دیوید فینچر و کریستوفر نولان زیر بلیت حسن عباسی و جهانگیر الماسی!

جشنواره فیلم فجر در حالی به دوره بیست و نهم رسید که هنوز نتوانسته به جایگاهی هم سطح جشنواره های بین المللی معتبر دست یابد و اگرچه اسماً با حضور فیلم هایی از کشورهای مختلف جهان، این عنوان را یدک می کشد، اما در عمل کیفیت آثار حاضر در بخش مسابقه جشنواره، یادآور دیگر جشنواره های بزرگ سینمایی جهان نیست و جای تاسف دارد که گذر ایام باعث شده تکاپو برای قرار گرفتن بزرگ ترین رویداد سینمایی سال ایران هم ردیف رویدادهای سینمایی جهان کمرنگ شود.

به گزارش سرویس فرهنگی هنری «آینده»؛ با سپری شدن جشنواره فیلم فجر 89 یک گام تا پایان سومین دهه عمر بزرگ ترین رویداد سینمایی که با انقلاب اسلامی ایران متولد شد، باقی است؛ رویدادی که در بدو فعالیتش تصور می‏شد، در گام نخست مسیری صحیح به جریان آزاد فیلم سازی در ایران ببخشد و در گام بعد در سطح بین المللی نیز اثرگذار باشد و سینمای ایران را بیش از پیش در معرض دید جهانیان قرار دهد.

این رویداد اگرچه تا حدودی در دستیابی به این هدف صاحب توفیق بود، اما آفت دولتی بودن در تمامی این سال‏هاٰ، مانعی جدی برای رشد این فرصت شد و سلیقه تیم فرهنگی و سینمایی هر دولت عاملی شد تا همواره شاهد تغییر سیاست های جشنواره و به تبع آن تغییر سمت و سوی داوری ها و تغییر ذائقه انتخاب کنندگان بود. به همین دلیل نمی توان برگزیدگان اصلی ادوار مختلف جشنواره فجر را با الفبای مشترک کنار هم قرار داد و خط سیری ترسیم کرد که حکایت از پیگیری یک سیاست فرهنگی شفاف (به دور از کلی گویی) در طول 29 دوره جشنواره فجر داشته باشد. شاید یکی از مهم ترین دلایلی که کارگردانان بزرگ خارجی آثارشان را به این جشنواره نمی آورند، همین نامشخص بودن سیاست ها و خط فکری حاکم بر "فجر" است که روزی صدای طبل و سنج از آن بر می خیزد و روزی صدای تار و چنگ!

به همین دلیل اگرچه جشنواره فجر اسماً با حضور فیلم هایی از کشورهای مختلف مزین به پرچم های مختلف و عنوان دهان پرکن بین المللی می‏شود اما به لحاظ کیفیت، غیبت چهره های شاخص سینمای ژاپن، فرانسه، انگلیس، ایتالیا و آمریکا باعث شده نتوان این رویداد را با استانداردهای قستیوال هایی چون کن یا ونیز قیارس کرد و با رفتارهای غیرحرفه ای که در این دوره صورت پذیرفت، اندک امیدی نیز که برای حرکت در مسیر دستیابی به یک جشنواره بزرگ و جهانی می‏رفت کمرنگ. در عین حال برای آنکه مشخص شود این جشنواره از کدام نقاط ضربه می‏خورد، بر شمرده می‏شود.

جشنواره وابسته، جشنواره مرده
این که همواره وزارت فرهنگ و ارشاد دولت ها بخواهند جشنواره فجر را تماماً در کنترل خویش داشته باشد، عاقبتش همین وضعیت کنونی می‏شود و به نظر می‏رسد تخستین گام در باسازی و بهبود وضعیت جشنواره، حرکت به سمت مستقل شدنش به عنوان یک رویداد غیردولتی (و نه خصوصی) است تا در عین حال که دولت بر جریان برگزاری جشنواره نظارت دارد و پشتیبانی مالی و سیاسی انجام می‏دهد، دامنه نفوذش را تا پای میز داوران توسعه ندهد و این گونه نباشد که با چینش داوان، آثاری انتخاب شوند که مطلوب نظر وزارت فرهنگ و ارشاد باشد، هرچند ممکن است آن اثر اصلاً شایستگی سیمرغ بلورین جشنواره را نداشته باشد.

بدون شک جشنواره وابسته حکم یک جشنواره مرده را دارد که پس از مشخص شدن کاندیداهای بخش مسابقه اش، می‏توان برنده جایزه ها را با ضریب خطای پایین و با توجه به گرایش هیات داوران پیش بینی کرد که این انگیزه کارگردانان بزرگ را برای حضور در این رویداد کاهش می دهد و باعث می‏شود در فصل برگزاری، تمامی مسئولان سینمایی به صف شوند تا کارگردانان مطرح داخلی بیشتری را به این رویداد بیاورند و در اصطلاح خودشان تنور جشنواره را گرم کنند. اما تا کی این تنور گرم می ماند، خدا می داند!

"فجر" کجای این جشنواره است؟
از دیگر مسائلی که برای این جشنواره قابل طرح است، برگزاری در بخش های مختلف است و کثرت جوایزی  که به این طریق در نظر گرفته شده تا جامعه سینمایی سهم بیشتری از جوایز ببرند و انگیزه ها برای حضور سینماگران افزایش یابد اما در عمل مشخص شده این حجم جوایز تاثیر شگرفی در افزایش شرکت کنندگان نداشته است و از این حیث در صورتی که تنها یک جایزه برای کارگردانان، بازیگر نقش اول، مکمل، فیلمبردار و ... در نظر گرفته شود و از حواشی کاسته شود، ارزش افزوده این جایزه آنچنان خواهد شد که انگیزه برخی فیلمسازان برای تصاحب این تک جایزه ها دوچندان می‏شود، به خصوص آنکه جوایز بخش بین الملل نیز با جوایز داخلی جمع بسته شود و حتی برخی سال‏ها، آثار شاخص دیگر کشورها برنده این تک جوایز شوند.

حال اگر اصرار بر تکثرگرایی در جایزه دادن وجود دارد، چرا این جشنواره عریض و طویل حتی یک دیپلم افتخار هم برای فیلمی با رویکرد "فجر" انقلاب ندارد و تابلوی این جشنواره جزو رویکردهای اصلی این بیست و نه دوره نبوده است؟ آیا این جشنواره یک دو ریالی به انقلاب مدیون نیست که حتی کوچک ترین اثری از این رویکرد در آن لحاظ نشده و یا غفلتی بوده که 29 سال جریان داشته و علی الظاهر قرار است همچنان نیز بدین منوال ادامه داشته باشد؟

سانسور در حداقل ممکن
این یک واقعیت است که به جز سینمای ایران و معدود آثار سینمای آسیا، عمده آثار سینمایی دارای استانداردهایی که توان بدون سانسور آنها را در جشنواره شرکت داد، نمی شوند و معمولاً کارگردانان مولف و صاحب نام نیز حاضر نمی شوند برای حضور در یک جشنواره، بخش هایی از آثارشان را حذف کنند تا فیلمشان در قالب جشنواره فجر قرار گیرد و از این حیث، از اصلی ترین رویکردهایی است که برای توسعه حضور کارگردانان مطرح و مولف می توان مدنظر قرار داد.

از این رویکرد که بگذریم، ضروری است حداقل فیلم داخلی در مسیر شرکت در جشنواره توقیف نشود و در واقع ابتدا باید مشکلمان را با خودمان رفع کنیم و بپذیریم که فیلمساز داخلی دیدگاه هایش را بتواند در جشنواره به نمایش بگذارد و شاید بهتر باشد پس از آن سراغ پیشنهاد دوم و عدم سانسور فیلم های خارجی رفت و شاید یکی از دغدغه هایی که از غیردولتی شدن جشنواره نیز بعیدتر به نظر می‏رسد، همین کاهش سانسورهایی است که در بسیاری از اوقات نیز در چهارچوب قوانین نمی گنجد و صرفاً به اقتصای سلیقه اتفاق می افتد.

محصول نهایی یک برنامه ریزی دم دستی
در وضعیتی که جشنواره های بین المللی چندین ماه دامنه برگزاری شان است و نمود عینی اش نیز اسکار است که از ماه ها پیش به موضوع روز رسانه های جهان مطرح شد و طبق روال در اسفندماه، برندگانش مشخص می‏شود، جشنواره فجر شاید بیست روز نیز به عنوان محور اخبار سینمایی ایران مورد توجه قرار نگیرد، چه رسد به محور اخبار سینمایی جهان یا منطقه و این شاید محصول نهایی یک برنامه ریزی دم دستی باشد که برگزاری این رویداد را به حالت رفع تکلیف در آورده و البته نباید این واقعیت را کمرنگ کرد که تلاش شده این رفع تکلیف از حداقل استاندارد لازم برخوردار باشد.

طبیعتاً در صورتی که از ماه ها قبل آثار سینمایی به دبیرخانه جشنواره برای قضاوت ارائه شوند و هیات داوران حداقل چند هفته ژیش از آغاز جشنواره، کاندیداهای رقابت در بخش های مختلف جشنواره را معرفی نمایند، هم بر هیجان جشنواره افزوده خواهد شد و هم فضای نقد و بررسی کاندیداها و نقد انتخاب هیات داوران جشنواره فراهم خواهد آمد و داوران جشنواره نیز ژیش از انتخاب نهایی، در معرض نقد گزینه های پیش رویشان به قلم و بیان منتقدان سینمایی قرار میگرند و با جمع بندی دیدگاه ها، انتخاب نهایی برایشان دقیق تر بوده و با نظر منتقدان و صاحب نظران سینمایی هم سو تر خواهد بود؛ اتفاقی که در سال های اخیر کمتر به وقوع پیوسته است.

یک جشنواره بین المللی، یک هیات داوران بین المللی
تمامی آنچه ذکر شد، حلقه های یک زنجیر هستند که دست و پای جشنواره را بسته اما ضعیف ترین حلقه که می توان این زنجیر را از آنجا پاره کرد، هیات داوران جشنواره فجر است که به واسطه همان دولتی بودن و نگاه سلیقه مدیران هر دوره، کاملاً بدون استدلال انتخاب شده اند و یکی از بدترین انتخاب ها نیز مربوط به همین دوره جشنواره است که جهانگیر الماسی به عنوان "بازیگر سینما" و حسن عباسی به عنوان "منتقد و کارشناس استراتژیک رسانه!" در جمع عضو هیات داوران قرار گرفته اند.

از حسن عباسی در این مقال می گذریم و در خصوص سطح و توان نقد فیلمش در مطلبی مجزا خواهیم پرداخت تا مشخص شود این شخص بدون ساخت یک فیلم سینمایی یا یک سناریونویسی یا حتی بازی در یک فیلم به این عنوان رسیده، اما در خصوص جهانگیر الماسی که ارزش هایش در جای خود قابل احترام است و دو تن دیگر از اعضاء هیات داوران نیز این ابهام وجود دارد که آیا چهره های شاخص تری برای حضور در این هیات وجود نداشت که بر وزن انتخاب ها بیافزاید و برخی با شنیدن اسامی هیات داوران، ترجیح ندهد فیلمشان را به جشنواره نبرند؟!

آیا توقع می رود با داوری امثال حسن عباسی و جهانگیر المالسی، روزی دیوید فینچر و کریستوفر نولان و مارتین اسکورسیزی به فجر بیایند یا اینکه اصلاً برای مسئولان محترم اهمیتی ندارد چه اشخاصی با چه فیلم هایی در این جشنوراه شرکت کند و تنها مسئله مهم روشن شدن چراغ این جشنواره برای مدت ده روز است؟! آیا بهتر نیست تا همین کارگردانان داخلی نیز به واسطه قرار گرفتن زیر بلیت امثال عباسی، عطای جشنواره را به لقایش نبخشیده اند، حداقل ضعیف این زنجیر را در آورد و گام اول را برای بهبود اوضاع جشنواره فجر برای سی امین دوره برداشت؟