تغذیه و التهاب مفاصل

تغذیه و التهاب مفاصل

اثرات متقابل تغذیه و التهاب مفاصل

بیماری التهاب مفاصل یا روماتوئید آرتریت(Rheumatoid Arthritis) بیماری مزمن التهابی مربوط به مفاصل می ‏باشد که معمولاً با درد، تورم و آسیب مفاصل همراه است.

این بیماری غالباً مفاصل دست ‏ها و پاها را درگیر کرده و معمولاً در هر دو دست یا هر دو پا(به صورت متقارن) دیده می ‏شود.

شیوع این بیماری در کشورهای توسعه یافته در حدود 1 درصد است.

تاثیر بیماری التهاب مفاصل بر تغذیه بیماران

تحقیقات نشان داده است که بیماری التهاب مفاصل می ‏تواند موجب ایجاد سوء تغذیه در افراد شود که از دلایل احتمالی آن می ‏توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- افزایش نیازهای تغذیه ‏ای در بیماری التهاب مفاصل که در اثر افزایش متابولیسم پروتئین‏ ها و از دست رفتن نیتروژن و همچنین افزایش نیاز به بعضی ریزمغذی‏ های آنتی ‏اکسیدانی می ‏باشد.

2- کاهش دریافت مواد غذایی که غالباً در نتیجه کاهش توان خرید، تهیه و خوردن(جویدن) غذا است.

3- کاهش جذب مواد غذایی که غالباً در نتیجه تاثیر رژیم دارویی التهاب مفاصل است.

4- افزایش دفع مواد مغذی که غالباً در نتیجه رژیم دارویی این بیماری است.

با توجه به مطالعات انجام شده بر روی میزان مصرف مواد مغذی مختلف در بیماران مبتلا به التهاب مفاصل مشخص شده است که این بیماران دچار کمبود ریزمغذی ‏هایی از قبیل، روی، منگنز، اسید فولیک، مِس، کلسیم و آهن می ‏باشند.

یکی از اصلی ‏ترین دلایل کمبود این ریز مغذی ‏ها عدم استقبال بیماران مبتلا به التهاب مفاصل از مصرف سبزیجات و میوه‏ جات تازه و همچنین تداخل مواد مغذی با داروهای مصرفی است.

بررسی‏ های انجام شده بر روی تفاوت‏های وضعیت تن‏ سنجی و بیوشیمیایی بیماران مبتلا به التهاب مفاصل با افراد سالم نشان داده است که این بیماران بیشتر در معرض ابتلا به سوء‏ تغذیه می‏ باشند.

همان ‏طور که اشاره شد، یکی از دلایل سوء تغذیه در این بیماران، مصرف دارو‏هایی از قبیل متوتروکسات(methotroxate) است که منجر به اختلال در متابولیسم پروتئین‏ ها می‏ شود.

تاثیر تغذیه بر بیماری التهاب مفاصل:

تاکنون دلایل علمی قانع کننده ‏ای مبنی بر بروز یا پیشرفت بیماری التهاب مفاصل گزارش نشده، با این حال تحقیقات اخیر نشان داده است که بعضی از غذاها و یا عادت غذایی در افراد خاص موجب حملات بیماری التهاب مفاصل(Exacerbation) می‏ شوند.

تاثیر رژیم‏ های غذایی و عادات غذایی مختلف ممکن است در بیماران مختلف، متفاوت باشد. علاوه بر این، ممکن است یک بیمار خاص هیچ‏ گونه شکایتی از مصرف این غذاها نداشته باشد.

از غذاهایی که می ‏توانند موجب حملات بیماری التهاب مفاصل شوند می‏ توان به گوشت، الکل، قهوه، شکلات و در بعضی موارد میوه ‏هایی مانند سیب و مرکبات اشاره کرد.

رژیم ‏های درمانی احتمالی برای درمان بیماری التهاب مفاصل:

اگر چه بعضی از کار آزمایی ‏های بالینی هیچ‏ گونه رژیم غذایی را برای بهبود بیماری التهاب مفاصل توصیه نکرده‏ اند، برخی مطالعات نشان داده‏ اند که رژیم‏ های غذایی می‏ توانند بهبودی نسبی را در بیماران به وجود آورند.

موثرترین رژیم‏ های غذایی توصیه شده برای بیماران مبتلا به التهاب مفاصل که موجب کاهش نسبی سُستی مفاصل و سدیمانتاسیون گلبول‏ های قرمز خون می ‏شود، دارای ویژگی‏ های زیر است:

1- رژیم غذایی با چربی ‏های اشباع کم و چربی ‏های غیراشباع فراوان.

2- رژیم غذایی حاوی کالری(انرژی) کم.

3- رژیم غذایی دارای حداقل مواد آلرژی ‏زا؛ مانند افزودنی‏ های غذایی و چاشنی‏ ها.

امروزه بر روی نقش چربی‏ های غیراشباع و به‏ خصوص چربی‏ های n-3 (امگا - 3) در بهبود التهاب، مطالعات فراوانی صورت گرفته است. این چربی ‏ها را می ‏توان در غذاهای دریایی از قبیل ماهی یافت. از مهم ‏ترین اسیدهای چرب موثر در بهبود التهاب، می ‏توان به EPA(EicosapentaenoicAcid) و DHA( (Docosahexaenoic Acidاشاره کرد. وجود این اسیدهای چرب اصلی ‏ترین دلیل پایین بودن شیوع بیماری ‏های التهابی در میان اسکیموهای گرینلند می ‏باشد که در سال 1979 برای اولین بار مورد توجه قرار گرفت.

همچنین، همان طور که در بالا اشاره شد، کاهش وزن و رسیدن به وزن ایده‏ آل به کنترل التهاب در این بیماران کمک بسزایی می‏ کند.

تاثیر آلرژی غذایی و غذاهای آلرژی ‏زا بر شدت بیماری التهاب مفاصل:

تعدادی از بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید از بدتر شدن بیماری ‏شان، در نتیجه آلرژی ناشی از غذاها شکایت می ‏کنند.

معمول ‏ترین غذاهای آلرژی‏ زایی که موجب بدتر شدن بیماری می ‏شود شامل گوشت گوساله، شیر، قند و برخی افزودنی‏ های غذایی از قبیل چاشنی‏ ها و نگه دارنده‏ های غذایی می ‏باشد.

اثرات مفید روزه ‏داری و گیاه‏ خواری بر بیماری التهاب مفاصل:

اثرات مفید روزه ‏داری و گیاه‏ خواری بر بیماری التهاب مفاصل به‏ طور گسترده‏ ای مورد مطالعه قرار گرفته است. این مطالعات نشان داده ‏اند که روزه ‏‏داری می ‏تواند از طریق کاهش محرک‏ های آنتی‏ ژنی در موکوس روده به کاهش التهاب در این بیماری کمک کند.

کاهش وزن بر اثر روزه‏ داری نیز می ‏تواند به کنترل التهاب در این بیماری کمک نماید.

همچنین، مشاهده شده است که استفاده از رژیم‏ های گیاه‏ خواری به درمان این بیماری کمک کرده و التهاب را کنترل می ‏کند. گیاهخواری با محدود کردن انرژی دریافتی، محدود کردن غذاهایی از قبیل گوشت و شیر و همچنین افزایش مصرف میوه ‏ها و سبزیجات می ‏تواند به کنترل التهاب کمک کند.

آنتی اکسیدان‏ ها و بیماری التهاب مفاصل:

سلو‏ل‏ های ایمنی بدن به طور طبیعی عوامل فعال اکسیژنی یا ROS (Species Reactive Oxygen) تولید می‏ کنند که از این طریق عوامل مهاجم به بدن را غیرفعال کرده و از بین می ‏برند. تولید این عوامل فعال اکسیژنی مانند " شمشیر دو لبه " موجب افزایش استرس اکسیداتیو در بدن نیز می‏ شود. استرس اکسیداتیو در بدن در نتیجه عدم تعادل بین اکسیدان‏ ها و آنتی‏ اکسیدان‏ ها است و بدیهی است برای ایجاد تعادل بین آن ها باید از مواد غذایی حاوی آنتی‏ اکسیدان بیشتر استفاده شود.

از مهم ‏‏ترین آنتی ‏اکسیدان‏ های غذایی می ‏توان به ویتامین C، ویتامین E و کاروتنوئیدها اشاره کرد.

منابع غذایی عمده ی ویتامین E ، روغن‏ های اشباع نشده گیاهی است.

کاروتنوئیدها نیز عمدتا در سبزیجات و میوه‏ هایی از قبیل گوجه ‏فرنگی، هویج و مرکبات وجود دارند.

منابع غذایی عمده ویتامین C نیز مرکبات و سبزیجات هستند.

نتیجه ‏گیری:

مطالعات نشان داده‏ اند که محدود کردن مصرف غذاهای حیوانی و افزودنی ‏های خوراکی از قبیل نگه دارنده‏ های غذایی و چاشنی‏ های طعم‏ دهنده همراه با یک رژیم کم‏ کالری با چربی‏ های اشباع کم و میوه‏ جات و سبزیجات زیاد که دارای آنتی ‏اکسیدان‏ های فراوان می ‏باشند، می ‏تواند به کنترل التهاب در بیماری التهاب مفاصل کمک کند و باعث ارتقای سلامت در این بیماران شود.

دکتر احمد ساعدی - متخصص تغذیه و رژیم درمانی