آلوئه ورا، گیاه قرن بیستم، گیاه جاودانگی

آلوئه ورا، گیاه قرن بیستم، گیاه جاودانگی

گیاه صبر زرد با نام علمی (آلوئه ورا) Aloevera از جمله با ارزش ترین گیاهان نادر دنیاست. که صدها سال پیش از میلاد مورد توجه و استفاده بشر بوده است. از دیگر اسامی آن در ایران می توان به صبر تلخ، شاخ بزی و گیاه درمانگر، گیاه جاودانگی لاله بیابان، گیاه دارویی، گیاه ملکه و در استان های جنوبی ایران به نام های محلی گل سگله، گل قبر یا چادروا اشاره کرد. صبر زرد همان اکسیر جوانی و جاودانگی است که در استان های جنوبی بخصوص قشم و هرمزگان در قدیم بر سر قبر به نشان جاودانگی می کاشتند.

● تاریخچه آلوئه ورا

تاریخچه آلوئه ورا و شناخت اثرات و فواید دارویی آن به هزاران سال قبل بازمی گردد. از گذشته دور بشر به این نکته پی برده که ژل این گیاه برای ترمیم سوختگی و درمان زخم های عفونی بسیار سودمند است.

جالینوس که از پزشکان بزرگ و مشهورترین پزشک یونانی مقیم روم بوده است اعتقاد داشت از آن جا که آلوئه ورا خون را از قسمت های فوقانی (سر) به سمت قسمت های تحتایی (پاها) می راند لذا از سکته های مغزی جلوگیری می کند.

همچنین از اطلاعات به دست آمده از سنگ نبشته های دورن غارها و ظروف کنده کاری شده ای که در معابد مصر کشف شده است و نیز افسانه های به دست آمده از دوران مصرف باستان این چنین برمی آید که آلوئه ورا در نزد مصریان بسیار گرامی بوده است چنان که سوگواران برای شرکت در مراسم پس از مرگ یک فرعون باید تحفه ای از برگ های آلوئه ورا تقدیم می کردند.

آلوئه ورا در طب پنج هزار ساله هندوستان موسوم به آپودرا نیز به همین ترتیب ارزشمند شمرده شده است. همچنین تمدن های بزرگ جهان اعم از ایران، یونان، روم، چین و نیز اقوام آفریقایی، سرخ پوستان آمریکایی آلوئه ورا را گرامی داشته اند.

● مبدا پیدایش و رویش

این گیاه خاص مناطق آفریقایی است که به آن زنبق بیابانی یا صحرایی هم گفته می شود. احتیاج کم این گیاه به آب برای ماندن و رشد کردن باعث گسترش آن در نقاط گرم و خشک از جمله مناطق گرم خاورمیانه، هند و آمریکای لاتین شد و باعث کشت از این گیاه هم به عنوان گیاه دارویی و هم گیاه زینتی استفاده فراوان شود.

● گونه شناسی

آلوئه ورا در لغت به معنای ماده تلخ درخشان است که از عربی گرفته شده است. بیش از ۲۴۰ گونه ی آن شناخته شده که از بین آنها تنها ۴ گونه ارزش غذایی دارد.

این گیاه کاکتوس شکل از خانواده سوسنیان (زنبق) می باشد و گیاه دایمی، گوشتی و آبدار است. ارتفاع آن حداکثر به ۲ متر با برگ های پهن تیغ دار می رسد. ساقه های این گیاه کوتاه، ضخیم و کم و بیش منشعب و شاخ دار است. در انتهای ساقه بدون برگ و به صورت خوشه های انبوه در رنگ های زرد و قرمز ظاهر می شوند تکثیر گیاه به وسیله قلمه، ساقه و بذر صورت می گیرد. گیاه آلوئه ورا شاخه گل دهنده زیبا با گل های نارنجی دارد وقتی گل های نارنجی به بذر تبدیل می شوند قابل رویش و جوانه زدن هستند.

● فواید و موارد مصرف

عمده مصارف این گیاه در تهیه کرم های موضعی و نیز کمک به حفظ رطوبت پوست است که در پوست های خشک اهمیت بالایی دارد. به علاوه ترکیبات آن در بهبود و تخفیف آثار سوختگی و کاهش اسکار ناشی از زخم ها موثر است.

در زیر به برخی از فواید این گیاه بر روی پوست اشاره می کنیم:

۱) کمک به جلوگیری از پیری پوست

۲) کمک به درمان اگزما، سوختگی، التهاب های پوستی و زخم ها

۳) کمک به رفع ریزش مو

۴) رفع گرفتگی کبد

۵) کنترل کننده قند خون

۶) حفظ سلامت پوست

۷) مفید و سودمند برای پوست های خشک

۸) روغن این گیاه پوست های خشک را براق و درخشنده می کند

۹) کمک به حفظ قوام پوست

۱۰) موثر در بهبود واکنش های حساسیتی پوستی، گزش و نیش حشرات، تاول ها و سوختگی

۱۱) از عصاره این گیاه در محصولات آرایشی به عنوان کرم های ضدچروک، رژلب و ماسک های پوستی استفاده می شود.

۱۲) افزایش خاصیت انعطاف پذیری پوست به واسطه اکسیژن رسانی بیشتر به سلول هایی که باعث افزایش استحکام و قدرت بازسازی می شود.

۱۳) در معالجه صرع از آن استفاده می شود

۱۴) ضد درد

۱۵) تصفیه کننده خون

۱۶) کمک برای معالجه اسحال خونی

۱۷) سوء هاضمه را برطرف می کند

۱۸) تقویت کننده بدن

۱۹) برطرف کننده یبوست و تمیزکننده روده ها

۲۰) برای معالجه آسم مفید است

۲۱) موثر در برطرف کردن لکه های تیره پوستی

همچنین دارای خواص ضدعفونی کننده و برطرف کننده گوشت اضافی، ضدچروک بوده و در کاهش ریزش مو موثر است. این گیاه در درمان التهاب های پوستی ناشی از اشعه ایکس مفید است. به علاوه پمادی که از این گیاه به دست می آید خاصیت ضدویروسی داشته و در درمان سوختگی های پوستی درجه یک و دو بسیار سودمند است.

همان طور که گفته شده اکثر خواص گیاه در ژل آن نهفته است.

ژل آلوئه ورا دارای بیش از ۷۵ ماده غذایی مغذی و چندین ترکیب فعال شامل: ۲۰ ماده معدنی، ۱۸ آمینو اسید و چندین ویتامین است که از آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

▪ ویتامین ها: A، B۱، B۲، B۳، B۶، B۱۲، C، E و فولیک اسید

▪ مواد معدنی از قبیل: کلسیم، سدیم، آهن، پتاسیم، کروم، منگنز، مس و روی

همچنین ۱۸ آمینو اسید که ۸ عدد از آنها جزو آمینواسیدهای ضروری است. آمینواسیدهای ضروری به آمینواسیدهایی اطلاق می شود که بدن قادر به ساخت آنها نمی باشد.

به علاوه ترکیبات دیگری ازجمله: شکر، سالیسیلیک اسید، آنزیم، تانن و انواعی از پلی ساکارید ها نیز در اجزاء این گیاه یافت می شود.

● آلوئه ورا در ایران

طب سنتی در دنیا و بالاخص در ایران رتبه ی کهن دارد. دانشمندان ایرانی در این علم در دنیا شناخته شده و مشهور می باشند که در میان آنها نام ابوعلی سینا طبیب عالیقدر ایرانی می درخشد.

صبر زرد و خواص آن در طب سنتی ایران شناخته شده بود. چنان که در کتب معتبر پزشکی آن زمان همانند قانون ابن سینا و الحاوی رازی از آن نامبرده شده است و از خواص ضدالتهاب و التیام بخشی آن برای درمان جای زخم و جای ضربه استفاده می گردیده است.

بر اساس اظهارنظر سالخوردگان جزیره قشم، صبر زرد از سالیان طولانی در جزیره قشم وجود داشته است. در طی قرون گذشته این گیاه توسط بازرگانان و جهانگشایان به جزیره قشم حمل شده (به عنوان کمک های اولیه در کشتی) و با سازگاری با شرایط آب و هوایی قشم و به علت اثرات شفابخش آن به گیاه معجزه گر مشهور شده است.

صبر نام فارسی گیاه است و صرف نظر از مصارف درمانی، بومیان قشم آن را روی قبرها به نشانه ی ایجاد آرامش، و صبر برای بازماندگان و جاودانگی می کارند. به همین دلیل تراکم صبر زرد در گورستان قدیم شهر به قدری است که عملا قبرها را در بر گرفته است.

به دلیل مقاومت صبر زرد نسبت به آفات و بیماری ها، نیاز به حداقل آب و تحمل خاک های شور و ساحلی، مورد توجه مرکز پژوهش های بیوتکنولوژی خلیج فارس منطقه ی آزاد قشم قرار گرفت به طوری که کارخانه تولید صنعتی آن را با ظرفیت سالانه ۲۰۰ تن ژل و پودر آلوئه طراحی و تدوین نموده و دانش فنی آن را به یک شرکت خصوصی واگذار کرد.

هدف این واحد صنعتی کشت و پرورش صبر زرد در ۵۰ هکتار می باشد. تاکنون حدود ۵ هکتار توسط منطقه آزاد قشم زیر کشت رفته است و ۱۵ هکتار از آن توسط شرکت خصوصی در حال آماده سازی می باشد. ۲۰ هکتار دیگر نیز قرار است توسط مردم جزیره قشم کاشته شود تا علاوه بر تامین مواد اولیه کارخانه زمینه کاری مناسب برای افراد بومی و کمک به توسعه فضای سبز و زیبایی جزیره باشد.

هر ۳ ماه یک بار از یک گیاه با عمر دو سال به بالا می توان ۳ تا ۴ برگ کناری را برداشت کرد، مرکز پژوهش های بیوتکنولوژی خلیج فارس در جزیره قشم ایران، تنها عضو منطقه خاورمیانه انجمنی است که مقر آن در تگزاس آمریکا می باشد.

برای استفاده تجاری از این گیاه باید بدانیم در چه مناطقی کشت کنیم. آب و هوای منطقه مناسب است یا نیاز به گلخانه دارد. چه محصولاتی و چگونه استحصال کنیم و آموزش های لازم را ببینیم.

● در پایان

شاید به جرات بتوان گفت آلوئه ورا در حال حاضر مهمترین گیاه دارویی سطح جهان است، که بشر از مدت ها قبل به اثرات مثبت غذایی و دارویی آن واقف بوده و دانش امروز نیز با بهره گیری از امکانات پیشرفته زوایای پنهان بیشتری از فواید این گیاه را برای انسان امروز آشکار کرده است.

از این گیاه در بخش آرایشی- بهداشتی از قبیل: شامپوها، لوسیون ها، ژل ها و همچنین در داروها و مواد غذایی مثل نوشابه ها (به عنوان یک نوشیدنی گوارا و مفید و در عین حال فاقد آثار مخرب بر روی بدن) مصرف فراوان و این گستردگی نشان از تمایل و کشش روزافزون نسبت به این گیاه ارزشمند دارد.

به گفته برخی اساتید و متخصصان از این گیاه به عنوان یک داروخانه در یک گیاه نام برده می شود و در کشورهای کارائیب از برگ صبر زرد به عنوان کمک های اولیه نگهداری می گردد.

هم اینک ۲۰۰ ماده دارویی از گیاه صبر زرد تولید شده است و از پوست آن نیز مواد ضدسرطان جدا شده است.

امروزه کمپانی های زیادی در دنیا از صبر زرد در صنایع غذایی مانند: مربا، نوشابه ها، کنسرو، ماست و دوغ، ژله ها، مارمالاد، سوپ های آلوئه ورا (صبر زرد)، چای، بستنی، عسل، ترشی، تافی، نان، ماکارونی و برنج استفاده می کنند. همچنین نوشیدنی و کمپوت آن در اکثر کشورهای دنیا در دسترس همگان قرار دارد.

دکتر پوریا کریمی