فریدون آدمیت؛ مورخ خانه نشین

فریدون آدمیت؛ مورخ خانه نشین

فریدون آدمیت پس از سال ها بالاخره به خانه نشینی پایان داد، اما نه برای بازگشتن به صحنه بحث های فکری و تاریخی، بلکه برای رفتن به بیمارستان.

او از دو روز پیش به خاطر بیماری در بیمارستان بستری شده است، اما در بیمارستان نیز خلوت گزیده است و خوش ندارد کسی به عیادتش برود و جز چند تن از نزدیکان و دوستانش کسی را نمی پذیرد و آنها نیز سعی می کنند نام بیمارستان را اعلام نکنند، با این همه، حال او رضایت بخش است و چنان که مسئولان بیمارستان و دوستانش می گویند به زودی از بیمارستان مرخص خواهد شد.

فریدون آدمیت یکی از برجسته ترین چهره های پژوهش در ایران است که علیرغم گذشت نزدیک به سه دهه از خانه نشینی اختیاری اش، هنوز برجسته ترین مورخ ایرانی در حوزه مشروطه است و پژوهش هایش علیرغم گذشت زمان بسیاری از انتشارشان، هنوز جدی ترین آثار این حوزه بوده و رنگ کهنگی نگرفته اند. نوشتن مقاله و کتاب جدی درباره مشروطه، بدون ارجاع به آثار او تقریبا ناممکن است.

آن چه فریدون آدمیت را از دیگر مورخان ایرانی متمایز می کند، علاوه بر زدودن پاره ای ابهام ها و تاریکی ها از وقایع تاریخی، روش تاریخنگاری اوست. او علاوه بر این که در کتاب هایش در هر موضوع و زمینه ای با مراجعه به اسناد، اطلاعات دست اولی می دهد که برخی از آن ها پیش از آن در کتاب های تاریخی نیامده اند و این اطلاعات با دقت و آگاهی کنار هم می نشینند، به تحلیل وقایع نیز می پردازد.

آثار او نوعی تاریخ تحلیلی و انتقادی دوره مشروطه است، اما ذکر تحلیلی – انتقادی برای توصیف کتاب های آدمیت کفایت نمی کند. او، تاریخ اندیشه یک دوره از ایران را نوشته است و آثار او را نمی توان در تقسیم بندی ها صرفا آثار تاریخی نامید، بلکه باید تاریخ اندیشه نامید که گاه به فلسفه تاریخ نیز نزدیک می شود.

او زمانی این شیوه را در پیش گرفت که کتاب های بسیار کمی در این زمینه در ایران منتشر شده بود و آن کتاب ها نیز نه به لحاظ ارزش های نظری و نه به لحاظ حجم در حدی نبودند که بتوانند جریانی را ساماندهی کنند، اما انتشار کتاب های آدمیت، آن هم در زمانی که بحث هایی مثل مشروطه، مخاطبان را چندان جذب نمی کرد، توانست موجی از توجه به مشروطه ایجاد کرده و بر پژوهش های مربوط به این دوره تاریخی تاثیر بگذارد.

با این همه فریدون آدمیت مخالفانی از همه طیف ها دارد. برخی از نیروهای غیرمذهبی ایران به خاطر توجه او به نقش روحانیون در مشروطه به آثار او نقد دارند و برخی از مذهبیون هم به خاطر توجه او به نیروهای غیر مذهبی و روشنفکران غیرمذهبی.

برخی از اقلیت های مذهبی مثل بهاییان به خاطر دیدگاه های او درباره بهاءالله منتقد او هستند و برخی از چپ ها به دلیل مواضع او، به او انتقاد دارند، با این همه هنوز با گذشت سه دهه از انتشار آثارش، نقد جدی و علمی بر آثار او منتشر نشده است، اگرچه در سال های اخیر آثاری منتشر شده است که در آن نقد هایی بر شیوه تاریخنگاری آدمیت مطرح شده است.

ماشاء الله آجودانی یکی از کسانی است که در سال های اخیر اشاره هایی انتقادی به آثار آدمیت داشته است. او در کتاب "مشروطه ایرانی " وقتی از تجربه زبانی و تحول مفاهیم سخن می گوید، از مفهوم ملت نام می برد که در دوره مشروطه به معنی اهل دین به کار می رفته است و سپس به معنی مردم یک کشور تغییر معنی داده است، اما در برخی از آثار آدمیت این تحول معنایی نادیده گرفته شده است و ملت در دوره مشروطه نیز در معنای مدرن آن به کار رفته و باعث دریافت های نادرست از برخی سخنان و تحولات شده است.

فریدون آدمیت که اکنون سن ۸۷ سالگی را پشت سر می گذارد، فعالیت کاری خود را به عنوان کارمند وزارت خارجه در دوره رضاخان آغاز کرد و در دوره محمدرضا پهلوی به عنوان یک دیپلمات عالی رتبه فعالیت کرد. او پس از سال ها فعالیت در وزارت خارجه از وزارت خارجه کناره گرفت که در برخی از منابع گفته شده است این اتفاق به خاطر مخالفت با جدا شدن بحرین از ایران صورت گرفته است.

آدمیت که در حین فعالیت های دیپلماتیک نیز به تحقیق و پژوهش می پرداخت، پس از آن به فعالیت های پژوهشی اش افزود و آثار بسیاری منتشر کرد که هنوز تجدید چاپ می شوند و مورد استقبال قرار می گیرند.

از آثار فریدون آدمیت می توان به کتاب های "اندیشه ترقى و حکومت قانون در عصر سپهسالار" ، "ایدئولوژى نهضت مشروطیت ایران" ، "امیرکبیر و ایران" و "فکر دموکراسى اجتماعى در نهضت مشروطیت ایران" اشاره کرد.