خیام و بنیان‌گذاری گاه‌شمار ایرانی
+0
رأی دهید
-0
خیام و بنیان‌گذاری گاه‌شمار ایرانی
در هر گوشه‌ای از جهان ، ایرانیان فرا رسیدن بهار را همراه با نوروز جشن می‌گیرند. نوروز که پدیده‌ای متعلق به پیشینیان در گذشته‌های بسیار دور است.
هر سال، از آغاز تا پایان، ۳۶۵ روز و پنج ساعت و ۴۹ دقیقه را می‌پیماید تا پس از افول زمستان، طلوع بهاران را به سال جانشین خود تحویل دهد.
محمد حیدری ملایری، فیزیک‌دان مقیم فرانسه، سال‌هاست که در رصد خانه بین‌المللی فرانسه فعالیت می‌کند. او در کنار تخصص حرفه‌ای خود مطالعات ژرفی نیز در زمینه اخترشناسی دارد و درباره سال‌های خورشیدی، فرضیه‌هایی را با محاسبات پیچیده و طولانی به اثبات رسانده است.او درباره پیوند دقیق خورشید با لحظه تحویل شدن سال نو می‌گوید: «پدیده تحویل مربوط به حرکت ظاهری خورشید است. خورشید از یک جا حرکت می‌کند و به همان جا بازمی‌گردد. البته این اتفاقی است که در دید ما حادث می‌شود و این طور به نظر می‌رسد. در واقع این زمین است که حرکت می‌کند ولی ما حس می‌کنیم که خورشید است که هر روز جایش را به سمت شرق تغییر می‌دهد و حرکت می‌کند. بعد از یک‌سال به جایی می‌رسد که به آن «نقطه اعتدال بهاری » می‌گوییم.»
او می‌افزاید: «این نکته را هم باید در نظر داشته باشید که طول سال متغییر است. یعنی سال در پنج هزار سال دیگر، آن طولی را نخواهد داشت که امروز دارد . تغییر خواهد کرد و کمتر خواهد شد و این امر به‌علت تأثیر سیاره‌های دیگر منظومه شمسی است.»
محمد حیدری ملایری در سمینارها و کنفرانس‌هایی که در زمینه مقایسه سال‌های خورشیدی برگزار شده است، شرکت کرده و در محاسبات خود ثابت کرده که سال خورشیدی ایرانی، از همه سال‌های دیگر خورشیدی دقیق تر است. او در پاسخ به این پرسش که چرا برخی اوقات سال کبیسه ایرانی و سال کبیسه میلادی هم‌زمان نیستند، می گوید: «علت تفاوت در «سیستم» محاسبه یا «ارنژمان» کبیسه در این دو تقویم است» و می‌افزاید: «مهمترین مسئله این است که سال ۳۶۵ روز نیست. بلکه سال ۳۶۵ روز، و کسری از روز به مدت پنج ساعت و ۴۹ دقیقه است. مهمترین مسئله گاه‌شمارهای خورشیدی، رفتارشان با این کسر از روز است.»
به گفته آقای حیدری ملایری «سیستمی که در تقویم ایرانی به کار می‌رود دقیق‌ترین نوع سیستم است و به منظور این که این محاسبات را حساب کنند به جای آنکه هر چهار سال یک روز را اضافه کنند، برخی مواقع اضافه نمی‌کنند و در هر ۳۳ سال، هشت سال کبیسه می‌گیرند. برخلاف تقویم مسیحی که هر ۳۲ سال، هشت سال کبیسه دارند که به این شکل، سال تقویمی از سال واقعی جلو می‌افتد. اما در تقویم ایرانی بخاطر این که سال واقعی از سال تقویمی جلو نیفتد هر ۳۳ سال، هشت سال را کبیسه می‌گیرند. یعنی ۲۵ سال را عادی فرض می‌کنند و این ۲۵ سال همان ۳۶۵ روز است و هشت سال را ۳۶۶ روز می‌گیرند و همین باعث می‌شود که تعادل بین سال خورشیدی و سال تقویمی برقرار شود.»
به این شکل است که تقویم ایرانی هر ۲۶ هزار سال فقط یک روز جلو می‌افتد درصورتی که تقویم مسیحی هر هفت هزار سال یک روز جلو می‌افتد و این نشان دهنده این است که دقت تقویم ایرانی خیلی بیشتر از تقویم مسیحی است.
به باور محمد حیدری ملایری ، این همه دقت در گاهنامه ایرانی را ناشی از تلاش، محاسبات و ریزبینی عمر خیام، شاعر، ریاضی‌دان و اخترشناس ایرانی می‌داند. او می‌گوید: «نبوغ خیام در این بوده که گفته است به جای اینکه هر ۳۲ سال، هشت سال را کبیسه بگیریم، اظهار کرده است که هر ۳۳ سال این کار را بکنیم . الان ما می‌دانیم این هم کافی نیست. در آن زمان خیام این موضوع را نمی‌دانست که هر سال، طول سال دارد کوتاه می‌شود. اگر چه تقویم ایرانی پیش از اسلام ابداع شده است اما دقتش را مرهون مطالعات خیام است.»
با دستاوردهای خیام در محاسبات مربوط به گاه‌شمار ایران در زمان حیات خود او مخالفت‌هایی شد و استفاده از گاه‌شمار با گسست‌های تاریخی همراه بوده است.
محمد حیدری ملایری در این باره می‌گوید: «خیام در زمان ملکشاه سلجوقی و با کمک خواجه نظام الملک این مطالعات را انجام داده است برای اینکه سلجوقیان دارای یک امپراتوری بزرگ بودند که با تقویم اسلامی نمی‌شد خراج این امپراتوری را حساب کرد. در آن زمان از خیام خواسته شد در این مورد مطالعه کند . او ۱۲ سال به این مطالعات مشغول شد، ولی متاسفانه این تحقیقات به علت مرگ ملکشاه قطع شد و کسانی که با خیام مخالف بودند از او ایراد می‌گرفتند که مطالعاتش به «گبر» و پیش از اسلام تمایل دارد.»آقای ملایری می‌افزاید: «تقویمی که خیام زنده کرد شکل دقیق‌تر شده تقویم اوستایی است. اگر چه در تقویم اوستایی جشن نوروز به نقطه اعتدال بهاری نچسبیده بود. او می‌توانست کارش را در حد ابداع یک تقویم کاری برای ملکشاه متوقف کند اما این کار را نکرد. او نامهای اوستایی تقویم ایرانی را زنده کرد (مانند فروردین، اردیبهشت و سایر نامهای دوازده‌گانه ماه‌های سال). اگر چه کسانی از جمله خازنی که در گروه خیام با او مطالعه می‌کرد با او مخالف بودند، اما او نشان داد که به فرهنگ اوستایی و ایرانی توجه و علاقه دارد. بعد از خیام این اسامی برای مدتی به فراموشی سپرده شد و شخصیت‌های دیگری مثل خواجه نصیر طوسی نیز برای احیاء این اسامی تلاش کردند. اما بعد از تغییر شرایط سیاسی و حمله مغول دیگر این تقویم در ایران رعایت نمی‌شد.»
رواج به‌کارگیری گاه‌شمار خیام، به آغاز قرن حاضر باز می‌گردد. به گفته محمد حیدری ملایری «چیزی که اهمیت دارد این است که در دوران رضا شاه، مجلس شورای آن زمان مطالعاتی در این زمینه انجام داد و تقویم ایرانی و جشن نوروز از نو زنده شد. فکر می‌کنم کسی که در این زمینه سهم به سزایی دارد سید حسن تقی زاده است.»
تا پیش از این اقدام از نام ماه‌ها با اسامی برج ها یاد می‌شد. مثلاً می‌گفتند «حمل»، «ثور» و غیره. اما مجلس ایران تصمیم گرفت نام ماه‌ها، همان نامهای اصیل ایرانی باشد.
این اخترشناس ایرانی یادآور می‌شود «اکنون هم در تقویم کشور افغانستان با وجود آنکه تقویم‌شان مثل ماست، از نامهای فروردین و اردیبهشت استفاده نمی‌کنند».
در پیوند با زمان که گاه در ذهن انسان ،گذشت آن سرعت می‌گیرد و پیوند سرعت زمان با سرعت ستاره‌های کهکشان، محمد ملایری به وجود زمان‌های گوناگون اشاره می‌کند: «چندین نوع زمان داریم، زمان اخترشناسی که مربوط به گردش زمین به دور خورشید و تأثیر سیارات و ستاره ها و حرکت کرّات است و زمانی که در ذهن اشخاص می گذرد که امر پیچیده‌ای است».او با تقدیر از اخترشناسان زمان، بر این نکته تأکید می‌کند که از زمانی که سال خورشیدی به عنوان گاهنامه ایرانی تثبیت شده است نوروز و دیگر جشن‌های باستانی جای خود را در طول تاریخ حفظ کردند. او می‌گوید: «فکر می‌کنم زبان فارسی و ابداع تقویم ایرانی دو نمونه از بدیع ترین چیزهایی است که ایرانیان بوجود آوردند. اینها مهمترین نماد سرزندگی و فعالیت فرهنگ غنی ایرانی هستند.»
به باور برخی دانشمندان دیگر، «چون تقویم ایرانی با طول سال مورد نظر اخترشناسان رصدخانه‌ها (مثلا گرینویچ) اختلاف دارد، محاسبات خیام سال را به درستی نشان نمی‌دهد».
اما بر پایه پژوهش‌ها و محاسبات محمد حیدری ملایری، فرضیه خیام در تعیین طول سال علمی از همه روش‌ها صحیح‌تر بوده است. به این معنا که خیام طول سال خورشیدی ایرانی را ۳۶۵ روز و ۲۴ درصد روز می‌داند، در حالی که اخترشناسان غربی ، طول سال خورشیدی را ۳۶۵ روز و ۲۳ درصد روز می دانند و در مجموع سال‌های متمادی همین یک درصد تفاوت روز، نقش مهمی در کم شدن طول سال ایفا خواهد کرد.
|
|
|
|
|