قونقا , اولین تراموی اسبی ایران در تبریز - عکس

قونقا , اولین تراموی اسبی ایران در تبریز

در آغاز سده چهارده هجری ، در تبریز نیز مانند دیگر شهرهای مهم کشور، اقداماتی در جهت تغییر سیمای کالبدی آن از یک شهر سنتی به شهری امروزی صورت می گیرد. نخستین اقدام در این زمینه، احداث خیابان های عریض و مستقیم اتومبیل رو است. نخستین خیابان احداث شده در تبریز ، خیابانی است که هم اکنون به نام «امام خمینی» (ره) نامیده می شود و به عنوان مسیر ارتباطی میان جاده تهران تبریز و تبریز مراغه ، از حوالی چهارراه منصور تا میدان »قونقا باشی« کشیده شده است. این خیابان از شمال محوطه «مسجد (ارک) علیشاه» می گذرد و از دروازه های نوبر و مهادمهین همراه با بخش جنوبی باروی شهر در مسیر آن قرار داشته اند.
قونقا یا تراموا گونه ای از قطار شهری است که ۱۷۵ سال قبل ابتدا در اتریش و به طور همزمان در روسیه به کار افتاد. سپس در سراسر دنیا متداول شد. مکانیزم این وسیله نقلیه جمعی در سراسر دنیا یکسان بود، تنها تفاوت آنها در شکل ظاهری شان خلاصه می شد. در تبریز که نخستین شهری در ایران بود که صاحب چنین سیستم حمل و نقل شهری شد و راه اندازی آن به حدود دوران جنگ جهانی اول سال ۱۲۸۰ شمسی باز می گردد ، این تراموا به همت و پایمردی قاسم خان والی که بعدها نخستین شهردار تبریز شد در تبریز به راه افتاد. همزمان با راه اندازی قونقای تبریز ،تحولی بزرگ در حمل و نقل این شهر به وجود آمد.
«قونقاباشی» نام محل و میدانی در تبریز است که در ضلع جنوب غربی باغ گلستان در اول خیابانی واقع شده است که منتهی به ایستگاه راه آهن می شود. این میدان مبدا حرکت تراموا بود. خط واگن اسبی تبریز ، برای انتقال مسافران از شهر به »واغزال« (ایستگاه راه آهن) ، که در بیرون از شهر و در سمت غرب قرار داشت احداث شده بود . واغزال ، نام روسی ایستگاه راه آهن تبریز - جلفا است که در فاصله سال های ۱۲۹۵-۱۲۹۰ ش(۱۹۱۶-۱۹۱۱ م) ، با سرمایه بانک اسقراضی روس احداث شد . واژه های »قونقا باشی« و »واغزال« هنوز هم در گفتگوی روزمره مردم تبریز به کار می رود. از این پس تبریزی ها هر وقت از میدان قونقا عبور کنند تبلور یاد و خاطره گذشته میدان را با استناد به هویت تاریخی آن خواهند دید...
خاطره ای زیبا را از شانه های تاریخ بر تعلق خاطری عمیق از گذشتگان خویش بر میدانی می نگریم که روزی چشمان منتظر، هیجانی تازه بر عبور پرغرور اسبانی، پیشاپیش واگنی کوچک، سایش چرخ ها را تجربه می کردند. اولین وسیله نقلیه عمومی در سال ۱۲۸۰ در میان مردمی صمیمی نقطه آغاز خویش را برتجلی تعریفی جدید بر فضای شهر پشت سر می گذارد. تداوم ریل ها، چرخش دور میدان، کودکانی پر هیاهو که همبازی جدید خویش را صدا می زنند.
همه و همه حاکی از القای زندگی دوباره به میدان می باشند. تعریف نو بر مسیرهای حرکتی، نوع دسترسی ها حتی تبیین هویتی جدید بر این قسمت از شهر بر تعلق خاطر افراد می افزاید. نمادی متحرک که سلسله فعالیت های جدیدی را در اطراف مسیر تعریف می کند. به نام اولین تراموای ایران این میدان «قونقا» نام گذاری می شود. یک قرن می گذرد و یاد و خاطره میدان کمرنگ تر می شود، ولی با همکاری شهرداری منطقه یک تبریز به دستان توانای استاد احدحسینی خاطره ها زنده می شوند. در میان چندین پیشنهاد مختلف در قالب هایی انتزاعی تراموایی قدیمی در تداوم مسیر میدان قونقا همراه مسافران خود گذشته ای نه چندان دورتر را با حسی جدید و ساختاری متفاوت بر ذهنیات مردم تکرار می کند.
خدمتی بزرگ بر تداوم رد پای گذشتگان بر پهنه شهر، حسی جدید را بر درک فضای میدان و جداره جنوبی پارک باغ گلستان بر جمعیتی که می گذرند با تعلق خاطری عمیق به مجسمه قونقا می نگرند، دیدی نوستالوژیک بر یک قرن گذشته، که در عین سادگی خویش مفاهیمی از تاریخ فرهنگ مردم تبریز را به روایتی شیرین نقل می کند. مردمی که در این ضلع حرکت می کنند دستفروشان و دوره گردانی که این مسیر را جهت فعالیت خویش انتخاب می کنند.
مطالعه اتفاقات رویدادهای تاریخی هر کدام از مناطق قدیمی شهر، تحلیلی دقیق و تصمیم گیری مناسب بر میادین گذرگاه ها، در عین اینکه نقش نمادی ساده را بر عهده می گیرند، می توانند ما را دوباره زنده کنند.
تاثیر عمیق بر فضاهای جدید شهری حتی بر حال و هوای مردمی که مقتضیات زندگی مدرن آنان را به انزوا کشانده است، فضاهای جمعی مختلفی که در گوشه کنار میدان در حال شکل گرفتن هستند همه حاکی از نیاز جدید به کاربری های متفاوت در کناره های میدان است.
کشیدگی خیابان امام خمینی از چهارراه شریعی به باغ گلستان، محور فرهنگی هنری شهر تبریز را در مجاورت سینماها و محله تاریخی پاساژ یادآور می شود. جنگ جهانی دوم، ورود ملت های اروپایی، شکل گیری فضاهای جمعی جدید همچون اولین تئاتر شهر، (ساختمان اسکلت فلزی تبریز) مدرسه فرانسوی ها و بزرگترین کلیسای شهر (کلیسای حضرت مریم) بستری مناسب برای رشد اندیشه و هنر در شهر تبریز ایجاد می کند. به خصوص دهه های ۴۰ و۵۰ اوج رونق باغ گلستان و محافل بحث گفت و گوی قشر فرهیخته شهر تبریز بوده است. شاید غایتی لازم بود بر تداوم فضای فرهنگی شهر که رفته رفته ما را به وقایع خاطرات گذشته رهنمون شود.
حرکتی ساده و پر معنا که می تواند در مناطق مختلف شهر نیز به اجرا درآمده و در شکل گیری تعریف فضای اجتماعی، اقتصادی جامعه نقش مهمی را ایفا کند.
"احد حسینی" که یکی از مجسمه‌سازان کشورمان است، مجسمه‌ی "قونقا" را در آخرین ماه‌های دهه‌ی هفتاد در تبریز ساخت. خیابانی که این مجسمه را اکنون در خود جای داده، بلوار امام خمینی نام گرفته است که یک سرش به چهار راه شهناز می‌رسد و از طرف دیگر نیز تا راه‌آهن امتداد دارد.

"قونقا" که یک کلمه‌ی روسی است، به معنای واگنی روی ریل است که با اسب کشیده می‌شود. محلی که این مجسمه در آن واقع است نیز هم‌اکنون با نام "قونقاباشی" یا همان میدان قونقا خوانده می‌شود. در واقع در سال‌های حضور روس‌ها در تبریز، این شهر ریل آهنی‌ای داشته که واگنش با اسب کشیده می‌شد و روس‌ها از آن برای حمل اسلحه و مهمات استفاده می‌کردند. ساختن این مجسمه نیز به بهانه‌ی افتتاح نخستین راه‌آهن ایران در تبریز به احد حسینی سپرده می‌شود و این هنرمند نیز با ظرافتی ستودنی، "قونقا" را از فایبرگلاس می‌سازد. 

این هنر دست احد حسینی سال‌هاست که سربلند و مقاوم در چهارفصل سالِ شهر تبریز، خود را به مردمک چشم عابران پیاده یا سواره‌ی این شهر می‌کوباند. 

عکس بالا از علی‌حامد حق‌دوست، عکاس جوان تبریزی است. اطلاعات این پست را نیز غلامرضا رزمی، شاعر جوان تبریزی در اختیارم گذاشت.

منبع : وبلاگ یوسفی و ناخوانا

بهرام - امریکا - سان انتونیو ایران مهد تمدن چهار‌شنبه 14 آذر 1386

روشنک - ایران - تهران ای کاش از گذشته بیشتر یادی شود پنج‌شنبه 15 آذر 1386

ارسام - کانادا - کلگری خیلی جالب بود پنج‌شنبه 15 آذر 1386

قزلباش - نهرخلج - ایران تبریز شهر اولینها بودولی الان به دهاتی بزرگ تبدیل شده . البته در سایه سیاستهای ضد ترکی پنج‌شنبه 15 آذر 1386

علی - امارات - دبی جالب بود پنج‌شنبه 15 آذر 1386

مهدی - ایران - تبریز تبریز زیباییهای و اماکن تاریخی زیادی دارد اما حیف که بخاطر بیتوجهی مسولان که اغلب در مواردی به نظر میرسد عمدی می باشد کم کم از بین میرود مثل ارک علیشاه تبریز که در اوایل انقلاب توسط دینامیت بخشهای زیادی از آن تخریب شد. پنج‌شنبه 15 آذر 1386

فریبا - ایران - تبریز خیلی برام جالب بود. من تبریزی ام و سالهاست که در تبریز زندگی می کنم و بارها و بارها از قونقا باشی رد شدم اما تا به این لحظه متوجه آدمهای داخل قونقا نشده بودم و زمانی که عکسها رو دیدم خیلی لذت بردم اما از طرف دیگر نیز متاسف شدم که چرا تا به حال متوجه قونقا نبوده ام و همیشه از کنارش بی توجه رد شدم!!!!!! پنج‌شنبه 15 آذر 1386

امیر - مالزی - کوالامپور قابل توجه دوستان تبریز شهر اولین ها پنج‌شنبه 15 آذر 1386

نادر - ایران - تبریز اقای یوسفی و ناخوانای عزیز و گرامئ ممنون از ارسال اطلاعات تاریخی ات از تبریز مهد تمدن و فرهنگ ایرانرمین بهت همه ی تبریزیها افتخار میکنند.......ارادتمند تو نادر پنج‌شنبه 15 آذر 1386

بهنام - سوئد - لوند خیلی متشکر از چاپ این مطلب. واقعا در آن زمان با آن بضاعت چه کارها که نمی کردند. ضمنا کلمه قونقا در تیتر وانقا نوشته شده که اشتباه است. پنج‌شنبه 15 آذر 1386

فایزه - ایران - تبریز شروع جالبی است برای شناساندن تمدن وفرهنگ چندین ساله درآذربایجان.ممنون از زحماتتان . پنج‌شنبه 15 آذر 1386

نینا - هلند - هلند ایران مهد تمدن است ولی کسی قدرش را نمیداند اگه میدونستند ازادش میکردند.افسوس. پنج‌شنبه 15 آذر 1386

شهرام - ایران - تهران با سلام، باعث تاسف که ما ایرانی ها(خودم اولین نفرم) این همه زیبائی در کشورمان است که آنها را ندیده و نمی شناسیم و به جای آن دنبال فرهنگ عرب ماخ خور هستیم!!!! البته این برمیگردد به تبلیغ درست نکردن مسئولین مملکتی و ایجاد محدودیت ها برای مردم.مثل بنزین. از زمان سهمیه بندی بنزین سفرهای خارجی مخصوصا دبی 35درصد افزایش یافته. پنج‌شنبه 15 آذر 1386

سمیرا - ایران - تهران مرسی عالیه ! پنج‌شنبه 15 آذر 1386

محمد - ایران - تهران زنده باد ایران ... زنده باد آذربایجان ... مهد تمدن و غنای فرهنگی و علمی ... امید به اینکه ایران به زودی به دوران اوج قدرت علمی و شهرت فرهنگی جهان برسد . پنج‌شنبه 15 آذر 1386

احمد - روسیه - مسکو دلم برای تبریز و مردمانش میسوزه با این همه ظلم. پنج‌شنبه 15 آذر 1386

علیرضا - سوییس - نوشاتل واقعا چقدر جالب که در تاریخ معاصر ایران تبریز همواره پیشگام و مهد روشن فکری بوده است و نه تهران. :-) پنج‌شنبه 15 آذر 1386

ادلین - ایتالیا - میلان(تبریز) واقعا ممنون از این عکس های زیبا.به قول خانم فریبا از تبریز: من در اون سالهای که در تبریز بودم بیشتر از 1000 بار از میدان قونقا گذر کردم ولی اون قشنگی رو که حالا تو عکس ها دیدم و لذت بردم ؛ رو هیچ موقع احساس نکرده بودم..... پنج‌شنبه 15 آذر 1386

آیدین - آلمان - مونیخ عشق من فقط تبریز پنج‌شنبه 15 آذر 1386

پاکزاد - آذربایجان - ایران من هم خیلی از اینجا رد شدم ولی تا حالا این چنین زیبا ندیده بودم و این گوشه ای از هزاران برگ زرین تمدن ایرانی در آذربایجان است که متاسفانه به دلایل سیاسی خیلی از چیزهای آذربایجان خاموش و.... مونده اند و کاش بدونین که تو همین آذربایجان که خیلی ها چند تا از آثار اون می شناسن اون قد اثار تاریخی هست که ادم به ایرانی و آذربایجانی بودنش افتخار می کنه ولی افسوس از سایت بسیار زیبای شما هم ممنونم پنج‌شنبه 15 آذر 1386

اریا - ایران - زاهدان الان دیگه گاز سوز شدن راستی مگر قدیما تو ایران چادر داشتن {حجاب} پنج‌شنبه 15 آذر 1386

نامشخص - ایران - تبریز ممنون از آقای حق دوست از عکسهای جالبشان .عکس اولین برف تبریز هم خیلی عالی بود .عکاسی برای این خانواده ارثی است بازهم منتظر عکس از تبریز قشنگ هستیم موفق باشی پنج‌شنبه 15 آذر 1386

داوووود - ایران - بینیس-- اذربایجان عکسهای جالب و زنده ای از قونقا باشی دیدیم . این اثر بینظیر که از هنرمند برجسته تبریزی اقای حسینی ‌‌‌ اکر ‌‍اشتباه نکنم می باشد متاسفانه در محل نامناسبی نصب شده یعنی فضای کافی برا ی این اثر خوب : ایجاد نشده و اگر در خود میدان قونقا باشی نصب میشد وسعت و شکوه اثر بیشتر جلوه گر میشد و خیلی ها بی توجه و بی تفاوت از کنارش رد نمی شدند. جمعه 16 آذر 1386

ریحانه - ایران - ایران خیلی قشنگه من تبریز رفتم واینو از نزدیک دیدم واقعا شاهکاره جمعه 16 آذر 1386

الهام - انگلیس - منجستر خیلی جالب بود لطفا همیشه از این اثرهای تاریخی عکس و نوشته بزارین مرسی. جمعه 16 آذر 1386

ادلین - ایتالیا - میلان(تبریز) یاشاسین اذربایجان. جمعه 16 آذر 1386

آراز - آذربایجان ایران - تبریز اکثر مسولین ایران در تمام دورانها : آذربایجان سر ایران است.!!!! ولی سری که به راحتی آب خوردن و با استفاده از سادگی و نجابت ملت آذربایجان حتی یک ریال هم برای زبان و فرهنگ مربوط به آن خرج نکرده اند . حتی یک ریال !!!!!!! . چون همه این سر را بی زبان (بدون زبان و فرهنگ ترکی می خواهند). نمی دانم در کشورهای دیگر دنیا که چند نوع فرهنگ و زبان رایج است نیز عین ایران طاغوتی و اسلامی فرهنگها و زبانهای دیگر افراد ساکن در آن از طرف حاکمان در حد نابودی بایکوت شده اند. برادران و خواهران همنوع با سیاست و یا بی توجهی تمام حاکان ایران زمین زبان ترکی در آذربایجان ضعیف و ضعیفتر و کم محتواتر میشود . این زبان به زبان بیسوادان تبدیل شده و میشود . اکنون به همت حاکمان نا مسلمان و مسلمان کودکان آذربایجان با زبان اصیل و غنی مادریشان بیگانه میشوند و پس از سالها به برکت جوکهای غیر انسانی ضد ترک و نیز سیطره و آسیمیله زبان رسمی کشور ترک بودن را انکار خواهند کرد. کو یک جو عدالت ؟؟؟؟؟؟؟؟؟ جمعه 16 آذر 1386

بهرام - ایران - تبریز تبریز شهر اولینها بوده و هست و خواهد بود البته اگه به تاراج حسودان نره از زحماتتون ممنونم شنبه 17 آذر 1386

کامران بهمنی - ایران - تهران دوست من آراز جان از تبریز. ما پیرو کوروش بزرگیم که به همه ی ملیت ها و زبان ها احترام می گذاشت. زبان و فرهنگ ترکی همچون خود آذربایجان سر همه ی زبان ها و فرهنگ های ایرانی است و مورد احترام و دوستی همه ی ایرانیان - همه جای ایران سرای ما ایرانیان راستین است. زبانی که بزرگان شعر و ادب به آن زیباترین اشعار را سروده اند هرگز زبان بی سوادان نیست. دل بد مدار که همه ی ما ایرانیان شما را دوست داریم و ارج می نهیم.افسوس که تا کنون فرصت نداشته ام سری به تبریز بزنم. سرزمین بزرگانی چون ستارخان و باقرخان چون زرتشت و بابک خرمدین. اما از زیبایی ها و دیدنی ها آن فراوان شنیده و عکس ها و فیلم ها دیده ام. جاوید ایران عزیز - آذربایجان و تبریز. پاینده همه ی ملیت ایران به ویژه آذری های ارجمند. شنبه 17 آذر 1386

پرویز - کانادا - ترونتو تبریز بهترین شهر دنیا است به یاد 10 سال زندگی در آن شنبه 17 آذر 1386

نگین - انگلیس - لندن بسیار زیبا بود . ممنون یکشنبه 18 آذر 1386

رومینو - ایران - تبریز واقعا دل ادم می سوزه. تبریز با این همه عظمت با این همه پیشینه ی درخشان اینگونه مورد بی توجهی مسئولان کشور قرار گرفته. یکشنبه 18 آذر 1386