رقابت بزرگ در بازار جهانی آموزش عالی

 
رقابت بزرگ در بازار جهانی آموزش عالی

در ارزیابی قدرت، ثروت و نفوذ کشور ها در صحنه سیاست و اقتصاد جهانی ملاک های گوناگونی به کار گرفته میشود، از توانایی های نظامی گرفته تا وزنه دیپلماتیک، ظرفیت علمی و فنی ، شبکه دستگاه های تولیدی، ارزش پول، ابعاد بازرگانی خارجی و غیره.

مهم ترین سرچشمه قدرت

ظرفیت علمی و فنی یک کشور، که طبعا بر دیگر ملاک های قدرت تاثیری تعیین کننده دارد، بیش از همه در گرو کیفیت دانشگاه های آن است. اغراق آمیز نخواهد بود اگر موقعیت آموزش عالی را، در یک کشور، مهم ترین عامل تعیین کننده جایگاه آن در سلسله مراتب کنونی قدرت به شمار آوریم و تحول آنرا به عنوان نخستین متغیر تاثیر گذار بر نقش آینده همان کشور در شطرنج سیاست و اقتصاد جهانی به شمار آوریم.
همزمان با پیشروی فرآیند جهانی شدن، آموزش عالی نیز بیش از بیش خصلت سیاره ای به خود میگیرد.

بازار جهانی آموزش عالی به واقعیت بدل شده و شمار روز افزونی از استادان، محققان و دانشجویان میان کشور ها و قاره های گوناگون در رفت و آمدند. همزمان، قطب های تازه آموزش عالی همچون شرکت های معظم فراملیتی خدمات خود را در نقاط مختلف جهان عرضه میکنند.

دانشگاه های آمریکایی، که سهام بعضی از آنها در بورس خرید و فروش میشود، هزاران دانشجو را در شعبات خارجی خود در اروپا، آسیا، آمریکای لاتین و خاورمیانه آموزش میدهند. دانشگاه معروف سوربن فرانسه، در ابوظبی شعبه دارد. دانشگاه های استرالیا در شمار زیادی از کشور های منطقه آسیای آرام دانشکده تاسیس کرده اند. کم نیستند دانشجویان آفریقایی که در کشور های خود، ولی در شعبات دانشگاه های آفریقای جنوبی، تحصیل میکنند.

همزمان با «جهانی شدن» و «منطقه ای شدن» آموزش عالی، تلاش برای ارزیابی درجه اعتبار دانشگاه ها در مقیاس بین المللی گسترش می یابد. بازار جهانی آموزش عالی، که هر سال صد ها میلیارد دلار در آن جا به جا میشود، طبعا به عرصه رقابتی بزرگ بدل شده است. شمار روز افزونی از جوانان امروز، که رهبران فردای جهانند، برای دستیابی به بهترین امکانات آموزشی، دانشگاه های جهان را زیر ذره بین قرار میدهند و ملاک هایی را جستجو میکنند که به کمک آنها بتوانند مدعیان را محک بزنند.

در این عرصه سرشار از رقابت، مراکزی به وجود میآیند که تخصص آنان نمره دادن به موسسات آموزش عالی در سراسر جهان است. یکی از مهم ترین اهرم هایی که در این زمینه معروفیت یافته، «طبقه بندی شانگهای» است که هفته گذشته تازه ترین روایت آن (سال ۲۰۱۰) منتشر شد و ماند هر سال مورد استقبال رسانه ها و محافل علمی قرار گرفت.

ملاک ها

این طبقه بندی هر سال از سوی دانشگاه جیائو تونگ شانگهای در چین منتشر میشود. به درخواست رییس این دانشگاه، که قصد داشت دانشجویانش را برای کسب تخصص به بهترین آموزش عالی در جهان بفرستد، پرفسور نیان کی لو، استاد شیمی همان دانشگاه، به کمک همکارانش، «نخستین طبقه بندی شانگهای» را در سال ۲۰۰۳ منتشر کرد.

این طبقه بندی بر پایه ملاک هایی چون شمار برندگان جایزه نوبل در میان استادان و یا شاگردان قدیمی یک دانشگاه، شمار محققینی که نامشان در رشته تخصصی آنها بیشتر ذکر شده، تعداد مقالات آنها که در نشریات معتبر علمی انتشار یافته و غیره، انجام میگیرد. این ملاک ها، و چگونگی طبقه بندی دانشگاه های جهان، طبعا انتقاد های فراوانی را بر انگیخته است. با این حال «طبقه بندی شانگهای» هر سال به عنوان یک ارزیابی مهم مورد توجه قرار میگیرد و به آن استناد میشود.

در آخرین «طبقه بندی شانگهای»، که دومین هفته ماه آگوست سال ۲۰۱۰ انتشار یافت، به روال سال های گذشته پانصد دانشگاه مورد بررسی قرار گرفته اند. آنچه در این فهرست بیش از همه جلب توجه میکند، جایگاه بسیار برتر دانشگاه های آمریکایی است که عملا به کانون های بسیار مقتدر دانش و تکنولوژی در جهان بدل شده اند، بخش بسیار بزرگی از نخبگان کره زمین را به سوی خود میکشانند و شمار زیادی از رهبران آینده را تربیت میکنند.

از بیست دانشگاهی که بیست رده نخست «طبقه بندی شانگهای» را به خود اختصاص داده اند، هفده دانشگاه آمریکایی، دو دانشگاه انگیسی و یک دانشگاه ژاپنی است. از یکصد دانشگاه نخست در این فهرست، پنجاه و چهار دانشگاه به آمریکا، یازده دانشگاه به انگلستان، پنج دانشگاه به آلمان، پنج دانشگاه به ژاپن و مابقی به دیگرکشور ها تعلق دارند.

و اما از ایران، در این فهرست مرکب از پانصد موسسه، تنها نام دانشگاه تهران دیده میشود، آنهم در رده چهار صد و هشتاد و هشتم. البته صد دانشگاه آخر این فهرست، از جمله دانشگاه تهران، نمره ۴۰۱ را دارند، ولی در طبقه بندی، تنها دوازده دانشگاه بعد از دانشگاه تهران قرار گرفته اند.

یکی از خطر های بزرگ، برای آموزش عالی ایران، قطع شمار زیادی از پل های ارتباطی آن با معتبر ترین و پویا ترین کانون های علمی و فنی در جهان و به ویژه در ایالات متحده آمریکا است. زیان بسیار بزرگ حاصل از این ضربه هولناک سال های سال بر دانشگاه های ایران سنگینی خواهد کرد.