پژوهش تازه ژن شناسی: ترک و تاجیک یکی هستند
پژوهش تازه ژن شناسی: ترک و تاجیک یکی هستند
 |
پژوهش نشان می دهد که تفاوتهای داخل قومی بیشتر از تفاوتهای بین قومی میان اقوام ترکتبار و تاجیکان ایرانی تبار است |
بی بی سی : پزوهشی تازه حاکیست اقوام ترک و تاجیکی که در امتداد راه ابریشم سکونت دارند، از نگاه شجره شناسی زیست شناسی از هم چندان تفاوتی ندارند.
این پژوهش که با نمونه برداری ژن شناسی یا DNA از بیش از 1000 نفر از میان 24 قوم و قبیله و مردم ترک و تاجیک در آسیای میانه انجام شده است، نشان می دهد که از نگاه ژن شناسی تفاوت قومی میان این دو گروه زبانی چندان زیاد نیست و کمتر از یک در صد را تشکیل می دهد.
بر خلاف این، آشکار شده است که تفاوتهای داخل قومی، بویژه در میان تاجیکان، بمراتب بیشتر از تفاوتهای میان قومی بین گروههای فارسی زبان تاجیک و ازبک و قرقیز و قزاق و ترکمن و قره قلپاق در آسیای میانه بوده است.
پژوهش "تفاوت ژنتیکی و پیدایش اقوام در آسیای میانه" را گروهی بین المللی از پژوهشگران به رهبری "اولین هی یر"، (Evelyn Heyer)، مردم شناس معروف فرانسوی، انجام داده و فشرده آن اول سپتامبر در مجله اینترنتی " BMC Genetics " منتشر شده است.
در هیات این تیم چهار پژوهشگر فرانسوی، بشمول خانم هی یر از موزه مردم شناسی و پژوهشگاه پاستور پاریس، دو نفر از دانشگاه لستر بریتانیا، یک نفر از پژوهشگاه زیست شناسی مولکلی بیشکک قرقیزستان، و یک پژوهشگر از فرهنگستان علوم ازبکستان شاملند.
این پژوهشگران می گویند که مردم ترک و تاجیک در امتداد راه ابریشم را برای مطالعه ژن شناسی به این خاطر انتخاب کرده اند که این دو گروه قومی چشم انداز بی نظیری از هم زیستی نزدیک، اما تفاوتهای جدی اجتماعی به دست می دهند.
به گفته آنها، قبایل ترک آسیای میانه عمدتا چادر نشین هستند و به رمه داری مشغولند. آنها به زبانهای مختلف ترکی یا آلتایی، مانند ازبکی، قرقیزی، قزاقی و غیره صحبت می کنند. ساختار اجتماعی آنها بیشتر از قبیله یا طایفه عبارت است که بر اساس ارث نژادی یا دودمان تشکیل شده است.
در مقابل، تاجیکان، که از تبار ایرانی هستند به طور گسترده شهر نشین و ده نشین قلمداد شده اند که بیشتر به کشاورزی مشغولند. آنها به شیوه گوناگون زبان فارسی تاجیکی که به خانواده زبانهای هندو-اروپایی شامل می شود، تکلم می کنند.
به گفته پژوهشگران، جامعه تاجیکان بیشتر "پدر محلی" (patrilocal) است، به این معنی که گروههای اجتماعی بیشتر به روستا، ده یا محل جغرافیایی قسمت شده و بیشتر جنبه پدر سالاری دارد، زیرا خانواده نو پس از ازدواج بیشتر در محل زیست مرد ساکن می شود و این امر در ژن شناسی مردم از نگاه ژنسیتی تاثیر دارد.
همچنین، در میان تاجیکان ازدواج با عمو زادگان و خاله زادگان بیشتر رایج بوده است که این امر نیز در شکل گیری ساختار یا سیستم ژنتیکی انسانها اثرگذار است.
در برابر این تفاوتها، پژوهشگران می گویند که هم جوامع تاجیکی و ترکی از نگاه جامعه شناسی بسته محسوب می شوند و کمتر اتفاق می افتد که اعضای این جوامع روستا و یا قبیله خود را ترک کنند. ظاهرا همین انزوای فرهنگی موجب شده است که "اولین هی یر" و همکارانش این دو گروه قومی را برای پژوهش خود انتخاب کنند.
هم اکنون خانم "هی یر" و همراهانش معتقدند که پژوهش آنها جنبه های ابهام آمیزی در تاریخ شکل گیری اقوام ترک و تاجیک در آسیای میانه را تا جایی روشن کرده و روایتهای خود نمایندگان این اقوام از پیدایش خود را به چالش کشیده است.
بر خلاف این روایات و داستانها که برای هر کدامی از این طوایف و گروههای ترک و تاجیک خاص است، خانم "هی یر" و همکارانش ادعا دارند که این مردمان در واقع ریشه های مشترکی دارند و آمیزه ای از قبایل و طوایف مختلفی هستند که آسیای میانه را در طول هزارها سال خانه خود می دانستند.
این پژوهش حاکیست که اقوام ترک و تاجیک در طول قرنها به هم آمیخته و گروه های بزرگتری را تشکیل داده اند تا زمانی که به دو گروه اصلی تاجیکان و ترکها جدا شدند.
مردم شناس تاجیک، روشن رحمانی، با نتایج این پژوهش موافق است. وی بر این نظر است که طول هزار ساله ها اقوام ترک و تاجیک در آسیای میانه به هم آمیخته و هرچند زبانهای متفاوت دارند، اما "ترکها در دامن فرهنگ ایرانی ما رشد و تکامل یافته اند."
هرچند در مطالعه تازه ژن شناسی اقوام در آسیای میانه از روشهای جدید استفاده شده و نتایج آن از اهمیت زیادی برخوردار است، اما از نگاه جامعه شناسی صاحب نظران روی برخی نواقص در شیوه نمونه برداری افراد مورد پژوهش انگشت گذاشته اند.
یک موضوع تردید در این زمینه از نگاه جامعه شناسان تاجیک این بوده است که در ازبکستان، پزرگترین کشور منطقه، بسیاری از گروه های قومی دیگر، مانند تاجیکان و قرقیزها و حتی قزاقها، به عنوان ازبک نام نویس شده اند و یا به دلایل مختلف هویت اصلی خود را پنهان می داند و روشن نیست که محققان در انتخاب افراد مورد تحقیق این جنبه را به نظر گرفته اند یا خیر.
نکته دیگری که بیشتر با زبان شناسی ارتباط دارد و زبان شناسان همواره بر آن تاکید می کنند، این است که زبان یک پدیده اجتماعی است و از مردمی به مردمی دیگر، صرف نظر از تفاوتهای نژادی تحویل می شود.
با توجه به این، عده ای از پژوهشگران تاجیک بر این باورند که مثالا برخی از ازبکها یا کسانی که خود را ازبک معرفی می کنند، دارای ویژگیهای ژنتیکی غیر ترک هستند و این ویژگیها آنها را از نگاه نژادی با تاجیکان نزدیکتر می کند، تا با قزاقها و قرقیزها که زبان مشترکی با ازبکها دارند.
در برابر این، به گفته این پژوهشگران، مثلا در وادی فرغانه تاجیکانی را نیز می توان دید که عناصر مغولی در چهره های آنان برملا بوده است. یعنی میزان آمیزش ترک و تاجیک در مناطق مختلف آسیای میانه نیز تفاوت داشته و اگر در برخی محلات این آمیزش ترکیب ژنتیکی مردم را تغییر داده و آنها را همسان ساخته باشد، در مناطق دیگر این آمیزش چه در میان ترک تباران و چه در میان تاجیکان، به غایت کمتر به مشاهده می رسد.
در هر صورت، پژوهش "اولین هی یر" و همکارانش این تصور را به دست می دهد که هویت فرهنگی و اجتماعی از یک سو و هویت نژادی یا زیست شناسی مردمان آسیای میانه از سوی دیگر، با هم سازگاری کامل ندارند و در بسیاری موارد این دو نوع هویت از مرزهای هم دیگر مانند چلیپا عبور می کنند.
گذشته از این، پژوهش تازه در حالی منتشر می شود که بحثها میان فرهنگیان و دولت مردان برخی از کشورهای آسیای میانه، بویژه تاجیکستان و ازبکستان، در مورد هویت نژادی و فرهنگی آنان از زمان تشکیل جماهیر شوروی در منطقه به این سو همیشه گرم بوده و در برخی موارد شدت گرفته است.
یک نمونه آن، بحثها میان فرهنگیان دو کشور بر سر هویت قومی ابو علی ابن سینا، فیلسوف و دانشمند معروف قرن 9-10 میلادی است که تصاویری از او را در اماکن فرهنگی ازبکستان بیشتر با چشمانی مغولی می توان دید
اختلاف دیگر بر سر شهرهای بخارا و سمرقند است که شمار قابل ملاحظه مردمانش فارسی زبان بوده اند و تاجیکان این دو شهر را مراکز فرهنگی و تاریخی خود می شمارند، در حالی که طبق مرزبندی جماهیر شوروی، این دو شهر به ازبکستان تعلق گرفته است.
در برابر این اختلاف نظرها، برخی از مقامهای رهبری دو کشور ازبکستان و تاجیکستان در محافل گوناگون بر وحدت دو مردم تاکید کرده اند و مثلا این شعار که "تاجیک و ازبک یک مردمند که به دو زبان صحبت می کنند"، زیاد شنیده است.
اسفندیار آدینه - از دوشنبه
|
|
|
|
|
|
|
|