به نام سعادت ملت ایران نفت ملی شد

به نام سعادت ملت ایران نفت ملی شد

بیست و نهم اسفند ماه روز ملی شدن صنعت نفت در ایران است. پس از به نخست وزیری رسیدن محمد مصدق در اردیبهشت ۱۳۳۰ و اصلاح جزیی در گزارش ۹ ماده‌ای کمیسیون نفت، اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت در سرلوحه برنامه دولت وقت قرار گرفت.

"به‌نام سعادت ملت ایران و به‌منظور کمک به تأمین صلح جهانی، امضاکنندگان ذیل پیشنهاد می‌نمائیم که صنعت نفت ایران در تمام مناطق کشور بدون استثنا ملی اعلام شود یعنی تمام عملیات اکتشاف، استخراج و بهره‌برداری در دست دولت قرارگیرد". این متن پیشنهاد تصویب شده ملی شدن صنعت نفت در ۱۷ اسفند در مجلس ایران به همت محمد مصدق بود که در تاریخ ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ به تصویب مجلس سنا رسید و صنعت نفت در ایران ملی شد.

به اعتقاد کارشناسان ملی شدن صنعت نفت نقطه آغاز برای بومی شدن این صنعت پیچیده است که از زمان کشف آن صنعت تماما وارداتی بود. اما تلاش های آقای مصدق به این مسئله جامه عمل پوشاند.

حسن منصور کارشناس اقتصاد انرژی در لندن با اشاره به اینکه ملی شدن این صنعت در شرایط تاریخی معینی انجام شد، می گوید در آن دوره قراردادهای امتیار حاکم بود و اداره و حتی تصمیم گیری در دست شرکت های خارجی بود.

آقای منصور ادامه می دهد که ملی شدن این صنعت بر سه محور بود، نخست احراز مالکیت نفت، سپس به حساب آوردن شخصیت ملی و در آخر نیز تامین حرمت افراد. "البته درست است که در دوره ملی شدن صنعت نفت شرکت های نفتی، قراردادهای منطقه را عوض کردند و تن به توزیع سود ۵۰ به ۵۰ دادند، اما ملی شدن این صنعت امری بزرگتر از تقسیم سود بود. "

کودتای ۲۸ مرداد به اعتقاد برخی از صاحبنظران روند این ملی شدن را کند کرد. منوچهر تکین کارشناس انرژی می گوید با آغاز فعالیت کنسرسیوم قرار بود قانون ملی شدن نفت اجرا شود اما در عمل دولت ایران و شرکت ملی نفت اختیارات بسیار محدودی داشتند.

آقای تکین می گوید: "کار دکتر مصدق از هر نظر قابل تحسین است. اما در کودتای ۲۸ مرداد با اینکه نفت ملی شد و شرکت نفت تاسیس شد اما قرارداد کنسرسیوم دوباره عملیات نفتی در جنوب ایران را در اختیار گروههای عضو کنسرسیوم قرار داد.اما در مقایسه با قبل از ملی شدن نفت، متخصصان این شرکت نظارت بیشتری بر امور نفتی داشتند و در عین حال سهم تولید در اختیار کنسرسیوم بود.

آقای تکین همچنین متخصص شدن کارمندان ایرانی شرکت نفت را یکی از نکات مهم ملی شدن این صنعت می داند.

این کارشناس افزود:"قراردادها به نفع ایران واصرار بر این بود که کارشناسان با تجربه به ایران فرستاده شده و استخدام افراد متخصص دانشگاهی نیز در دستور کار قرار گرفت. هر سال نیز دوره تخصصی برگزار می شد. این در همه جای صنعت نفت اجرا شد و در قبل از انقلاب تلاش ها بر این بود که کادر عملیات نفتی را متخصصان ایرانی تشکیل دهند."

انقلاب اسلامی در ایران و تغییرات در شرکت نفت از مسائل مورد توجه کارشناسان است. به اعتقاد صاحبنظران صنعت نفت در انقلاب ایران سیاست زده شد و این صنعت در ادامه به دلیل آنچه سو مدیریت تعبیر می شود در سه دهه پس از انقلاب آسیب دیده است.

آقای منصور، کارشناس اقتصاد انرژی معتقد است که در سه دهه پس از انقلاب صنعت نفت وارد فازهای مختلفی شده است و می گوید:"از میادین نفتی به درستی مراقبت نمی شد. به ویژه جنگ با عراق بسیاری از میادین را از کار انداخت و نتیجه آن است که امروز که جمهوری اسلامی حداکثر درآمد را از نفت می خواهد تولید ما از حدود ۱۱ میلیون بشکه در ۱۹۷۹ به چهار میلیون سقوط کرده و این جریان نزول ادامه دارد. یک سو مدیریت در تمام بخش های صنعت نفت به چشم می خورد که این وضعیت در رده های بالای سیاسی حاکم است و اگر نه کارکنان سختکوش و کادر فنی صنعت نفت همیشه در میان شرکت های بین المللی شهرت خوبی داشتند."

دست اندرکاران امور انرژی و اقتصاد نفت را صنعت مادر و اصلی ترین شریان اقتصادی ایران می دانند. به اعتقاد برخی کارشناسان محمد مصدق با ملی کردن صنعت نفت و تلاش های فراوان برای به ثمر رسیدن این امر ایران و ایرانیان را از استثمار شدن رهانید.