رد پای مردان در اعتیاد زنان

رد پای مردان در اعتیاد زنان

کارشناسان اعلام می‌کنند، در بیش از 70 درصد از موارد اعتیاد زنان در جامعه ایرانی، رد پای مردان مشاهده می‌شود؛ رد پایی که با توجه به بیشتر بودن امکانات درمانی مردان معتاد نسبت به زنان معتاد و بسیاری مسائل دیگر از جمله «تابو»های شایع در جامعه و «انگ»ی که از اعتیاد بر پیشانی زنان معتاد می‌خورد، روز به روز در سایه غفلت مسوولان و جامعه از مسائل اعتیاد زنان، عمق بیشتری پیدا می‌کند. اما آنجا که سخن از «انگ اعتیاد زنان» به زبان می‌آید، به ذهن رسیدن واژه‌هایی چون «زوال»، «بی‌حیثیتی»، «بی‌آبرویی»، «تن‌فروشی»، «رسوایی» و «سرخوردگی» و بسیاری واژه‌های تلخ دیگر، اجتناب‌ناپذیر است و این انگ برای زنانی که از معضل اعتیاد در رنجند، در حالی هنوز در جامعه ما پررنگ باقی مانده است که به گفته رئیس انجمن مبارزه با آسیب‌های رفتاری، ترس از «بدنامی به این ننگ» و تبعات اجتماعی آن، سهم 80 درصدی روبه رشد فقدان تمایل به ترک در زنان معتاد را به خود اختصاص داده است. در این بین، به گفته بسیاری کارشناسان، زنان عمدتا در پی شکست تلاش‌های مکرر برای نجات همسران معتاد خود، خواسته یا ناخواسته، تن به آلودگی‌و انگ و ننگ اعتیاد می‌سپارند.

دکتر بهرام یگانه، رئیس انجمن مبارزه با آسیب‌های رفتاری در این رابطه عنوان می‌کند: 70 درصد زنان معتاد قربانی اعتیاد همسر یا خانواده هستند.او با اذعان به اینکه به‌رغم چنین ظلمی که به زنان معتاد وارد شده، ارائه خدمات درمانی و کاهش آسیب واقعی به زنان معتاد هرگز محقق نشده است، اذعان می‌کند: متاسفانه تعداد قابل توجهی از زنان معتاد، مورد سوءاستفاده یا خشونت جنسی قرار می‌گیرند و این در حالی است که کمترین توجه به کاهش آسیب زنان معتاد در جامعه اعمال می‌شود. وی می‌افزاید: زنان معتاد در حالی درگیر ناهنجاری اعتیاد می‌شوند که بر اساس یک پژوهش میدانی انجام شده، عامل اعتیاد بیش از 70 درصد زنان معتاد، همسران معتاد در بیشتر موارد، یا خانواده‌های معتاد در موارد کمتر (عمدتا پدر یا برادر معتاد) هستند و این همه موارد نیز در حالی است که کاهش آسیب اعتیاد در زنان، بر خلاف همه اقدامات درمانی و کاهش آسیب انجام شده برای مردان معتاد، هرگز به معنای واقعی در جامعه تحقق نیافته است.
این پژوهشگر حوزه اعتیاد همچنین با تاکید بر اینکه زنانی که دارای همسر معتاد هستند، از آنجا که مردان معتاد برای مصرف راحت‌تر مواد اعتیادآور، همسران خود را نیز وادار به مصرف این مواد می‌کنند، بیش از سایرین، در معرض خطر اعتیاد قرار دارند، خاطرنشان می‌کند: علیرغم اهمیت ویژه اعتیاد زنان و تاثیر شدید منفی آن بر بنیان جامعه و خانواده، ‌متاسفانه هنوز هیچ برنامه منسجمی برای درمان زنان معتاد جامعه در دستور کار قرار نگرفته است. وی در عین حال یادآور می‌شود: انگ اجتماعی اعتیاد، زنان معتاد را به حاشیه رانده است، آنگونه که زنان معتاد برای فرار از این انگ، کمتر به مراکز درمانی مراجعه کرده و اغلب اعتیاد خود را پنهان می‌کنند.
یگانه در ادامه، ضمن اینکه خشونت‌های جسمی و جنسی را از مهم‌ترین آسیب‌های ناشی از اعتیاد برای زنان عنوان می‌کند و می‌گوید: 90 درصد معتادان زن، حداقل یک‌بار مورد سوءاستفاده و خشونت جنسی همسر یا تجاوز غیرهمسر قرار می‌گیرند. او این نکته را نیز بیان می‌کند که بر اساس نتایج ارزیابی اعتیاد، کمتر از 10 درصد مجموع مراجعه‌کنندگان به مراکز درمانی اعتیاد، زنان معتاد هستند و بنابراین توسعه مراکز درمان اعتیاد و مراکز گذری کاهش آسیب اعتیاد ویژه زنان که تعداد آنها در کل کشور انگشت‌شمار است، ضروری است.
در عین حال، در مقوله بررسی ابعاد مختلف اعتیاد زنان و اقداماتی که تاکنون برای کاهش آسیب‌های ناشی از اعتیاد این گروه صورت گرفته است، پیش از هر چیز، دانستن آمار زنان معتاد کشور که تاکنون با تناقضات بسیار اعلام شده، ضروری است.
در این رابطه، دکتر حسن رفیعی، مجری طرح ارزیابی وضعیت اعتیاد در کشور RSA86)) رئیس سابق موسسه تحقیقات و سوءمصرف مواد (موسسه داریوش) اعلام می‌کند که طبق آخرین یافته‌های به دست آمده از ارزیابی وضعیت اعتیاد در کشور، پنج تا شش درصد معتادان کشور، زن هستند که با احتساب جمعیت پایه حداکثر یک میلیون و 200 هزار نفری برای معتادان رسمی کشور، این تعداد به 60 هزار نفر می‌رسد. وی به‌‌رغم اینکه آمار زنان معتاد در ایران را کمتر از شمار زنان معتاد در کشورهای صنعتی می‌داند، معتقد است که همین آمار نیز، با توجه به اهمیت جایگاه زنان در فرهنگ و جامعه ما، توجه خاص می‌طلبد. مجری طرح ارزیابی وضعیت اعتیاد در کشور البته این موضوع را نیز خاطرنشان می‌کند که بر خلاف کمتر بودن آمار زنان معتاد نسبت به مردان معتاد، نسبت زنان معتاد تحت درمان(پنج درصد مجموع معتادان تحت درمان)، بسیار کمتر از مردان است که این مساله برای جامعه نگران‌کننده به نظر می‌رسد و البته یکی از مهم‌ترین علل کمتر بودن شاخص مراجعه زنان معتاد به مراکز درمان نسبت به مردان معتاد، «تابو»های جامعه در این زمینه و «انگ» و «ننگ»ی که در مورد اعتیاد زنان بر جامعه حاکم است، به شمار می‌رود. از آمار زنان معتاد نیز که بگذریم، بررسی مجموع آسیب‌هایی که به تبع اعتیاد به زنان معتاد وارد می‌شود، حائز اهمیت است و از جمله این آسیب‌ها می‌توان به کمبود مراکز درمان و کاهش آسیب ویژه زنان معتاد، متمرکز بودن برنامه‌های درمانی برای معتادان مرد، فقدان حساسیت درباره اعتیاد زنان، کمبود حمایت از خانواده و دوستان برای ترک و در نهایت درگیری با مسائلی همچون نگهداری فرزند و... اشاره کرد که البته در کنار این موارد، خطر «سقوط اخلاقی» نیز گنجانده می‌شود. در راستای تشریح یکی از آسیب‌ها و البته موانعی که بر سر راه بهبود وضعیت زنان معتاد قرار دارد، لیلا ارشد ـ موسس اولین DIC زنان (مرکز گذری درمان اعتیاد) ـ با اشاره به اینکه در حال حاضر در کل کشور کمتر از پنج DIC ویژه زنان راه‌اندازی شده است که البته از این تعداد نیز تنها دو DIC تهران و مشهد از ویژگی‌های استاندارد برخوردارند، می‌گوید: فقدان برنامه‌ریزی جامع و سرمایه‌گذاری برای درمان اعتیاد زنان، به طور حتم رشد جمعیت زنان معتاد از یک سو و کاهش بیشتر تمایل به ترک در مبتلایان را از سوی دیگر به همراه خواهد داشت. به اذعان این کارشناس، برنامه‌های درمانی زنان معتاد در کشور، باید از تفاوت‌های عمده جنسیتی در اعتیاد متاثر باشد و به نیازهای ویژه زنان و دختران معتاد پاسخ دهد؛ چه اگر اینگونه نباشد، انتظار توقف رشد اعتیاد در زنان، جز انتظاری بی‌پایان نخواهد بود.
دکتر حامد اختیاری، مدیر آزمایشگاه ارزیابی شناختی، مرکز مطالعات اعتیاد وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز در این باره می‌گوید: آگاهی و ارزیابی مسائل مربوط به معتادان زن مراجعه کننده برای درمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و این درحالی است که تاکنون، مطالعات اندکی در زمینه علل زمینه‌ساز اعتیاد زنان انجام شده است.
به گفته وی، بسیاری از مطالعات نشان می‌دهد که اثرات مخرب اعتیاد در زنان بسیار بیشتر از مردان است و از آن جمله این است که زنان مصرف کننده مواد مخدر و اعتیادآورها، بسیار زودتر از مردان، به مرحله وابستگی به مواد مخدر می‌رسند که باید با اعمال توجه به این نکته، به افزایش خدمات درمانی زنان معتاد بیش از پیش توجه شود. دکتر منیره نوبخت، رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان نیز به‌‌رغم پایین دانستن آمار معتادان زن نسبت به معتادان مرد در کشور، معتقد است: وجود حتی یک معتاد یا وقوع یک جرم به واسطه اعتیاد افراد جامعه در کشور ما شایسته نیست و این نکته با توجه به اهمیت نقش زن در جامعه و خانواده، در مورد اعتیاد زنان بیش از پیش جلب توجه می‌کند. وی می‌افزاید: میزان ارتباط وقوع جرم و اعتیاد زنان در کشور نیز کم است؛ به طوری که شاید کمتر از سه درصد از زنان کشور جرمی را به واسطه اعتیاد مرتکب می‌شوند، اما در عین حال، حتی این میزان نیز برای ما قابل قبول نیست و باید برنامه‌های ویژه‌ای برای کنترل و کاهش آن طراحی و اجرا شود.
رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان ادامه می‌دهد: مطالعات نشان می‌دهد که درگیری اغلب زنان کشور با مساله اعتیاد یا جرائم ناشی از اعتیاد، به واسطه ابتلای همسر، فرزند یا پدران آنها به اعتیاد بوده است؛ یعنی خلاف ارتباط و تاثیر مستقیم زنان با اعتیاد که درصد پایینی دارد، تاثیرپذیری غیرمستقیم زنان از مساله اعتیاد بالاتر است. وی با اشاره به تاثیر مکان و منطقه زندگی و نیز ارتباط آسیب‌های اجتماعی مختلف در میزان گرایش به موادمخدر در میان زنان نیز، اظهار می‌کند: با توجه به شیوع بیشتر گرایش به اعتیاد در مناطق مرزی کشور، طبیعی است که زنان بیشتری در این مناطق به اعتیاد مبتلا باشند.از سوی دیگر برخی از آسیب‌های اجتماعی نظیر فقر و ناتوانی در تامین مخارج زندگی به ویژه در میان زنان بی‌سرپرست، زمینه بیشتری برای ابتلای زنان به اعتیاد و جرائم ناشی از آن فراهم می‌کند. نوبخت توجه بیشتر به پیشگیری از اعتیاد زنان یا ارتقای تسهیلات درمانی و اجتماعی برای زنان معتاد را وظیفه مسوولان می‌داند.
در مورد آسیب‌های مختلفی که متوجه زنان معتاد است، رئیس انجمن مبارزه با آسیب‌های اجتماعی نیز معتقد است، زنان معتاد بیشتر از مردان معتاد به بیماری‌های روانی مبتلا می‌شوند و بیشتر از زنان غیرمعتاد مورد سوءاستفاده جنسی قرار می‌گیرند.
دکتر یگانه درباره ویژگی‌های زنان معتاد و تفاوت شاخصه‌های اعتیاد در زنان به نسبت مردان، شایع‌ترین بیماری روانی زنان معتاد را افسردگی اعلام می‌کند و در عین حال به افزایش شمار زنان وابسته به مواد مخدر در سنین بارداری نیز اشاره می‌کند و این موضوع را بسیار خطرناک می‌داند. این پژوهشگر حوزه اعتیاد با اشاره به اینکه به تبع تابوهای فرهنگی و اجتماعی، زنان تمایل به مصرف مواد مخدر و اعتیادآور در تنهایی دارند و دیرتر از مردان معتاد نسبت به درمان اقدام می‌‌کنند، یادآور می‌شود: زنان معتاد نسبت به سایر زنان، بیشتر در معرض عوارض اعتیاد بر سیستم زناشویی از جمله ناتوانی تخمدان در آزاد کردن تخمک و یائسگی زودرس قرار دارند. او با تاکید بر اینکه زنان معتاد نسبت به مردان معتاد، به مشکلات جسمی بیشتری ناشی از اعتیاد خود دچار می‌شوند، بیان می‌کند: این افراد همچنین بیش از سایرین، در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی از جمله ایدز و سایر امراض جنسی هستند؛ در عین حال که احتمال ابتلا به مشکلات روانی از جمله ناراحتی خلقی، اقدام به خودکشی، بیماری‌های سایکوتیک، اضطراب، اعتماد به نفس پایین، افسردگی و کمبود مهارت‌های تطابقی در این افراد نیز بیشتر است.
رئیس انجمن مبارزه با آسیب‌های اجتماعی در ادامه اظهار می‌کند: زنان معتاد از لحاظ اقتصادی ضعیف‌تر می‌شوند و نیاز به حمایت، آنها را به مردان وابسته‌تر می‌کند که این امر گسترش فحشا را نیز در پی دارد.همچنین با توجه به اینکه رفتارهای نامناسب اجتماعی زنان کمتر از مردان است، زنان معتاد به نسبت مردان معتاد کمتر گرفتار دستگاه قضایی می‌شوند اما در صورت گرفتاری احتمال مانایی آنها در مراجع قضایی بیشتر است. این کارشناس همچنین بر لزوم ارائه مشاوره ایدز و آموزش مهارت‌های زندگی به زنان معتاد، تاکید و فقر، بی خانمانی و بی‌سرپرستی را از دیگر آسیب‌های متوجه زنان معتاد ذکر می‌کند.
با توجه به چنین مسائلی که در مورد اعتیاد زنان از سوی کارشناسان و پژوهشگران حوزه اعتیاد عنوان می‌شد، در پایان ذکر چند نکته نیز ضروری است تا شاید توجه مسوولان امر به حوزه اعتیاد زنان و بایدهایی که در این زمینه از جمله در مورد افزایش مرکز درمانی خاص زنان معتاد وجود دارد، بیشتر شود.
اعتیاد زنان در جامعه ما به‌‌رغم ابتلای درصد کمی از جمعیت، غیر قابل انکار است و مسوولان نمی‌توانند با سرپوش گذاشتن بر چنین مساله‌ای از زیر بار مسوولیت سنگینی که در مورد پیشگیری یا کنترل اعتیاد زنان جامعه ما بر عهده آنها است، شانه خالی کنند. در عین حال، اهمیت جایگاه زن در جامعه و نقش محوری آن در کانون خانواده نیز امری غیرقابل انکار است و بنابراین با توجه به این دو نکته مهم، انتظار می‌رود که مسوولان امر توجه هر چه بیشتر و جدی‌تری به لزوم انجام اقدامات موثر پیشگیرانه در حوزه اعتیاد زنان و اعمال سیاست‌های موثرتر در زمینه کاهش آسیب و درمان زنان معتاد که گام اول آن، توسعه مراکز درمانی ویژه این افراد است، نشان دهند.