آیا ایران در عراق حکومت می کند؟

آیا ایران در عراق حکومت می کند؟

بی بی سی : اعلام ائتلاف دو گروه بزرگ سیاسی شیعه عراق در هفته گذشته بار دیگر نام ایران را بر زبان ها انداخت. بسیاری این ائتلاف را برخاسته از اراده ایران در نزدیک کردن گروه های شیعه در عراق دانسته اند.

در این راستا محمود عثمان از سیاستمداران کهنه کار کرد در عراق اعلام این ائتلاف را پیروزی ایران بر آمریکا در عراق خواند.

شماری از گروه های سیاسی عراق به خصوص احزاب سنی بر این باورند که ایران نفوذی بی حد و حصر در عراق دارد. رهبران این گروه ها بارها به صورت علنی اظهار کرده اند که حکومت شیعه بغداد بازیچه ای در دست ایران است. آنها از روابط نزدیک اغلب گروه های شیعه عراقی با ایران بسیار ناخرسندند و از اینکه این گروه ها که در چند دهه اخیر از حمایت ایران برخوردار بوده اند در عراق امروز صاحب نفوذ شده اند، خشمگینند. از این رو برخی از سیاستمداران تندرو سنی همتایان شیعه خود را خائنانی می خوانند که وطن را به رایگان در اختیار ایران قرار داده اند.

احزاب شیعه از طرف دیگر چنین اتهامی را رد می کنند و بر این باورند که نزدیکی آنها به ایران تاثیری بر استقلال عراق نگذاشته است. آنان بر این نکته پافشاری می کنند که دو گروه اصلی شیعه یعنی ائتلاف حکومت قانون و ائتلاف ملی عراق با توجه به آرایی که از طرف مردم کسب کرده اند این حق را دارند که با هر گروهی که مناسب ببینند ائتلاف کنند و این که دولت ایران از این ائتلاف استقبال کند، هیچ شبهه ای در وطن دوست بودنشان ایجاد نمی کند.

احزاب شیعه با اشاره به داشتن اکثریت در جامعه عراق و دور نگه داشتن آنها از قدرت تحت تسلط اقلیت سنی تا قبل از سقوط صدام، ضمن تاکید بر استقلال در تصمیم و عمل، خود را به ایران بسیار نزدیک تر می بینند تا به کشورهای عرب سنی منطقه که حتی تصور حکومتی با اکثریت شیعه در عراق خوابشان را پریشان می کند.

اما اگر حتی ایران طبق نظر نیروهای سیاسی مخالف این کشور در عراق، در پی ایفای نقشی پر رنگ تر در کشور همسایه خود باشد، اوضاع در عراق امروز پیچیده تر از آن است که ایران بتواند به سادگی نفوذ خود را در این کشور اعمال کند. عوامل پرقدرت زیادی در عراق حضور دارند که نفوذ ایران را محدود می کنند.

طرح خاورمیانه بزرگ سد راه ایران

حضور گسترده آمریکا در عراق از مهم ترین عوامل بازدارنده نفوذ ایران است. آمریکا که سیاست های خود برای منطقه خاورمیانه را در قالب طرح خاورمیانه بزرگ نظم داده، به تدریج در حال کاستن از نقش نظامی و افزودن بر نقش علمی، اقتصادی و فرهنگی خود در عراق است. صدها نفر از کارکنان و مستشاران آمریکایی در بزرگ ترین سفارت آمریکا در جهان در حال همکاری با دولت عراق هستند تا بر اساس پیمان نامه ای که سال گذشته بین ایالات متحده و عراق به امضا رسید عراق ویران را در امر بازسازی کمک کند.

بر اساس این معاهده که پیمان نامه چارچوب استراتژیک نام دارد، دولت آمریکا متعهد شده است که دولت عراق را در زمینه بازسازی سازمان های دولتی، آموزشی و فرهنگی خود یاری کند و به این کشور در زمینه های پیشرفت اقتصادی و تکنولوژیک کمک کند. بر این اساس هر سال ده ها دانش آموز و دانشجوی عراقی در چارچوب برنامه تعلیمی فولبرایت و دیگر پروژه های آموزشی برای تکمیل تحصیلات خود به آمریکا اعزام می شوند. همچنین صدها نفر از کارکنان دولت عراق به طور متناوب به آمریکا اعزام می شوند تا نحوه کار در موسسات مدرن را بیاموزند.

آیت الله سیستانی، پرنفوذترین مرجع شیعه در نجف، صراحتا با حضور روحانیون در مناصب اجرایی مخالفت کرده است

اگر چه نتیجه این تلاش ها هنوز محسوس نیست، اما ایالات متحده امیدوار است که با تربیت نیروهای جوانی که با ارزش های غربی آشنا هستند و به آنها احترام می گذارند و با کمک به تاسیس نهادهای دولتی و غیردولتی دموکراتیک در عراق به ریشه دواندن یک دموکراسی نزدیک به غرب در عراق کمک کند تا بتواند نفوذ و سیطره خود را در درازمدت در خاورمیانه گسترش دهد.

حوزه نجف مانع نفوذ ایران

از سوی دیگرحوزه علمیه نجف با استناد به افکار بزرگان درگذشته اش همچون آیت الله خویی و چهار مرجع بزرگش یعنی آیت الله سیدعلی سیستانی، آیت الله بشیر نجفی، آیت الله حکیم و آیت الله اسحاق فیاض، بزرگ ترین مانع در راه گسترش نفوذ جمهوری اسلامی ایران در عراق قلمداد شده است.

این رهبران دینی که در حال حاضر پرچمدار مکتب نجف به حساب می آیند، به نظریه ولایت فقیه اعتقاد ندارند، درنتیجه در تعارض با نظام مبتنی بر ولایت فقیه در ایران قرار دارند. بی جهت نیست که دولت جمهوری اسلامی و روحانیان بلند پایه حامی دولت در قم روابط حسنه ای با مراجع بزرگ نجف ندارند.

آیت الله سیستانی که مرجع اعلی در نجف شناخته می شود، صراحتا اعلام کرده است که با حضور روحانیان در پست های اجرایی مخالف است. این واقعیت که این آیت الله ایرانی الاصل نفوذ بسیار بالایی در میان توده های شیعه دیندار در عراق دارد، به خوبی بیانگر دلیل عدم استقبال شیعیان عراق از دخالت مستقیم دین در سیاست است.

با توجه به اینکه مبنای حکومت در جمهوری اسلامی ایران نظریه ای است که خود را بر فقه شیعه مبتنی می داند، ایران برای بسط نفوذ خود نیاز به عراقی با اکثریت شیعه ای دارد که عقایدشان با مرام سیاسی جمهوری اسلامی همخوانی داشته باشد.

اگر چه آمار دقیقی از نسبت جمعیتی شیعیان در عراق وجود ندارد، اما با توجه به نتایج چند انتخابات گذشته می توان حدس زد که شیعیان در عراق حدود ۶۰ درصد جمعیت را تشکیل می دهند.

بنابر این حتی اگر، آن گونه که ایران می خواهد، برنامه های آمریکا در عراق به شکست بینجامد و حتی اگر روزی مکتب قم بر مکتب نجف در عراق چیره شود، باز سخت به نظر می رسد که جمعیت ۴۰ درصدی سنی ها (شامل کردها و اعراب سنی) زیر بار حکومتی شبیه به حکومت ایران بروند و به جمهوری اسلامی نفوذی بی حد و حصر هدیه کنند.

با توجه به این عوامل، و عوامل دیگری همچون حضور رقبای منطقه ای، اگر چه ایران را به جرات می توان پرنفوذ ترین کشور منطقه در عراق امروز نامید، اما با وجود اصرار طیفی از سیاستمداران عراق بخصوص سیاستمداران سنی به نظر نمی رسد که ایران را بتوان حاکم اصلی عراق دانست.

حمدی ملک - کارشناس مسایل عراق