلودگی است و هیچ کشوری از لحاظ تنوع، وسعت و توسعه مین‌ها به اندازه ایران گرفتار نیست.

یکی از معلولان مین که چند سال پیش حین بازی پای چپش و چشمش را از دست داده، گفت: "به دنبال گوسفندها رفته بودم، یکی از گوسفندها تو شکاف کوه گیر کرده بود، بیرون کشیدمش و دویدم که یهو نور زیادی دیدم و هیچی یادم نیست. به هوش که آمدم بیمارستان بودم و نمی‌دیدم و آرزوی دیدن کوه و دشت برای همیشه به دلم ماند."

براساس آمار مرکز مین زدایی چهار میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار از وسعت پنج استان مرزی و درگیر با جنگ تحمیلی آلوده به مین و مواد منفجره شد.

کار پاکسازی مناطق آلوده به مین از سال ۱۳۶۶ توسط نیروهای ارتش، سپاه و بسیج آغاز شد که این پاکسازی از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۲ برعهده وزارت کشور بوده و از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۹ مرکز مین‌زدایی کشور وابسته به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح عهده‌دار آن شد.

احمد وحیدی، وزیر دفاع ایران نیز به تازگی اعلام کرده که در عملیات پاکسازی تاکنون دو میلیون و ۸۵۰ هزار قبضه مین و گلوله عمل نکرده جمع آوری و منهدم شده که ۴۱ درصد آن مربوط به استان خوزستان است.

وزیر دفاع همچنین افزودحدود ۷۳ هزار هکتار دیگر از اراضی آلوده به مین و گلوله های عمل نکرده در استان های خوزستان، ایلام، کرمانشاه، آذربایجان غربی و کردستان باقی مانده که پیش بینی می شود تا پایان سال ۱۳۹۱ کار پاکسازی آنها به اتمام برسد.

یکی از خنثی کنندگان مین در گفت و گو با بی بی سی فارسی با اشاره به اینکه خنثی سازی مین کاری دشوار وسخت است اما متاسفانه در زمره شغل‌های سخت در ایران شناخته نمی‌شود گفت:"در خنثی سازی یک مثال معروف داریم؛ ’اولین اشتباه آخرین اشتباه‘ است. "

رئیس مرکز مین زدایی ایران چندی پیش در خصوص بیمه خنثی کنندگان (تخریب چی ها) گفت که از سال ۱۳۸۵ تخریب چیان دوران جنگ تحت پوشش بیمه مسئولیت مدنی قرار گرفته اند و از این طریق غرامت نقص عضو و پروتز آنها تکمیل می شود و برای بازماندگان شهدا غرامت دیه که مبلغ آن در بیمه نامه مشخص است پرداخت می شود .

همچنین به دلیل اینکه شرکت های خصوصی از سال ۱۳۸۵ تا شهریور ۱۳۸۹ تحت پوشش بنیاد شهید و امور ایثارگران قرار نمی گرفتند، مجلس ایران مصوبه‌ای را برای حمایت از قربانیان مین تصویب کرد ولی به گفته رئیس مرکز مین زدایی "متأسفانه بنیاد شهید وامور ایثارگران، شهدا و جانبازان" تنها افرادی را که پس از این مصوبه مشمول این حمایت می‌شوند را پذیرش می‌کند.

اما یک خنثی کننده می گوید که سخنان رئیس مرکز مین زدایی ایران تبلیغاتی است و حمایت چندانی از "این افراد که زندگی را درکف دستشان قرار داده اند" نمی‌شود.

این خنثی کننده مین که به دلایلی نمی خواست نامش فاش شود در مناطق مختلف مرزی آلوده به مین کار خنثی سازی انجام داده و گفته است: "اصول استاندارد پاکسازی در تمام دنیا رعایت می‌شود. پیش از انتخاب محمود احمدی نژاد به عنوان رئیس جمهور ایران بسیاری از کارشناسان خارجی در ایران حضور داشتند و تعداد کشته و زخمی‌هایی که در زیر مجموعه این مراکز کار می کردند در آن زمان به حداقل رسیده بود."

او با اشاره به اینکه با آمدن آقای احمدی نژاد تمام نیروها و کارشناس‌های خارجی را از ایران خارج کردند گفت: "یادم هست وقتی باد تند می وزید، خارجی‌ها کار را تعطیل می‌کردند و می‌گفتند کار خطرناک است و زوزه باد ممکن است اجازه ندهد صدای بوق دستگاه فلزیاب شنیده شود و سلامت بچه ها را به خطر بیندازد."

تاکنون آمار دقیقی از تعداد کشته‌ها و زخمی‌های خنثی کنندگان مین منتشر نشده براساس آمار تقریبی از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۹ بیش از ۲۰۰ نفر از این افراد جان خود را از دست داده اند و چند صد نفر دیگر نیز قطع عضو شده‌اند.

بزرگداشت مجروحان خنثی کنندگان مین در ایران

این تخریب‌چی با انتقاد از شرایط فعلی خنثی کنندگان مین گفت در حال حاضر خودروهای پاترول‌ها جایگزین آمبولانس در مناطق آلوده شده اند، مورفین هم برای کنترل درد مجروحان وجود ندارد. در زمان حضور خارجی‌ها با بیمارستان‌ها قرارداد بسته می‌شد تا یک پزشک در آماده باش باشد اما با رفتن آنها این قراردادها هم پایان یافت.

این خنثی کننده مین از کاهش دقت در امر مین روبی نیز انتقاد کرد و گفت در حال حاضر می‌خواهند بگویند خودکفا شده اند و زمین‌هایی که اعلام می‌کنند پاکسازی شده بعد از مدتی دوباره تلفات می‌دهد.

به گفته چند نفر از خنثی کنندگان، این پرو‌ژه ها در ایران زدوبندی است و شرکت و کارفرما و پیمانکار با رشوه کار را جلو می برند. یکی از آنها می گوید "بعضی اوقات دلیل مشکلات را تحریم های ایران مطرح می‌کنند، اما در واقع مسئله سرعت بیهوده است. پروژه ای که باید پنج سال طول بکشد ظرف شش ماه به پایان می‌رسد. این کار، کار ایمنی و دقت است. عجله در آن یعنی مرگ."

به تازگی اعلام شد که مرکز مین زدایی ایران ده هزار هکتار دیگر از زمین های پاکسازی شده از مین را به استانداری ها تحویل داده است.

امیرحسین سعیدی رئیس پیشین مرکز مین زدایی ایران گفته که این زمین های آلوده به مین مربوط به استان های خوزستان، ایلام و کرمانشاهبوده که تحویل استانداران شده است.

رئیس پیشین مرکز مین‌زدایی ایران گفته است که پاکسازی مناطق آلوده به مین به دلایلی همچون شرایط جغرافیایی و آب و هوایی به صورت قطعی انجام نمی‌شود اما تلاش می شود مین زدایی با دقت زیاد انجام شود و پاکسازی نیز به دو صورت مکانیزه و دستی و براساس استانداردهای بین‌المللی انجام می‌شود.

در ایران از یک سری تانک و بولدوزر و مین کوب کپی شده استفاده می‌شود که به گفته یک تخریب‌چی درصد خطای آنها بالا است و درصدی مین در زیر زمین به جای می‌ماند.

ایران تاکنون دو تفاهمنامه با طرف عراقی خود امضاء کرده و قرار بر این بود که نقشه های مناطق آلوده در خاک ایران را در اختیار این کشور بگذارند اما تا به امروز کشور عراق نقشه ای در اختیار ایران نگذاشته است.

مقامات عراقی اکنون می گویند که نقشه ای موجود نیست. این در حالی است که مقامات ایرانی بارها تاکید کرده‌اند که عراقی‌ها نقشه دارند.

در عین حال خنثی کنندگان مین بر این اعتقاد هستند که مین‌های میدان‌های عراقی بسیار منظم تر از میدان‌های مین به اصطلاح "خودی" است. هرچند مقامات ایرانی این مسئله که ایران در داخل خاک کشور مین کار گذاشته باشد را تکذیب می‌‎کنند اما خنثی کنندگان مین این موضوع را بارها تاکید کرده‌اند و گواه این ادعا را فعالیتشان در این حوزه عنوان می‌کنند.

براساس مطالعه اولیه که نیروهای نظامی ایران در سال ۱۳۶۷، پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل، انجام دادند، مرزهای غرب و جنوب غرب ایران با عراق در طول ۱۱۰۰ کیلومتر در مساحتی حدود چهار میلیون و ۲۰۰ هزارهکتار آلوده به مین و دیگر ادوات جنگی است.

این ادوات جنگی در پنج استان آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام و خوزستان و به ویژه شهرهای مرزی خرمشهر، سوسنگرد، بستان، مهران، دهلران، قصر شیرین، هویزه، نفت شهر، سومار، موسیان ،آبادان، اهواز، اندیمشک، دزفول، شوش وگیلان غرب پراکنده شده و به استناد اطلاعات موجود در تفاهم نامه همکاری مشترک مین زدایی بشردوستانه ایران – عراق که در سال ۱۳۸۴ امضا شد، بیش از ۲۰ میلیون مین از انواع مختلف در خاک ایران کارگذاشته شده است.

به گفته وزیر دفاع ایران تا سال ۱۳۹۱ تمام زمین‌های آلوده به مین پاکسازی می‌شود، اما برخی از صاحبنظران در این حوزه از مسئله دیگری ابراز نگرانی می‌کنند و آن میادین مین جدیدی است که در طول این سالها و پس از جنگ، برای مبارزه با قاچاق و یا فعالیت‌های گروه‌های مخالف ایران در مرزهای غربی و شرقی کار گذاشته شده و مسئولان ایران تاکنون حاضر به پاسخگویی درباره آن نبوده‌اند.