حجت‌الاسلام کریم نیا : هیچ‌گاه تغییر جنسیت حرام نیست
هیچ‌گاه تغییر جنسیت حرام نیست - گفتگو با حجت‌الاسلام دکتر کریم نیا
چندی قبل در شهر تورین ایتالیا، در یک برنامه چند روزه، مجموعه کنفرانس‌هایی در زمینه اسلام و دموکراسی برگزار شد. برنامه‌ای که چند سالی است به صورت دوره‌ای در این شهر تدارک دیده می‌شود.
یکی از شرکت کنندگان در برنامه امسال، حجت‌الاسلام دکتر محمد مهدی کریم‌نیا بود. این روحانی کسی است که برای اولین بار در پایان‌نامه دکترای خود، بحث فقهی ترانس‌سکشوال‌ها را مطرح کرد. موضوعی که در گذشته چندان به آن توجه نمی‌شد و حتی در سیستم قضایی کشور تفاوتی بین همو‌سکشوال (هم‌جنسگرا) و ترانس‌سکشوال (بیمار اختلال جنسیتی) قایل نمی‌شدند. در حالی که بنا بر فتوای آیت‌الله خمینی، افراد ترانس، حکم شرعی برایشان وجود دارد و فکرهایی نیز برای آن‌ها در مذهب شیعه شده است.
در واقع دکتر کریم‌نیا یکی از پیشگامان طرح این موضوع در حوزه علوم دینی است. وی در این کنفرانس نیز درباره لزوم حمایت از ترانس‌ها در ایران صحبت کرده است. آن چه در ادامه می‌خوانید، چکیده‌ای از مقاله ارائه شده این روحانی در تورین است و هم گزارشی از کم و کیف کنفرانس در گفتگویی کوتاه.
آقای کریم نیا شما در کنفرانسی با عنوان اسلام و دموکراسی شرکت کرده‌اید و با ارایه مقاله، جزو یکی از سخنران‌های آن نیز بوده‌اید. از جزییات این کنفرانس می‌گویید؟
همه ساله در این ایام، در شهر تورینوی ایتالیا به مدت یک هفته مجموعه‌ای از جلسات سخنرانی و همایش برگزار می‌شود که امسال نیز در روزهای ۱۵ و ۱۶ و همین طور ۱۹ تا ۲۳ سپتامبر این همایش برگزار شد. از جمله سخنرانان در همایش امسال از ایران، خانم شیرین عبادی و آقای دکتر کدیور بودند.
در این شهر هفت - هشت محل سخنرانی وجود دارد که موضوعات مختلفی از جمله مسائل سیاسی، دینی، اجتماعی و بین‌المللی مورد بحث قرار می‌گیرد. همایش دموکراسی و اسلام در واقع یکی از همایش‌های متعددی بود که در اینجا برگزار شد. هم‌چنین همایشی هم که برای من در روز 23 سپتامبر ترتیب داده شد تحت نام «تغییر جنسیت در ایران» بود، که در قالب یک سخنرانی ارایه شد.
برگزار کننده این جلسات کیست؟
یک سازمان دینی خصوصی که اسم آن را به زبان ایتالیایی فراموش کرده‌ام، برگزارکننده این جلسات است و البته کمک‌هایی را هم از دیگر افراد، از جمله شهرداری تورینو برای برگزاری این همایش دریافت می‌کند و موضوعات مختلفی را در یک هفته، در مورد اسلام مورد بحث قرار می‌دهند.
من بروشور آن را نگاه کردم و دیدم در این یک هفته در مجموع حدود ۵۰ جلسه سخنرانی و پرسش و پاسخ برگزار شده و شاید بتوان گفت تحت عنوان فستیوال است و مجموعه‌ای از سخنرانی‌ها را در هر موضوعی که برایشان جالب باشد، در دستور کار قرار می‌دهند. اکنون هم برای سال آینده آماده هستند.
آیا بحث‌های مطرح شده در این فستیوال فقط در ارتباط با ایران است؟
نه. مجموعه‌ای از موضوعات مختلف، از جمله موضوعاتی که در جلسه برگزار شد بحث افغانستان بود که تبلیغات وسیعی هم در این ارتباط انجام شد. نمی‌شود گفت که فقط در ارتباط با ایران است. کلاْ در نظر دارند که مجموعه‌ای از موضوعات متنوع را در این حوزه مطرح کنند.
شما یکی از پیشگامان بررسی فقهی و حقوقی تغییر جنسیت در ایران هستید. آیا با مقاله‌ای در همین زمینه در سمینار شرکت کردید؟
همان طور که اشاره کردید، موضوع کاری که انجام می‌دهم، بحث تغییر جنسیت یا موضوع ترانس‌ها است. موضوعی هم که برای این همایش ارائه داده شد، تحت عنوان «تغییر جنسیت در ایران» بود. مباحثی که در این جلسه مطرح کردم، یکی تعریف تغییر جنسیت بود که منظور از تغییر جنسیت چیست.
موضوع بعدی درباره‌ی اولین تغییر جنسیت در ایران بود که بر اساس مدارکی که ما در اختیار داریم در سال ۱۹۳۰ میلادی این قضیه اتفاق افتاد و یک پسر ۱۸ ساله با عمل جراحی به دختر تبدیل شد که دکتر او آقای خلعتبری بود و این مسأله سر و صدای زیادی را در آن زمان ایجاد کرد. چون اولین بار بود که یک ترانس می‌توانست تغییر جنسیت داده و به دختر تبدیل شود و با عنوان یک زن در جامعه ظاهر شود.
البته تغییر جنسیت دوجنسی‌ها یا افرادی که تحت عنوان هرمافرودیت شناخته می‌شوند، کم و بیش وجود داشته است. اما تغییر جنسیت یک ترانس، یک جوانی که از نظر ظاهر سالم است؛ ولی از نظر روح و روان خود را متعلق به جنس مقابل می‌داند، یک چیز جدید و بدیع محسوب می‌شد که سر و صدای زیادی ایجاد کرد. در حالی‌که اولین تغییر جنسیت اروپا در انگلستان و در حدود سال ۱۹۴۲ میلادی، در زمان جنگ جهانی دوم اتفاق افتاد.
نکته‌ی دیگری که من در این جلسه مطرح کردم این بود که چه کسانی خواهان تغییر جنسیت هستند. به نظر من افرادی که خواهان تغییر جنسیت هستند یکی هرمافرودیت یا دو جنسی‌ها یا خنثی‌ها هستند و دیگر ترانس‌سکشوال‌ها، که این بیشتر محور بحث من است.
چون بحث دوجنسی‌ها بحث جدیدی محسوب نمی‌شود و تقریباْ همه‌ی صاحب نظران در آن مورد اتفاق نظر دارند. یعنی در اسلام، مسیحیت و همه‌ی مذاهب در مورد دوجنسی‌ها اتفاق نظر دارند و می‌گویند تغییر جنسیت برای آن‌ها مشکلی ندارد. چون آن‌ها یک بیماری محرز و قطعی جسمی دارند و می‌توانند تغییر جنسیت دهند و به یکی از دو جنس مرد یا زن تغییر کنند.
اما موضوع بحث و گفتگو، در مورد تغییر جنسیت ترانس‌سکشوال‌ها است که به هر حال در اینجا جبهه‌بندی‌ها شروع می‌شود و من در آن جلسه با وجودی که در مرکز مسیحیت بودم، اشاره کردم که فقهای شیعه و در رأس آن‌ها مرحوم امام خمینی، با تغییر جنسیت ترانس‌سکشوال‌ها موافقند. در حالی که کلیساهای مسیحی و حقوقدان‌ها و فقهای اهل سنت با این مسأله به شدت مخالفند.
البته فقهای شیعه نیز برای خود یک مبنایی دارند و می‌گویند که اگر چیزی حرام باشد، باید در قرآن کریم یا روایات اسلامی یک دلیل قاطعی در حرمت این مسأله وجود داشته باشد. از آنجایی که ما برای تغییر جنسیت هیچ دلیلی بر حرمتش نداریم، نمی‌توانیم بگوییم که تغییر جنسیت حرام است. مخصوصاْ این که افرادی که خواهان تغییر جنسیتند، شدیداْ گرفتار بیماری روحی هستند. بنابراین به عنوان معالجه و درمان این گونه بیماران، مجاز هستند او را عمل کنند. تأکید می‌کنم که مجاز هستند که تغییر جنسیت بدهند.
نکته‌ای که همه جا مطرح شده و سوءتفاهم به وجود آورده، این است که برخی افراد فکر می‌کنند که فقهای شیعه نظرشان این است که این گونه افراد لازم و واجب است که تغییر جنسیت دهند. نه؛ فقهای شیعه می‌گویند که اگر آن‌ها بخواهند و میلشان باشد، می‌توانند از این حقشان استفاده کنند.
همان طور که اشاره کردم، امام خمینی این مسأله را مطرح کرده. در واقع ایشان اولین فقیه و دانشمندی بودند که در سال ۱۹۶۴ میلادی و در کتابی با نام تحریرالوسیله، این مسأله را مطرح می‌کنند. امام خمینی با قاطعیت در آن کتاب می‌گوید: «تغییر جنسیت مرد به زن و یا زن به مرد و یا تغییر جنسیت خنثی‌ها یا دوجنسی‌ها و یا هرمافرودیت به مرد یا زن حرام نیست.»
البته بعد از انقلاب هم این مسأله بیشتر تفهیم شد. دلیل آن این بود که مردی به نام فریدون که ترانس بود، با تلاش فراوان خود را به امام رساند و مشکل خود را برای امام مطرح کرد. امام برای ایشان فتوایی را مکتوب نوشتند که تغییر جنسیت با تجویز طبیب مورد اعتماد، اشکال شرعی ندارد.
ایشان با توجه به فتوای صریح امام، تغییر جنسیت داد و الان با نام خانم مریم در جامعه زندگی می‌کند و حتی بعد از تغییر جنسیت با یک مرد دیگر ازدواج کرد و می‌تواند از کلیه حقوق شرعی بهره‌مند شود. یعنی به راحتی می‌تواند شناسنامه و کلیه مدارک را عوض کرده و به عنوان یک زن زندگی کند.
آیا نکات دیگری هم مطرح شد؟
نکته‌ی دیگری که من در این جلسه مطرح کردم، تأثیر تغییر جنسیت در زندگی اجتماعی بود. تغییر جنسیت با عمل‌های جراحی دیگر تفاوتهای زیادی دارد و در واقع زندگی رنگ جدیدی به خودش می‌گیرد.
برای مثال اگر بعد از ازدواج مرد یا زن تغییر جنسیت دهند، ازدواج سابقشان باطل می‌شود. دلیل آن هم این است که در وضعیت جدید، وقتی یکی از آن‌ها تغییر جنسیت دهد، بطور مثال اگر مرد تغییر جنسیت دهد، در وضعیت جدید دو زن خواهند بود که ازدواج دو زن نمی‌تواند شرعی باشد و در اسلام حرام و ممنوع است.
یا اگر زن بعد از ازدواج تغییر جنسیت بدهد در وضعیت جدید ما شاهد دو مرد هستیم که ازدواج دو مرد در اسلام حرام و ممنوع است. بنابراین با تغییر جنسیت ازدواج سابق باطل می‌شود و نیازی به طلاق ندارد و خود به خود از یکدیگر جدا می‌شوند.
در پایان این سخنرانی، من این نتیجه را برای حضار مطرح کردم که به هر حال بیماری ترانس یک بیماری روحی و روانی شدید است که بیمار خواهان تغییر جنسیت است. که اگر بیمار به شکل روان‌درمانی درمان نشود، به نظر بسیاری از روان‌پزشکان و جراحان، تنها راه برای معالجه همان تغییر جنسیت است.
برداشت کسانی که خارج از ایران زندگی می‌کنند از بحث تغییر جنسیت در این کشور چیست؟
نکته‌ای که من از همایش به دست آوردم و تا اندازه‌ای اطلاع داشتم، تبلیغات شدیدی است که علیه اسلام و مخصوصاْ ایران در کشور ایتالیا صورت می‌گیرد. چون به هر حال کشور ایتالیا مهد مسیحیت است و اسلام هم در ایران به نحو خاصی ظهور و بروز دارد و تمایل برخی افراد اروپایی به اسلام و گرایش اسلامی در این سالهای اخیر بیشتر شده است.
از این جهت گویا در یک رقابت بین اسلام و مسیحیت، کلیسا این‌طور وانمود می‌کند که آزادی در ایران مخدوش است و حقوق زن از بین می‌رود و کسی اجازه‌ی تصمیم‌گیری در مورد خودش را نخواهد داشت. لذا حضار و ایرانیانی که در آنجا حاضر بودند خیلی از این بحث آزادی جنسیت در ایران خوشحال شدند و این‌طور نتیجه‌گیری کردند که این‌گونه سخنرانی‌ها و همایش‌ها به نوعی خط بطلان به تبلیغات بسیار شدیدی که بر علیه ایران و اسلام صورت می‌گیرد، می‌کشد.