رضا، جنگ و صلح: روایت یک عکاس از بهشت در جهنم + عکس

رضا، جنگ و صلح: روایت یک عکاس از بهشت در جهنم

کتاب را که باز می کنی، اولین عکس، خود گویای روایت سفر سی ساله عکاس است: سایه چهار مرد بر دیواری کاه گل، و دو مسلسل که بر این ساختمان مخروب تکیه زده اند. ورق را بر می گردانی و صورت کثیف و چرک گرفته، اما زیبا و با وقار دخترکی افغان را می بینی که با نگاهی پر از سئوالهای بی پاسخ به لنز دوربین خیره شده است.

رضا دقتی، عکاس و خبرنگار ایرانی، شمه ای از سی سال فعالیت حرفه ای خود را در پر آشوب ترین نقاط جهان، در این کتاب به نمایش گذاشته است.

"رضا، جنگ و صلح" را موسسه نشنال جئوگرافیک به مناسبت صد و بیستمین سالگرد تاسیس خود و تقارن آن با سی امین سال عکاسی حرفه ای دقتی، در قطعی بزرگ و با 200 عکس، در 296 صفحه به چاپ رسانده است. رضا دقتی خود در مراسم معرفی این کتاب در فروشگاه مرکزی نشنال جئوگرافیک لندن حضور داشت.

"رضا، جنگ و صلح" صفحه به صفحه روایتگر درد و رنج مردمانی است که زندگی صورت زشت و نا آرام خود را بیشتر به آنها نمایانده است. اما آنچه در عکس های دقتی انکار ناپذیر است، تضاد عجیبی است که در گوشه و کنار کادر و در سایه روشن همین دیوار های مخروب به چشم می خورد. او آشوب را با امید، و نومیدی را با لذت در این عکس ها پیوند زده. او سایه جنگ را با رویای صلح و آرامش در چشمان دخترک افغان قاب گرفته است.

آرمانگرا یا واقع نگر؟

مقدمه کتاب را خود او با این جمله آغاز کرده: "من معتقدم همه تاریکی های جهان هم نمی توانند روشنی یک شمع کوچک را خاموش کنند".

دقتی آنطور که خودش هم در گفتگو با من اذعان داشت، فردی آرمانگرا است. اما او این آرمانگرایی را از سر دلخوشی بی پایه و اساس، و فقط برای تحمل دیدن ناملایمات زندگی بشر نمی داند.

او در این مورد می گوید: " آرمانگرایی من بر پایه این واقعیت استوار است که بشر به طور کلی در حال پیشروی در مسیر تکامل است. بنابراین طبیعی است که من فکر کنم کار ما، حرکت و فعالیت در همین مسیر تحول تاریخ است".

او در واقع جنگ را خارج از روند طبیعی زندگی بشر می داند، و ریشه پیدایش آن را در منافع اقتصادی، جغرافیایی و سیاسی بعضی انسانها تعریف می کند. به این ترتیب، دقتی جنگ را عاملی تحمیل شده به ذات بشر می داند. چرا که به عقیده او جوهر اصلی انسان و زندگی، زیبایی است. در عین حال او یکی از اهداف اصلی خود را در عکاسی، به تصویر کشیدن همین زیباییها در روح و فرهنگ بشر می داند.

اما چرا برای مطرح کردن این زیباییها، رضا دقتی جنگ را زمینه و میدان کار خود قرار داده؟ او سرش را تکان می دهد، لبخندی می زند و در پاسخ می گوید: "من این کار را در استودیو و یا جاهایی که همه چیز به خوبی و خوشی می گذرد انجام نمی دهم. بلکه به این منظور، درست به همانجاهایی می روم که جنگ هم در جریان است. زیرا با این کار قصد دارم نشان دهم که این جنگ است که مخرب و خانمانسوز است. این جنگ است که در حال از بین بردن فضیلت های بشری است. و در عین حال در همان بستر، به نشانه های باقی مانده از ذات زیبای انسانها هم اشاره می کنم".

شاید به دلیل همین آرمانگرایی است که دقتی در مقدمه کتاب آورده: "روزی خواهد رسید که تعبیر آیندگان از جنگ، عملی خواهد بود که اجداد بدوی آنها مرتکب می شدند. در آن روز صلح پیروز خواهد بود"... .

سباستین یونگر، از دوستان نویسنده رضا دقتی، که توضیحی هم در ابتدای کتاب در باب تجربیات خود از همراهی با او در مکان های پرخطر دنیا نوشته، در شرح این ویژگی حرفه ای او می گوید:"وقتی رضا به یک نوجوان افغانی، رواندایی، مصری و یا فلسطینی نگاه می کند، فقط محصول جهانی ویران شده را در او نمی بیند؛ بلکه او در این نگاه، شهروند بالقوه جهانی بهتر را نیز مشاهده می کند".

از تهران تا پوشکار

کتاب مجموعه ای است از عکس های سیاه سفید و رنگی رضا دقتی، که از سال 1979 میلادی و با عکسی از اولین تظاهرات پرجمعیت علیه شاه در میدان آزادی تهران شروع می شود، و تا سال 2008 میلادی، با عکسی از دختری در حال کتاب خواندن و به قول خود دقتی، رویاپردازی، در معبدی در هند به پایان می رسد.

رضا دقتی در طول سفرهای پرماجرایی که در این کتاب به تصویر درآورده، به عنوان خبرنگار و عکاس نشریه هایی چون نیوزویک، نشنال جئوگرافیک و تایم، به بسیاری از کشورها از جمله مصر، لبنان، اسراییل، سومالی، عراق، افغانستان، پاکستان، لیبی و سوریه سفر کرده است.

آیت الله خمینی، بی نظیر بوتو، یاسرعرفات و احمد شاه مسعود از جمله شخصیت های سیاسی مشهوری هستند که رضا دقتی با لنز موشکاف دوربین خود، سعی در کشف بعدی جدید و احتمالا کمتر آشنا و شناخته شده از زندگی آنها داشته است.

واقعیت در حاشیه

از برجسته ترین ویژگی های این کتاب شاید بتوان به حاشیه نویسی های رضا دقتی، در مورد عکس ها اشاره کرد. او با این توضیحات قصد دارد داستان و ماجرای نهفته در پشت لحظاتی را فاش کند که به گرفتن آن عکس و ثبت جاودانه آن لحظه توسط دوربین یکی از مطرح ترین نام ها در عکاسی خبری جهان منتهی شده.

در عین حال وقتی گفتگویم با او به تاثیر و جایگاه رسانه های امروز بر درک بشر از واقعیت های جهان می رسد، او با اشاره به همین توضیحات در حاشیه عکس ها، می گوید که در واقع از طریق شرح این تجربیات، سعی در انتقال بخشی از واقعیت هایی داشته که هیچوقت در هیچ رسانه ای به آنها اشاره نمی شود: " به قول دوستان افغانمان، این گپ، گپ دیگری است".

در توصیف این لحظات است که عکاس از تجربه عمیق خود در شناخت فرهنگ ها و برقراری رابطه ای به شدت انسانی با مردم آن فرهنگ ها حکایت می کند. تجربه ای که شاید بدون آن، ثبت و ضبط ابعاد زیبای کیفیتهای انسانی در گوشه و کنار عکس ها، غیر ممکن می بود.

"همیشه کتاب شعر همراهم بود"

می توان حدس زد که گذراندن چندین سال در محل های پر آشوب و دیدن صحنه های بغرنج از تخریب و شکست و شکنجه روح و جسم بشر، روحیه ای قوی می طلبد و دلی پرتاب.

از رمز تاب آوردن این سالیان پرحادثه که از او می پرسم، می گوید که در واقع شعر و اندیشه کسانی چون مولانا، سعدی و شاملو، سخت در او اثر داشته، و گذران دشواری های این سفرها را بر او هموار می کرده است.

در واقع این سی سال فعالیت حرفه ای رضا دقتی، به نوعی سی سال دوری او از وطن هم بوده است. او که تنها یک سال پس از انقلاب، ایران را ترک کرد، آن طور که خود می گوید همواره یاد ایران و فرهنگ این سرزمین را با خود همراه داشته، و در گوشه گوشه جهان سعی در بازیافتن بخشی از آن فرهنگ و اندیشه داشته است.

آرمانگرایی اهل عمل

رضا دقتی اما از آن دسته آرمانگرایانی نیست که تنها به ذکر امیدها و آرزوهای دست نیافته و دور بسنده کند، بی آنکه خود در عمل دست بکار شود. البته که دست به دوربین بودن او خود به نوعی قدمی بزرگ در راه واقعیت بخشیدن به این امیدها از راه آگاهی دادن به مردم در مورد واقعیت های تلخ زمانه است.

اما او حتی یک گام هم فراتر گذاشته و با تاسیس "بنیاد فرهنگی و مطبوعاتی آیینه" در افغانستان در سال 2001 میلادی، بخشی از زمان خود را وقف تعلیم و تربیت کودکان این کشور، و تلاش برای ارتقای آزادی بیان و مطبوعات در این کشور کرده است.

او در لزوم تاسیس انجمن هایی با اهداف آموزشی می گوید: "انجمن های خیریه و سازمان ملل متحد، عمدتا به بازسازی ساختمانی می پردازند که خراب شده، در صورتیکه در جنگ ها و مشکلات امروز بشر، چیزی که عمدتا از بین می رود و خراب می شود، روح و روابط انسانی ست. تا این ها به شکل درستی بازسازی نشود بازسازی سنگ و چوب به جا مانده از ویرانی ها نتیجه ای نخواهد داد. بنابراین قرن بیست و یکم احتیاج به انجمن های خیریه ای دارد که کارشان ساختن مدرسه نیست، بلکه این است که ببینند بچه ها چه باید بخوانند".

مجله "پرواز" را این بنیاد با همین هدف، درمیان 500 هزار کودک افغان به رایگان پخش می کند.

عکاسی که می توانست معمار باشد

دقتی، دانش آموخته رشته معماری از دانشگاه تهران، که عکاسی را خود و بدون معلم آموخت، "جنگ و صلح" را با این جملات به پایان می برد: "من می توانستم معمارباشم و از میان خرابه ها، برج و ساختمان و شهر و امپراطوری بسازم. اما در عوض عکاس خبری شدم. شغلی که در آن با بهره از زبان تصویر و بدون بکار گیری کلام می توان داستان گفت و روایت کرد تا مردم از آن تاثیر بگیرند و در برابر بی عدالتی ها ساکت نمانند. و تعهد من در زندگی، همین است".

شاید به همین خاطر بود که وقتی در پایان از او پرسیدم اگر پس از سی سال بتواند یک بار دیگر به ایران برگردد، چه تغییری در سوژه عکس هایش خواهیم دید، گفت که خود را به نشان دادن زیبایی مردم و فرهنگ متعهد می داند. اما در عین حال دوربین او حتی بیش از گذشته در پی ردیابی آثار بی عدالتی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی خواهد بود.

محسن قوز فیش - نروژ - اسلو بهترین عکاس کسی است که بتواند بر علیه ظلم و ستمی که بر مردم مسلمان روا داشته عکس بگیرد نا اینکه بازی اسراییلیها را با تانک نشان دهد. اگر غیر از این بودکه اون الان باید در صدر رسانه ها بود. همین جوری با دوربین چند تا عکس گرفته........ سه‌شنبه 26 آذر 1387

arashk_fara - انگلیس - لندن دوستان من خیلی کم کامنت میذارم چون وقت نمیکنم اما همه شما هارو تو تصویر دارم بعضی وقتا میخوام جوابی به این مزدور های وطن فروش بدم اما شما ها خودتون دمتون گرم مهلت به ما نمیدید درود به شرفتون ... مزدوران وطن فروش توبه کنید از تازی و تازی پرستی .. هنوز دیر نشده ... ایران پرستی رو پیشه کنید اینقدر از غرب بد میگید ..مگه نمیدونید که خمینی از کجا اومده و اسلام و ملا از کجا سرچشمه میگیره ..اینا اراده کنن اسلام رو نابود میکنن اما چرا بهترین دانشگاه های الهیات در انگلیس هست..چرا همه میگن ملاهای انگلیسی ...چرا در انگلیس آزادانه دین کشتار رو ترویج میکنن..مگه دولت های غربی نمیدونن چی تو اون کتاب نوشته شده؟ از شماها بهتر میدونن ..در گوگل (( آیا قرآن کلام آفریدگار است)) را سرچ کنید بخوانید و بدون تعصب تصمیم بگیرید...همه چیزهایی که زندگیتان رو عوض میکنه دز این کتاب هست سه‌شنبه 26 آذر 1387

azadazad - ایران - تهران دوستان لطف کنید برای مبارزه با حک.مت جور و جهل و فساد آخوند مسلکی به جنبش ما هستیم بپیوندیدو با وقت تلف نکردن با امثال قوزی در حرکت آزادیبخش ملت ایران مشارکت نمایید با تشکر /ما هستیم /موجم اگر میروم گر نروم نیستم سه‌شنبه 26 آذر 1387

shiraz_girl - دانمارک - ویله azadazad - ایران - تهران ما هستیم ازاد عزیز موجم اگر میروم گر نروم نیستم درود بر ایران و ایرانی سه‌شنبه 26 آذر 1387

aashkan - ایران - تهران ما هستیم ما هستیم ما هستیم موجم اگر میروم گر نروم نیستم سه‌شنبه 26 آذر 1387

mansour1336 - امریکا - ویرجینیا ما هستیم ما هستیم ما هستیم موجم اگرمیروم گر نروم نیستم سه‌شنبه 26 آذر 1387

oo44 - انگلیس - لندن ما هستیم ما هستیم ما هستیم موجم اگر میروم گر نروم نیستم سه‌شنبه 26 آذر 1387

mah1 - ایران - تهران قوزییییییی تو خودت همینجوری دیمی نظر میدی دلیل نمیشه همه چیز دیگه همینجوری اونجوری اینجوری باشه! سه‌شنبه 26 آذر 1387

mlowes - آمریکا - ایران محسن قوز فیش - نروژ - اسلو یا همان اعتراض سابق یا همان سمیه فعلی. اون عکس بازی مال اسرائیل نیست. تازه اگر هم بود پس مشخصه که اصلا منظور عکاس را از عکس نفهمیدی. البته برای تو نفهمیدن کار خاصی نیست. از وقتی به دنیا اومدی فقط همین یک کار را بلدی (نفهمیدن و فکر نکردن). یک چیز دیگه هم برای اینکه بدونی... خود تو را حتی به عنوان آبدارچی national geographic استخدامت نمیکنند. فکر کردی عکاس این رسانه بودن کم افتخاری. همه که نباید مثل تو فقط آدم فروش باشن که به شغلشون افتخار کنند عده بسیار زیادی از انسانها اهل کار واقعی هستند. البته کسی که تفاوت ستاره داود یهودی و ستاره سرخ را نفهمه نباید بیشتر از این هم ازش انتظار داشت. سه‌شنبه 26 آذر 1387

hamidTANTAN - اتریش - وین باید که دوست بداریم یاران باید که چون خزذ بخروشیم فریادهای ما اگر چه رسا نیست باید یکی شود باید تپیدن هر قلب اینک سرود سرود ما و پرچم ما باشد باید در هر سپیدی البرز نزدیک تر شویم باید یکی شویم ما هستیم ما هستیم ما هستیم موجم اگر میروم گر نروم نیستم مرگ بر جمهوی جهل و فساد جمهوری اسلامی وطرفدا رانش سه‌شنبه 26 آذر 1387

mansour1336 - امریکا - ویرجینیا موجیم که اسودگی ما عدم ماست ما زنده برانیم که ارام نداریم سه‌شنبه 26 آذر 1387

iran zamen - نروژ - روگنان محسن قوز فیش - نروژ - اسلو قوز قوزی گفتم شهید شدی ولی اشتباه کردم ولی همین روز ها خودم شهیدت می کنم.مزدور..... سه‌شنبه 26 آذر 1387

gazal - انگلیس - لیدز ما هستیم . موجم اگر میروم گر نروم نیستم . درود بر همه عزیزانی که برای ازادی ایران عزیز از چنگال این رژیم اخوندی تلاش میکنند. درود برهمه اونهایکه در وطن نیستن ولی هنور ایران رو دوست دارن .هنوز نگران ایران هستند .و هنوز با افتخار میگن که ایرانی هستن. و هنوز شرف دارن ... درود بر شما سه‌شنبه 26 آذر 1387

nasim irani - اتریش - وین سلام عزیزان سایت..محسن قوزی ک..ترین بشری که دیدم خ...نی ودارودسته اش بودند.همنطورتو!که دراوج حقیقت کوری وازکوربودنت نون می خوری! خ..ک بردهانت که فقط دورغ دهانت راخاک می تواندببندد!ممنون سه‌شنبه 26 آذر 1387

raminnikpor - ایران - تهران ....ما هستیم.. ما هستیم...ما هستیم .....موجم اگر میروم .....گر نروم نیستم موجیم اگر میرویم ....گر نرویم نیستیم .زنده باد ایران و ایرانی مرگ بر حکومت فاسد جمهوری اسلامی .به جنبش مردمی و کاملا ایرانی ما هستیم بپیوندید ...ما هستیم .... سه‌شنبه 26 آذر 1387

panirani - دانمارک - کپنهاک ما هستیم . ما همیشه خواهیم بود چهار‌شنبه 27 آذر 1387

ali_sweden - سوئد - گوتنبرگ ما هستیم چهار‌شنبه 27 آذر 1387

کاوه اهنگر - ایران - مشهد پس هم میهنان دست در دست هم نهیم به مهر میهن خویش را کنیم ازاد ما هستیم .تا کور شود هرچه وطن فروشه چهار‌شنبه 27 آذر 1387

manis - انگلیس - شفیلد ما هستیم / موجم اگر میروم ، گر نروم نیستم چهار‌شنبه 27 آذر 1387

persian_boy_uk08 - انگلیس - ولز ما هستیم ما هستیم ما هستیم موجم اگر میروم گر نروم نیستم چهار‌شنبه 27 آذر 1387

odin - بلژیک - انتورپن قوزچه خان در مورد یکی از عکسها با نظرت موافقم. اخه یه پیر خرفتی که در لحظه های اخر عمرش فرمان قتل هزاران زندانی و اسیر را داد به چه درد میخوره؟!! طفل معصوم و کم سواد و یا اصلا بیسواد تو اسرائیل که همچین یخبندانی نیست. او عکس تانکها احتمالا مربوط به کشوری سردسیر و شمالی میتونه باشه نه خاور میانه ای چهار‌شنبه 27 آذر 1387

rosa - انگلیس - لندن ما هستیم ما هستیم ما هستیم چهار‌شنبه 27 آذر 1387

arashk_fara - انگلیس - لندن ما هستیم /موجم اگر میروم گر نروم نیستم پاینده ایران من ... دوباره میسازیمت وطن پنج‌شنبه 28 آذر 1387