حکم دادگاه حقوق بشر اروپا علیه سانسور کتاب در ترکیه

حکم دادگاه حقوق بشر اروپا علیه سانسور کتاب در ترکیه

گیوم آپولینر شاعری که رمانش حالا جزو میراث ادبی اروپاست

دادگاه حقوق بشر اروپا حکم دادگاه ترکیه را مبنی بر توقیف رمان گیوم آپولینر در این کشور مردود اعلام کرد.

این دادگاه، توقیف ترجمه ترکی رمان یازده هزار میله نوشته شاعر و رمان نویس کلاسیک فرانسوی را مانع دسترسی مردم به میراث ادبی اروپا دانست.

در سال ۱۹۹۹، دادگاه ترکیه ناشر ترکی این رمان را به اتهام ترویج مسائل غیراخلاقی محکوم کرد و حکم به "از بین بردن همه نسخه های کتاب" و پرداخت جریمه ای معادل یازده هزار یورو داد.

رمان یازده هزار میله (Les onze milles verges) نوشته گیوم آپولینار شاعر، داستان هوسرانی اشراف زاده ای رومانیایی و دوست عشرت‌طلبش را روایت می کند و حاوی صحنه هایی از همخوابگی، آزارگری، مرده خواهی و خون آشامی است.

این رمان را آپولینار، در سال ۱۹۰۷ در فرانسه نوشت.

دادگاه ترکیه با استناد به قانون "ممنوعیت انتشار مطالب مستهجن یا غیراخلاقی که ممکن است در مخاطب سبب تحریک جنسی شود"، حکم به توقیف کتاب داده بود.

رهمی آکداس، ناشر ترکی رمان در دفاعیاتش گفته بود: "این کتاب حاصل تخیلات نویسنده است و نویسنده از تکنیک هایی نظیر اغراق و استعاره بهره برده؛ کتاب فاقد مضامین خشونت بار است و طبع طنز و اغراق‌آمیز کتاب، به احتمال زیاد، مانع هرگونه برانگیختگی شهوانی در خواننده می شود."

ولی این دفاعیات، دادگاه ترکیه را قانع نکرد. پرونده به دادگاه تجدید نظر رفت و در آنجا فقط حکم "از بین بردن نسخه های کتاب" لغو شد.

آکداس بعد از صدور این حکم، به دادگاه اروپایی حقوق بشر شکایت برد و ادعا کرد که حکم دادگاه ترکیه، ماده دهم کنوانسیون اروپایی حقوق بشر مبنی بر حق آزادی بیان را نقض می کند.

دادگاه حقوق بشر اروپا که در استراتسبورگ قرار دارد، بعد از بررسی پرونده، حکم داد که در برخی موارد، اگر اقتضائات اجتماعی و اخلاقی جامعه ایجاب کند، دولت ها می توانند مداخله کنند، اما در مورد این کتاب "هیچ مداخله ای ضرورت نداشته، چرا که بیش از یک قرن از انتشار این رمان می گذرد."

در حکم این دادگاه آمده است که این رمان که به چندین زبان و در کشورهای مختلف ترجمه و منتشر شده و به اعتبار ادبی جهانی دست یافته است، حالا بخشی از آثار اساسی ادبیات اروپا به شمار می رود. بنابراین، حکم توقیف و محکومیت ناشر ترکی، مانع دسترسی مردم ترکیه به یکی از آثار متعلق به میراث ادبی اروپاست.

در بخشی از این حکم آمده است: "جریمه سنگین و دستور از بین بردن نسخه های کتاب هیچ تناسبی با عمل انتشار قانونی کتاب ندارد و بنابر ماده دهم کنوانسیون اروپایی حقوق بشر، در یک جامعه دموکراتیک چنین حکمی ضرورت ندارد. بنابراین حکم مذکور مردود اعلام می شود."

جلد ترجمه انگلیسی رمان یازده هزار میله

این حکم از نظر حقوقی، حکم دادگاه ترکیه را باطل می کند و کاملا لازم الاجراست.

چاپ رمان یازده هزار میله تا سال ۱۹۷۰ در فرانسه ممنوع بود.

گیوم آپولینر این کتاب را به سفارش ناشری که آثاری از این دست چاپ می کرد نوشت و از ترس تعقیب قانونی فرانسه به اتهام نوشتن مطالب مستهجن، آن را با نام مستعار چاپ کرد و هیچ وقت ادعای مالکیت آن را مطرح نکرد.

این شاعر فرانسوی، جز این رمان، تنها یک رمان دیگر به نام سوء استفاده های یک دون‌خوان جوان نوشت.

ترکیه؛ معلق میان دو دنیا

در سال های اخیر، ترکیه قوانین مرتبط با آزادی بیان را بازنگری کرده است تا با معیارهای اتحادیه اروپا سازگارتر شود؛ ولی اخبار حاکی از این است که دولت این کشور، همچنان کتاب های زیادی را سانسور و توقیف و وبلاگ‌های زیادی را فیلتر می کند و گهگاه نویسنده هایی را بابت آثارشان به زندان می اندازد.

براساس گزارش سال ۲۰۰۹ خبرنگاران بدون مرز، ترکیه در میان ۱۷۵ کشور، از نظر رعایت آزادی بیان در رتبه ۱۲۳ قرار دارد.

ماه گذشته سازمان امنیت و همکاری اروپا اعلام کرد که ترکیه در رعایت اصل آزادی بیان ناموفق بوده است، چون به دلایل "خودسرانه یا سیاسی" حدود ۳۷۰۰ وبسایت را مسدود کرده است.