دفاع لاریجانی از تغییر شیوه انتخاب رئیس دولت

چند روز پس از آنکه آیت‌الله خامنه‌ای در سخنانی از «تغییر شیوه انتخاب رئیس دولت در صورت لزوم» سخن گفت، اکنون علی لاریجانی، این چهره نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی که ریاست قوه مقننه را در اختیار دارد، ضمن دفاع از چنین تغییری، تأکید کرده است، که انتخاب رئیس دولت توسط مجلس، او را مسئولیت‌پذیرتر خواهد کرد.
 
آیت‌الله خامنه‌ای یکشنبه گذشته در جمع دانشگاهیان کرمانشاه، با اشاره به شیوه انتخاب مستقیم رئیس‌جمهور توسط مردم، گفته بود که این شیوه «شیوه خوب و مؤثری» است اما هیچ اشکالی در تغییر این ساز و کار به نظام پارلمانی وجود ندارد.
 
رهبر جمهوری اسلامی در این زمینه به حذف پست نخست‌وزیری در دهه اول انقلاب اسلامی اشاره کرده و افزوده بود که «اگر در آینده احتمالاً دور، احساس شود که نظام پارلمانی برای انتخاب مسئولان قوه مجریه بهتر است، هیچ اشکالی در تغییر سازوکار فعلی وجود ندارد.»
 
اکنون علی لاریجانی با دفاع از این دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای به خبرگزاری مهر گفته است که شیوه انتخاب رئیس‌جمهور توسط پارلمان که در برخی از کشورها اجرا می‌شود، «نکات مثبتی دارد» و افزوده است که «حرکت از نظام ریاستی به سوی نظام پارلمانی، به نوعی منظم شدن ساختار کشور است.»
 
آقای لاریجانی در این گفت‌وگو ادامه داده است که «البته اینکه زمان پیاده کردن چنین شیوه‌ای چه زمانی باشد، بحثی است که باید روی آن بررسی دقیق انجام شود.»
 
سخنان آیت‌الله خامنه‌ای در مورد امکان‌پذیر بودن سازوکار تعیین رئیس قوه مجریه در ایران، چند هفته پس از آن مطرح می‌شود که در عرصه سیاسی ایران زمزمه‌هایی در مورد بررسی حذف پست ریاست جمهوری و جایگزینی آن با نخست‌وزیری مطرح شده بود.
 
پیشتر در روزهای پایانی شهریور ماه حمیدرضا کاتوزیان، نماینده اصولگرای مجلس شورای اسلامی اعلام کرده بود که «اخیراً نظریه‌ای بین صاحب‌نظران سیاسی مطرح شده، مبنی بر اینکه با توجه به اینکه کشور ما از نعمت ولایت فقیه و رهبر انقلاب برخوردار است، نیازی به وجود رئیس‌جمهور در کشور نیست.»
 
آقای کاتوزیان در این زمینه به خبرگزاری ایلنا گفته بود که نظریه جایگزینی نخست‌وزیر به جای رئیس‌جمهور اکنون بین بعضی از نمایندگان مجلس که وجهه سیاسی بیشتری دارند، مطرح و مورد بررسی و صحبت است و افزوده بود که «کشور می‌تواند به عنوان عالی‌ترین مقام اجرایی، نخست‌وزیری داشته باشد که توسط مجلس انتخاب شود.»
 
«قرار نیست پست نخست‌وزیری احیا شود»
 
آقای لاریجانی در ادامه این گفت‌وگو تصریح کرده است که برداشتش از متن سخنان رهبر جمهوری اسلامی، «احیای پست نخست‌وزیری» نیست و صحبت‌های آیت‌الله خامنه‌ای متوجه این پرسش است که «رئیس جمهور با رأی مستقیم مردم انتخاب شود یا به وسیله نخبگانی که مردم انتخاب کرده‌اند؟»
 
وی با اشاره به نحوه انتخاب رهبر در ساختار کنونی جمهوری اسلامی گفته است که «این شیوه‌ای کاملاً عقلایی است که مردم نخبگان را انتخاب کنند و آن نخبگان رهبری و شرایطش را بررسی کنند». شیوه‌ای که رئیس مجلس اعمال آن را برای جایگاه ریاست جمهوری نیز «معنادار و معقول» توصیف کرده است.
 
رئیس مجلس هشتم در این باره گفته است که «در نظام پارلمانی منتخبان مردم با دقت، تجربه، سابقه مدیریتی، ورزیدگی سیاسی و دیپلماسی افراد را برای پست ریاست جمهوری بررسی می‌کنند.»
 
وی همچنین گفته است که «انتخاب رئیس‌جمهور به وسیله نخبگان منتخب مردم به این معناست که مجلس کاملاً رئیس‌جمهور را تحت نظر می‌گیرد و از او بازخواست می‌کند، که این حرکت به معنای مسئولیت‌پذیر کردن بیشتر جایگاه رئیس‌جمهور است.»
 
آقای لاریجانی تأکید کرده است که اجرای نظام پارلمانی به معنای محود کردن رئیس‌جمهور نیست، اما از آنجا که «نماد اصلی دموکراسی در پارلمان است»، انتخاب رئیس قوه مجریه با چنین شیوه‌ای، موجب می‌شود که «رئیس‌جمهور در همه امور در مقابل مجلس پاسخگو باشد.»
 
وی همچنین افزوده است که «زمانی که رئیس جمهور به وسیله مجلس انتخاب شود، پارلمان راحت‌تر با وی کار می‌کند و می‌تواند برخی از اختیارات وی را محدود کند.»
 
آقای لاریجانی همچنین یادآور شده است که با استقرار نظام پارلمانی، هماهنگی قوا بیشتر و انضباط بیشتری در ساختار کشور ایجاد می‌شود.
 
در میان کشورهای همسایه ایران شیوه انتخاب رئیس‌جمهور توسط پارلمان سال‌هاست که در ترکیه اجرا می‌شود و در این کشور رئیس‌جمهور با رأی دو سوم نمایندگان پارلمان برگزیده می‌شود. با این حال شیوه انتخاب رئیس‌جمهور در این کشور، از چنان پیچیدگی‌هایی برخوردار است که در سال‌های اخیر ایده تغییر این شیوه به شیوه انتخاب مستقیم در محافل مختلف این کشور مورد بحث قرار گرفته است، چرا که بر اساس نظام فعلی برای حصول توافق بر سر رئیس‌جمهور گاه تا چهار دور رأی‌گیری در پارلمان انجام می‌شود؛ افزون بر این ترکیه دارای مقام پرقدرتی چون ولی فقیه نیست.
 
پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۵۷، رئیس دولت از سوی شاه معرفی و با رأی مجلس مشغول به کار می‌شد اما پس از انقلاب با تغییر نظام پادشاهی به جمهوری اسلامی، قانون اساس رئیس‌جمهور را به عنوان رئیس قوه مجریه و تنظیم کننده روابط قوا و نخست‌وزیر را به عنوان رئیس دولت به رسمیت شناخت.
 
در این روند، رئیس جمهور با رأی مستقیم مردم انتخاب می‌شد و معرفی نخست‌وزیر به مجلس را برعهده داشت و این نخست‌وزیر بود که باید وزیران کابینه را انتخاب و برای اخذ رأی اعتماد به مجلس معرفی می‌کرد.
 
با این حال پس از تصمیم آیت‌الله خمینی به تشکیل شورای بازنگری قانون اساسی، این شورا پست نخست‌وزیری را از ساختار اجرایی کشور حذف و رئیس جمهور را به عنوان رئیس دولت به رسمیت شناخت.
 
اما دوگانگی در اداره امور اجرایی کشور با حذف پست نخست‌وزیری پایان نگرفت چراکه قانون اساسی جدید اختیارات رهبر را نیز گسترش داد. موضوعی که به ویژه در شش ماه گذشته و در پی اختلاف نظر میان رهبر و رئیس‌جمهور ایران در مورد تغییر وزیر اطلاعات بیش از پیش به چشم خورد.
 
«نظام پارلمانی ضد دیکتاتوری است»
 
آقای لاریجانی همچنین در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با خبرگزاری مهر، برخی تحلیل‌ها در مورد حرکت ایران به سوی دیکتاتوری در صورت استقرار نظام پارلمانی را «مفتضح» خوانده و گفته است که در این صورت نظام سیاسی بریتانیا که در آن نخست‌وزیر توسط پارلمان انتخاب می‌شود، «حتماً دیکتاتوری است».
 
وی افزوده است که پیشنهادات رهبری [در مورد تغییر نظام سیاسی] «ضددیکتاتوری» است، و ادامه داده است که «نهاد اصلی که حقوق مردم را صیانت می‌کند، پارلمان است.»
 
انتقاداتی که آقای لاریجانی اینچنین از کنار آنها گذشته است، بعضاً متوجه این موضوع است که در نظام کنونی سیاسی ایران، نمایندگان مجلس پیش از انتخاب بایستی از صافی شورای نگهبان رد شوند و از این رو امکان چینش پارلمانی یکدست از سوی شورای نگهبان که نیمی از اعضای آن منتخب مستقیم رهبر جمهوری اسلامی هستند، وجود دارد.
 
گرچه در شرایط کنونی انتخاب رئیس‌جمهور نیز، نامزدهای این پست باید مورد تأیید شورای نگهبان قرار گیرند و این شوراست که مسئولیت تأیید نتایج انتخابات را نیز برعهده دارد.