پیشگیری و کنترل کمبود ویتامین A

پیشگیری و کنترل کمبود ویتامین A

ویتامین A از ویتامین های محلول در چربی است. در حقیقت این ویتامین شامل یک سری ترکیبات شیمیایی با فعالیت بیولوژیک مشابه است. فرم فعال این ویتامین که فقط در منابع حیوانی یافت می شود رتینول نام دارد.

کار رتینوئیدها یا رندگدانه های زرد، نارنجی یا قرمز موجود در گیاهان پیش سازهای ویتامین A هستند که در بدن به ویتامین A تبدیل می شوند. مهمترین آنها بتاکاروتن است که در تمام گیاهان زرد مثل زردک، هویج، فلفل زرد و قرمز، کدو تنبل، کدوحلوایی و میوه هایی مثل هلو، آلو، زردآلو، انبه، موز،طالبی، خرمالو ونارنگی وجود دارد. ویتامین A و بتاکاروتن برای جذب به چربی نیاز دارند.

به طور تقریبی ۹۰ درصد ویتامین A موجود در بدن در کبد ذخیره می شود. این ذخیره به تدریج افزایش می یابد و در بزرگسالی به حداکثر خود می رسد. بنابراین تغییرات موقتی در دریافت ویتامین A نمی تواند منجر به کمبود شود. اما اگر دریافت برای ۶ ماه بسیار کم باشد، خطر بروز کمبود، افزایش می یابد بنابراین کمبود ویتامین A زمانی ظاهر می شود که دریافت و یا ذخایر کبدی به حدی کاهش می یابد که قادر به تأمین نیازهای بدن نباشد. شایع ترین علت کمبود ویتامین A دریافت ناکافی مواد غذایی از ویتامین است.کمبود همچنین می تواند ناشی از اختلال در جذب، تبدیل و استفاده از ویتامین در بدن باشد. این حالت در شرایطی که موارد ابتلاء به عفونت و بیماری زیاد و مصرف چربی و روغن یا پروتئین در رژیم غذایی کم باشد، اتفاق می افتد.

● نقش ویتامین A در حفظ سلامتی

نقش ویتامین A در بینایی بسیار حایز اهمیت است. چنان که اولین علامت بالینی کمبود این ویتامین، اختلال دید هنگام تاریکی یا شب کوری است.

ویتامین A برای رشد ونمو بافت های نرم لازم است. همچنین برای نمو استخوان و سلول های تشکیل دهنده مینای دندان ضروری است. گاهی کمبود ویتامین A با کم خونی فقر آهن همراه است. در چنین شرایطی برای درمان کامل کم خونی علاوه بر آهن، ویتامین A نیز باید تجویز بشود. مکانیزم عمل این تداخل هنوز روشن نیست. ممکن است کمبود ویتامین A با جذب، انتقال ذخیره آهن تداخل پیدا کند یا به طور مستقیم در خون سازی نقش داشته باشد.

● چه عواملی موجب کمبود ویتامین A می شوند؟

در دوران رشد کودکی و نوجوانی به علت افزایش بسرعت رشد، نیاز به ویتامین A افزایش می یابد. همچنین در دوران بارداری و شیردهی نیز در صورتی که دریافت ویتامین A کافی نباشد. کمبود ویتامین A به سرعت ظاهر می شود.

در ضمن در صورتی که در برنامه غذایی روزانه از منابع غذایی ویتامین A در غذاهای حیوانی و پیش ساز ویتامین A (بتاکاروتن) که در سبزی ها و میوه های سبز، زرد نارنجی وجود دارد استفاده نشود. بدن با کمبود ویتامین A مواجه می شود.

● چه افرادی در معرض خطر کمبود ویتامین A قرار دارند؟

کودکان ۶ ماهه تا ۶ ساله، با توجه به رشد سریع این کودکان، نیاز آنان به ویتامین A افزایش یافته و از سوی دیگر به دلیل ابتلاء به بیماری های عفونی و کاهش اشتها، میزان دریافت و جذب ویتامین A در آنان کاهش می یابد.
کودکان و دانش آموزان مبتلا به سوء تغذیه یا بیماری های عفونی مثل اسهال و سرخک.

شیرخواران مادران مبتلا به کمبود ویتامین A زیرا شیر این مادران فاقد ویتامین A است و در نتیجه شیرخوار که باید ویتامین A مورد نیاز خود بویژه در ۶ ماهه اول زندگی را از شیر مادر به دست بیاورد، دچار کمبود می شود.

افراد ساکن در مناطق کمبود ویتامین A نظیر مناطق خشک (خطر کمبود ویتامین A در فصولی از سال که سبزی ها و میوه های سرشار از ویتامین A کم است، افزایش می یابد.)

▪ نوزادان با وزن کمتر از ۲۵۰۰ گرم.
▪ مادران باردار و شیر ده.
ویتامین A به دو شکل در منابع غذایی یافت می شود:
▪ منابع حیوانی شامل:
۱) روغن کبد ماهی که غنی ترین منبع ویتامین A است و به طور معمول به صورت دارویی مصرف می شود.
۲) جگر حیوانات مثل: گاو، گوساله، گوسفند و مرغ که منبع خوب ویتامین A محسوب می شود.
۳) کره، پنیر، شیر (شیر و لبنیات با چربی) و زرده تخم مرغ که منبع متوسط هستند.

▪ منابع گیاهی شامل:

سبزی های برگی شکل سبز تیره مثل اسفناج، برگ چغندر و برگ های تیره رنگ کاهو، سبزی های زرد و نارنجی مثل هویج، کدو حلوایی و فلفل قرمز، میوه های زرد و نارنجی مثل طالبی‌، زردآلو، انبه، خرمالو، هلو، آلو، انگور، موز، خربزه و نارنگی.

چند توصیه برای پیشگیری از کمبود ویتامین A در دانش آموزان.

اولین علامت کمبود ویتامین A کاهش قدرت دید در تاریکی است که به آن شب کوری گفته می شود و با پرسش از دانش آموز می توان به وجود آن پی برد. در صورتی که دانش آموزی از کاهش قدرت دید در تاریکی شکایت می کند. در معرض خطر کمبود ویتامین A قرار دارد وباید با تجویز پزشک، مکمل ویتامین A مصرف کند.

کمبود ویتامین A، به علت مختل کردن سیستم ایمنی، موجب کاهش مقاومت بدن شده و در نتیجه دانش آموز به طور مکرر به بیماری مبتلا می شود. ابتلای مکرر به بیماری ها، طولانی بودن دوره بیماری و کاهش سرعت، رشد از علایم کمبود ویتامین A است. در این موارد مراقبان بهداشت و معلمان باید توصیه های تغذیه ای فوق را به دانش آموز و والدین او ارایه کنند.