سردی در روابط روسیه - ایران

سردی در روابط روسیه - ایران

"ولادیمیر یفسیف" کارمند ارشد مرکز امنیت بین المللی انستیتوی اقتصاد جهانی و روابط بین المللی آکادمی علوم روسیه، ویژه خبرگزاری «ریا نووستی» :

 19  ژانویه سال 2010 اتفاق مهمی رخ داد که می توان آن را نشان از "سرمای زمستانی" خاص در روابط میان مسکو و تهران قلمداد کرد. در آن روز مسئولین ایرانی با اشاره به عدم ارائه به موقع اسناد از پرواز هواپیمای ترابری حامل شکاری "سوخوی-27 اس کا ام" به مقصد بحرین که قصد داشت از طریق حریم هوایی ایران عبور کند، جلوگیری کردند. در اثر این اقدام شرکت این جنگنده روسی در نمایش های هوایی اولین نمایشگاه بین المللی هوایی بحرین -2010 در معرض ناکامی قرار گرفت. ممکن بود که این مسئله را یک سوء تفاهم در روابط عمده روسیه-ایران ارزیابی کنیم اما تحلیل های روابط طی شش ماه گذشته عکس آن را ثابت می کنند.

اولین کلید در سردی روابط در اواسط ژوئن سال 2009  زده شد زمانی که در ایران انتخابات ریاست جمهوری برگزاری گردید.

ساکنان تهران وبرخی از شهرهای دیگر که از نتایج اعلام شده انتخابات ناراضی بودند اقدام به برگزاری تظاهراتی نمودند که با مقابله شدید حکومت مواجه شد. چند روز بعد از آن در یکاترینبورگ اجلاس سران سازمان همکاری های شانگهای برگزار شد. "محمود احمدی نژاد" رییس جمهور ایران بعنوان رییس جمهور کشور ناظر در این سازمان به این اجلاس دعوت شده و همین مسئله طرف روسی را در وضعیت دشواری قرار داد و وادار ساخت که پیروزی وی را در انتخابات تبریک بگوید. همین مسئله بلافاصله مسکو را آماج شدیدترین انتقادات از سوی اپوزیسیون ایران قرار داد. مقامات روسیه این کار را صرفا به این خاطر انجام دادند که در آینده ماهیت معتمدانه روابط به ویژه در زمینه حساسی مانند تسلیحاتی و انرژی اتمی حفظ شود.

اتفاق ناخوشایند دیگر در اواخر سپتامبر رخ داد زمانی که "دمیتری مدودف" رییس جمهور روسیه از همتای آمریکایی خود خبر احداث محرمانه کارخانه جدید غنی سازی اورانیوم "فردو" در حومه قم را دریافت کرد. این مسئله کاملا اعتماد روسیه را نسبت به برنامه هسته ای ایران سلب کرد که طی دورانی طولانی جمهوری اسلامی را از شر تحریمات شدید از سوی شورای امنیت نجات داده بود و همچنین به همکاری های خودبا ایران در زمینه انرژی اتمی صلح آمیز به رغم فشار شدید از سوی غرب ادامه داده بود. به همین خاطر "دمیتری مدودف" مجبور شد که با امکان اعمال تحریمات جدید علیه جمهوری اسلامی ایران موافقت کند.

اما تا آن زمان وی به جامعه جهانی پیشنهاد کرد که سیستم مشوق هایی را ایجاد کنند که اجازه دهد مسئله استفاده از انرژی هسته ای در اهداف صلح آمیز از یک سو و عدم ایجاد سلاح هسته ای از سوی دیگر حل شود.

اوضاع وخیم بوجود آمده در روابط روسیه و ایران را می شد در اواخر اکتبر با موافقت گروه "1+5" برای انجام مذاکرات با ایران از میان برد. پیش از این چنین مذاکراتی صورت نگرفته بود و هماهنگی مواضع توسط "خاویر سولانا" کمیسر عالی اتحادیه اروپا در امور سیاست خارجی و امنیت انجام می شد. همه این مسائل روند مذاکراتی را طولانی کرده بود به ویژه با توجه به انعطاف ناپذیری ایران در مسئله هسته ای. اولین جلسه مذاکرات 1+1+5 روز اول اکتبر سال 2009 در ژنو برگزار شد. اگر چه در آن دیدار ایران متقاعد نشد که احداث کارخانه دوم غنی سازی اورانیوم را متوقف کند اما در هر حال می توان گفت که نتیجه مذاکرات مثبت بود.

اولا، تهران برای انجام بازرسی این مرکز موافقت نمود. دوما، تصمیم گرفته شد که مذاکرات ادامه یابند که اجازه داد در جریان دیدار روز 21 اکتبر وین با حضور نمایندگان آژانس بین المللی انرژی اتمی، ایران، فرانسه ، روسیه و آمریکا بسته پیشنهادی در خصوص ارتقای غنای اورانیوم کمک غنی شده تهران در خارج از کشور توافقاتی بعمل آید.

به نظر می رسد که در ماه اکتبر مسکو امیدوار بود که همکاری های فنی-نظامی با تهران فعال خواهند شد که به صدور پنج گردان مجموعه های پدافند موشکی میان برد و دور برد "اس-300" منجر شود. قرارداد تحویل این سیستم ها چند سال پیش منعقد شده بود اما بنا به دلایل سیاسی به اجرا در نیامد. موافقت تهران برای خروج بخش اعظم اورانیوم کم غنی شده خود به خارج زمینه مساعدی را در عرصه بین المللی بوجود می آورد که برای اجرای این قرارداد لازم بود. اما جمهوری اسلامی از اجرای این معامله سودآور به خاطر حفظ ذخایر اورانیوم خود طفره رفت که در صورت ارتقای غنای آنها می توان بیش از 60 کیلوگرم اورانیوم نظامی کسب کرد (برای تولید یک بمب هسته ای 25 کیلوگرم از چنین اورانیومی کافی است).

بعلاوه تهران عملا عدم اعتماد به مسکو را نشان داد که قبول کرده بود اورانیوم کم غنای خود را تحت حفاظت آژانس نه به روسیه بلکه به ترکیه ارسال کند. در همین حال ایران شرایط جدید خود را مطرح نمود که اجرای این طرح را هم شدیدا با مشکل مواجه نمود. از جمله جمهوری اسلامی بر خروج دو مرحله ای اورانیوم کم غنای خود و همزمان دریافت میله های سوختی اصرار می ورزد. سپس به صورت قاطعانه ای اعلام شد که امکان چنین تعویضی فقط در خاک ایران امکان پذیر است. چنین موضع شدیدی از سوی ایران، مسکو را وادار ساخت که روز 27 نوامبر 2009 از قطعنامه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی حمایت کند که بر اساس آن عدم اطلاع رسانی به آژانس در خصوص احداث کارخانه جدید غنی سازی با تعهدات تهران در قبال مفاد الحاقی به توافقات با آژانس بین المللی انرژی اتمی در خصوص ضمانت های همه جانبه مغایرت می کند.

تنش ها در روابط میان روسیه و ایران در ماه دسامبر تشدید شد. در آن زمان رییس جمهور ایران در سخنانی تحریک آمیز اشاره کرد که قصد دارد به "پان گی مون" دبیر کل سازمان ملل متحد نامه بنویسد و در آن از وی درخواست کند که غرامت آسیب های وارده  به ایران در جریان اشغال این کشور در زمان جنگ جهانی دوم مسترد گردد. وی نه تنها خواستار دریافت غرامت از واشنگتن و لندن بلکه از مسکو هم  شده است.

بارها مسائل مشابه ای که توسط مقامات ایرانی در خصوص تاخیر در تاریخ اتمام احداث نیروگاه اتمی بوشهر و یا در خصوص تاخیر در ارائه سیستم های پدافند موشکی "اس-300" اعلام شده را نیز باید به آن اضافه نمود.

بدین ترتیب "سردی زمستانی" در روابط روسیه-ایران بیش از پیش شدت می گیرد. این مسئله را می توان محصول منطقی شراکت "محتاطانه" و عدم انعطاف پذیری و گاهی اوقات نیز سیاست های تحریک آمیز رییس جمهور کنونی ایران دانست.

آینده روابط ما چندان چنگی به دل نمی زند با توجه به اینکه : به زودی گزارش شدیدتری از سوی "یوکیا آمانو" مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی در باره ایران ارائه خواهد شد؛  تهران همچنان به حمایت خود از گروهک های افراطی مانند "حزب الله" لبنان، "حماس" و "جهاد اسلامی" فلسطین ادامه می دهد و از سوی دیگر می توان به نقش نه همیشه مثبت ایران در حل مسائل عراق، افغانستان، لبنان و یمن را می توان اشاره کرد. ضمنا اوضاع به خاطر عدم وجود پایه های مستحکم اقتصادی میان دو کشور و برداشت منفی از مواضع مسکو از سوی اپوزیسیون ایران بیش از پیش بغرنج می شود.

به هر حال نزدیکی جغرافیایی دو کشور، روابط تاریخی و فرهنگی و مسائل مشترک که در مقابل دو کشور قرار گرفته به طور حتم و اجتناب ناپذیر به برقراری روابط شراکتی میان روسیه و ایران در آینده منجر خواهد شد. در هر صورت امیدواریم که اینطور شود.

خبرگزاری «ریا نووستی» روسیه، 2 بهمن ماه