سنگ های کلیوی؛ علایم، علل , تشخیص و درمان

سنگ های کلیوی؛ علایم، علل و انواع

سنگ های کلیوی رسوبات سختی هستند که در داخل کلیه ها و از نمک های اسیدی و املاح ساخته می شوند.

علل ایجاد سنگ های کلیوی متعدد اند، ولی شایع ترین علت غلیظ شدن ادرار است که باعث کریستالی شدن و چسبیدن مواد معدنی به یکدیگر می گردد.

حرکت و عبور سنگ کلیه غالبا با درد همراه است. به طور معمول درد از ناحیه پهلو و یا کمر، دقیقا در زیر دنده ها شروع می شود و به سمت تحتانی شکم و یا لگن حرکت می کند. زمانی که  سنگ وارد مجاری ادراری می شود، شدت درد تغییر می یابد.

معمولا سنگ های کلیوی منجر به بروز آسیب جبران ناپذیر نمی شوند.

صرف نظر از داروهای مسکن و نوشیدن مقادیر زیادی مایعات، درمان های دیگر غیر ضروری اند، ولیکن به هر جهت درمان می تواند در پیشگیری از سنگ های مکرر در افراد مستعد کمک کننده باشد.

علایم

یک سنگ کلیه زمانی منجر به ظهور علائم  می شود که وارد میزنای شود. میزنای یا حالب، لوله ارتباط دهنده کلیه و مثانه است. در این زمان علائم و نشانه های زیر ظهور می کنند:

درد شدید در ناحیه پهلو و کمر، درست در زیر دنده ها

درد منتشرشونده به سمت تحتانی شکم و لگن

درد در هنگام دفع ادرار

ادرار صورتی ، قرمز یا قهوه ای رنگ

تهوع و استفراغ

احساس نیاز مداوم به دفع ادرار

تب و لرز در صورت وجود عفونت

علل

معمولا سنگ های کلیوی یک علت خاص ندارند. غالبا تعدادی از عوامل در ترکیب با هم  شرایطی را ایجاد می کنند که فرد را مستعد ابتلا به سنگ کلیه می سازند.

سنگ کلیه زمانی ایجاد می شود که اجزای ادرار (شامل:  مایع ادرار، املاح مختلف و اسیدها) از حالت تعادل خارج شوند. در چنین شرایطی ادرار شما حاوی مواد کریستالی بیشتری خواهد بود، همچون کریستال های کلسیم، اگزالات و اسید اوریک، و مایع موجود نیز قادر به رقیق سازی آنها نخواهد بود و به موازات تشکیل کریستال ها، ادرار دچار کمبود موادی می شود که قادرند از چسبیدن کریستال ها به یکدیگر و تشکیل سنگ جلوگیری کنند. در چنین شرایطی احتمال تشکیل سنگ های کلیوی افزایش می یابد.

زمان مراجعه به پزشک

در صورت مشاهده علائم و یا نشانه های شدید و نگران کننده ، به پزشک معالجتان مراجعه نمایید.

در صورت تجربه حالات زیر سریعا به اورژانس مراکز مراقبت پزشکی مراجعه نمایید :

درد بسیار شدیدی که اجازه آرام نشستن  را به شما نمی دهد.

درد همراه با تهوع و استفراغ

درد همراه با تب و لرز

انواع سنگ های کلیوی

بیشتر سنگ های کلیوی حاوی بیش از یک نوع کریستال هستند. دانستن نوع سنگ های کلیوی به تشخیص علت های ایجاد کننده ی سنگ کمک خواهد کرد و در تعیین راهکارهای کلیدی به منظور کاهش خطر تولید سنگ های بیشتر در آینده، مفید خواهد بود.

انواع سنگ های کلیوی عبارتند از:

* سنگ های کلسیمی : بیشتر سنگ های کلیوی از نوع سنگ های کلسیمی و معمولا در فرم اگزالات کلسیم هستند. برخی میوه ها و سبزیجات و نیز آجیل و کاکائو حاوی سطوح بالایی از اگزالات هستند. کبد نیز اگزالات تولید می کند. عوامل غذایی ، مقادیر بالای ویتامین D ، عمل جراحی روده و دیگر نارسایی های متابولیکی، غلظت کلسیم و یا اگزالات را در ادرار افزایش می دهند. سنگ های کلسیمی در شکل فسفات کلسیمی نیز وجود دارند.

* سنگ های ناشی از عفونت : برخی سنگ ها در پاسخ به عفونت شکل می گیرند، مانند عفونت دستگاه ادراری. این نوع سنگ ها می توانند به سرعت ایجاد شده و بزرگ شوند.

* سنگ های اسیداوریکی: این نوع سنگ ها در افرادی که دچار دهیدراتاسیون یا از دست دهی آب بدن شده اند، ایجاد می گردند؛ مانند افراد استفاده کننده از رژیم های پرپروتئین و یا افراد مبتلا به نقرس. عوامل ژنتیکی و نارسایی های مرتبط با بافت های سازنده خون نیز در مستعد سازی فرد در ابتلا به سنگ های اسیداوریکی نقش دارند.

* سنگ های سیستین : این نوع سنگ ها درصد کمی را به خود اختصاص می دهند و در افراد دچار نوعی نارسایی کلیوی ارثی تشکیل می شوند. این نارسایی ارثی منجر به دفع مقادیر بالایی از برخی اسیدهای آمینه می شود (سیستینوریا).

* انواع دیگر:  برخی انواع نادر سنگ های کلیوی نیز می توانند ایجاد گردند.

چرا سنگ کلیه می گیریم؟

عوامل خطر:

فاکتورهای افزایش دهنده ی خطر تشکیل سنگ های کلیوی عبارت هستند از:

* تاریخچه ی خانوادگی و یا سابقه شخصی ابتلا به سنگ کلیه. چنان چه فردی از اعضای خانواده تان سنگ کلیه داشته باشد، شما نیز در معرض ابتلا به آن قرار دارید. همچنین چنان چه خودتان قبلاً سنگ کلیه داشته اید مجددا در معرض خطر تشکیل سنگی دیگر قرار دارید.

* افزایش سن. اگرچه سنگ کلیه در هر سنی می تواند تشکیل شود ولی در سنین بالای 40 سال معمول تر هستند.

* جنس مذکر. احتمال تشکیل سنگ های کلیوی در مردان بیشتر است.

* دهیدراتاسیون. ننوشیدن مقادیر کافی آب در روز، ریسک ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهد. افرادی که در مناطق با آب و هوای گرم زندگی می کنند و یا تعریق زیادی دارند بایستی بیش از دیگران  آب بنوشند.

* برخی برنامه های غذایی خاص. رژیم های غذایی دارای پروتئین بالا، سدیم بالا و یا قند بالا، ریسک ابتلا به برخی سنگ های کلیوی را افزایش می دهند.

* چاق بودن. نمایه توده بدن(BMI) بالا، دور کمر بالا و اضافه وزن با ریسک افزایش یافته تشکیل سنگ های کلیوی مرتبط هستند.

* جراحی و بیماری های گوارشی. جراحی بای پس معده، بیماری روده ی تحریک پذیر و یا اسهال مزمن منجر به تغییراتی در فرایندهای گوارشی شده و جذب کلسیم را تحت تاثیر قرار داده و سطوح مواد تشکیل دهنده ی سنگ را در شما افزایش می دهند.

* دیگر شرایط پزشکی. دیگر بیماری ها و شرایطی که ریسک سنگ های کلیوی را افزایش می دهند عبارت هستند از اسیدوز توبولار کلیوی، سیستینوریا، هیپرپاراتیروئیدیسم و برخی عفونت های دستگاه ادراری.

آماده شدن برای قرار ملاقات با پزشک

معمولاً افراد ابتدا به پزشک خانوادگی و یا پزشک بیماری های عمومی مراجعه می کنند. سنگ های کوچک توسط پزشک خانواده قابل درمان هستند ولی چنان چه سنگ بزرگ بوده و یا با درد شدید و مشکلات کلیوی وخیم همراه باشد، پزشک بیمار را به یک متخصص بیماری های دستگاه ادراری(اورولوژیست) ارجاع خواهد داد.

از آن جایی که جلسه ی ویزیت، زمان کوتاهی داشته و مسائل متعددی نیز برای پوشش دهی وجود دارند، ایده خوبی است که از قبل آمادگی های لازم برای این جلسه را تدارک دیده باشید. در این قسمت اطلاعاتی را به منظور کمک به آماده شدن برای جلسه ی ویزیت بیان می داریم.

اقداماتی که از عهده ی شما ساخته است:

* از محدودیت های پیش از ویزیت مطلع شوید. زمانی که قرار جلسه ویزیت را ترتیب می دهید سئوال کنید آیا لازم است پیش از جلسه محدودیتی داشته باشید مثلاً ناشتا باشید و یا برنامه غذایی خود را محدود کنید.

* علائم خود را یادداشت نمایید. از جمله هر نوع علائم و یا نشانه ای که حتی به نظرتان با علت تشکیل جلسه ملاقات غیر مرتبط  است.

* اطلاعات شخصی و کلیدی خود را یادداشت نمایید. از جمله استرس های اصلی و یا تغییرات اخیر در زندگی تان.

* لیستی از تمامی داروهای دریافتی خود تهیه کنید. از جمله هر نوع ویتامین و یا مکملی که مصرف می کنید.

* در صورت امکان، یکی از دوستان و یا اعضای خانواده تان را با خود به عنوان همراه ببرید. گاهی اوقات به خاطر سپردن تمامی اطلاعات مطرح شده در طول جلسه ی ویزیت، کار راحتی نیست و لذا اگر کسی همراه شما باشد می تواند در به خاطر آوردن مطالب فراموش شده، شما را یاری رساند.

* سئوالات خود را برای پرسیدن از پزشک یادداشت نمایید. زمان جلسه ویزیت با پزشک محدود است بنابراین آماده کردن لیست سئوالات به شما کمک می کند نهایت استفاده را از زمان جلسه ببرید. سئوالات را به ترتیب اهمیت لیست کنید تا در صورت تمام شدن وقت، جواب مهم ترین آن ها را گرفته باشید.

برخی سئوالات کلیدی در رابطه با بیماری سنگ کلیه عبارت هستند از:

* آیا به سنگ کلیه مبتلا هستم؟

* سایز سنگ کلیه من چه قدر است؟

* سنگ کلیه من در چه قسمتی از دستگاه ادراری ام واقع شده است؟

* سنگ کلیه ام از چه نوعی است؟

* آیا به منظور درمان به دارو درمانی نیز نیاز است؟

* آیا به جراحی و یا فرایند دیگری برای درمان سنگ کلیه ام نیاز است؟

* احتمال ابتلا به یک سنگ کلیه ی دیگر چه قدر است؟

* چگونه می توانم از ابتلا به سنگ کلیه در آینده پیشگیری کنم؟

* من دچار برخی بیماری های دیگر نیز هستم. چگونه می توانم به بهترین حالت تمام بیماری هایم را تواماً کنترل کنم؟

* چه محدودیت هایی را باید دنبال کنم؟

* آیا ضرورتی دارد که به یک متخصص مراجعه کنم؟ هزینه ی آن چه قدر خواهد بود و آیا تحت پوشش بیمه قرار دارد؟

* آیا درمانی جایگزین برای داروهای تجویز شده وجود دارد؟

* آیا بروشور، پمفلت و یا جزوه ی مکتوبی در رابطه با بیماری من در دسترس دارید که بتوانم با خود به منزل برده و مطالعه کنم؟ چه وب سایتی را برای مشاهده پیشنهاد می کنید؟

* آیا نیاز به پیگیری و تداوم مراجعه به پزشک خواهم داشت؟ چه عاملی تعیین کننده خواهد بود؟

در کنار سئوالاتی که آماده کردید، چنان چه مطلبی را به خوبی متوجه نشدید و سئوالی به ذهن تان رسید در مورد پرسیدن آن تردید نکنید.

تشخیص و درمان سنگ های کلیوی

تست های تشخیصی

چنان چه پزشک مشکوک به وجود سنگ کلیوی شود، تست ها و فرایندهایی را به منظور تشخیص قطعی ترتیب می دهد که عبارت هستند از:

* آزمایش خون

آزمایشات خون، افزایش کلسیم و یا اسید اوریک بالا را در خون شما آشکار می کنند. آزمایش خون به پزشک این امکان را می دهد تا احتمال دیگر بیماری ها را بررسی کرده و سلامت کلیه های شما را ارزیابی کند.

* آزمایش ادرار

در صورت ابتلا به سنگ کلیه، آزمایش ادرار 24 ساعته نشان دهنده ی مقادیر املاح زیادی در سنگ دفع شده خواهد بود.

* آزمایش های  تصویری

تست های تصویری هر نوع سنگی را در دستگاه ادراری شما نشان می دهند. تست های تصویری معمولاً شامل سی تی اسکن و در برخی موارد غیر معمول شامل اشعه X می باشند.

* آنالیز سنگ های دفع شده

از شما خواسته می شود که در هنگام دفع ادرار از یک صافی استفاده کنید تا هر تعداد سنگ دفع شده ای را جمع آوری نمایید. از این طریق سنگ ها برای تست های آزمایشگاهی جمع آوری می شوند. آنالیزهای آزمایشگاهی، ساختار و نوع سنگ های کلیوی را آشکار می سازند. پزشک از این دسته اطلاعات به منظور تعیین علت تشکیل سنگ استفاده می کند و نیز برنامه ای برای پیشگیری از تشکیل سنگ های کلیوی در آینده تنظیم خواهد کرد.

درمان سنگ های کوچکی که با علائم خفیفی همراه هستند:

بسیاری از سنگ های کلیوی به درمان های تهاجمی نیاز ندارند. شما از طریق روش های زیر قادر خواهید بود یک سنگ کوچک را از دستگاه ادراری عبور داده و دفع کنید:

* نوشیدن آب

نوشیدن 9/1 تا 8/2 لیتر آب در روز به شستشوی سیستم ادراری کمک می کند.

* مُسکن ها

عبور یک سنگ کوچک با درد و ناراحتی همراه خواهد بود. پزشک در جهت تسکین دردهای متوسط، مُسکن تجویز خواهد کرد به عنوان نمونه ایبوپروفن(ادویل، موترین و غیره )، استامینوفن(تیلنول و غیره) و یا ناپروکسن.

درمان سنگ های بزرگ و انواعی که منتهی به علائم و نشانه های شدید تر می شوند:

آن دسته از سنگ های کلیوی که با درمان های ساده و سنتی قابل درمان نیستند(یعنی بزرگ تر از آن هستند که بتوانند به خودی خود دفع شوند و همچنین منجر به خون ریزی، آسیب کلیه و عفونت پیش رونده ی دستگاه ادراری شده اند) به درمان های تهاجمی نیاز دارند. این نوع درمان ها و فرایند ها عبارت هستند از:

* استفاده از امواج صوتی

در این فرایند سنگ شکنی از امواج صوتی به منظور تولید ارتعاشات قوی به نام امواج شوکی استفاده می کنند که سنگ را به تکه های بسیار ریزی خرد می کند که این خرده ها از طریق ادرار دفع می شوند. این فرایند صدای بلندی تولید می کند و با درد متوسطی نیز همراه است بنابراین برای راحتی بیشتر یا تحت بی هوشی خفیفی قرار می گیرید و یا از مُسکن ها استفاده می کنند. نوع فرایند بسته به تجهیزات مورد استفاده متفاوت است.

سنگ شکنی از طریق امواج شوکی ممکن است منجر به خون ریزی از طریق ادرار، کبود شدگی در ناحیه ی کمر یا شکم و خون ریزی در اطراف کلیه و یا ارگان های مجاور شود. عبور خرده های سنگ از دستگاه ادراری نیز می تواند با درد و ناراحتی همراه باشد.

* جراحی به منظور حذف سنگ های بزرگ

به منظور درآوردن سنگ های بزرگ، کلیه را باز می کنند. در واقع از طریق جراحی برش کوچکی در ناحیه ی کمر بیمار ایجاد می کنند. زمانی از این نوع جراحی استفاده می شود که درمان از طریق امواج شوکی ناموفق بوده و یا سنگ موجود بسیار بزرگ باشد.

* استفاده از یورتروسکوپ در حذف سنگ

در برخی موارد به منظور درمان سنگ کلیه از یورتروسکوپ استفاده می شود که وسیله ای برای مشاهده ی درون دستگاه ادراری است.

بدین شکل که لوله ی مجهز به دوربین آندوسکوپ را از طریق مثانه به سمت حالب عبور می دهند و نهایتاً آن را به سمت سنگ حرکت می دهند.

زمانی که محل سنگ تعیین شد از طریق ابزار خاصی آن را به تکه های ریزی می شکنند تا از طریق ادرار دفع گردد.

* جراحی غده ی پاراتیروئید

برخی از سنگ های کلسیمی به دلیل فعالیت بیش از حد غدد پاراتیروئید ایجاد می شوند. غدد پاراتیروئید در 4 گوشه ی غده ی تیروئید شما واقع هستند. زمانی که این غدد بیش از حد هورمون پاراتیروئید ترشح کنند، سطوح کلسیم بدن افزایش می یابد و منتج به دفع مقادیر بالایی کلسیم از ادرار می گردد. یک تومور خوش خیم در یکی از 4 غده ی پاراتیروئید می تواند منجر به ایجاد چنین شرایطی شود. معمولاً جراحان این نوع تومورها و یا غدد پاراتیروئید را از طریق جراحی خارج می سازند.