ترجمه های تازه اشعار حافظ به زبان سوئدی

ترجمه های تازه اشعار حافظ به زبان سوئدی

برای نخستین ‌بار است که دو گزیده از شعرهای حافظ، به ‌طور مستقیم از زبان فارسی به زبان سوئدی ترجمه شده است

یکی از این دو مجموعه توسط "فاطمه بهروز"، داستان ‌نویس و مترجم ساکن سوئد ترجمه شده که "نفس باد صبا" Östanvindens ande نام دارد و 111 غزل حافظ را در بر می گیرد. مجموعه دیگر با عنوان "شعرهای حافظ" Hafiz dikter را "اشک دالن"، پژوهشگر و مترجم سوئدی-ایرانی ترجمه کرده که شامل ۵۵ غزل است.

پیش از این، علاقه‌مندان ادبیات مشرق ‌زمین در سوئد، از طریق ترجمه شعرهای حافظ، از روی نسخه‌های انگلیسی، دانمارکی و آلمانی با او آشنایی داشتند و حال، برای نخستین ‌بار است که دو گزیده از شعرهای حافظ، به ‌طور مستقیم از زبان فارسی به زبان سوئدی ترجمه شده است.

در سوئد شعرهای "مولانا" و "عمرخیام" بیش از حافظ مورد توجه مترجمان بوده‌اند. "فاطمه بهروز" در توضیح این نکته می‌گوید: "شعرهای حافظ بسیار پیچیده، پرایهام و پراستعاره هستند. حافظ دو پهلو حرف می‌زند. چیزی می‌گوید اما معنای دیگری را دنبال می‌کند. او در کارهایش از قرآن، احادیث اسلامی، و حتی انجیل و قصه‌های مربوط به آن الهام گرفته و نشانه‌های این وام ‌گیری در لابه‌لای شعرهایش پنهان شده است. این ویژگی نه تنها فهم شعرهای حافظ را برای مخاطب اروپایی مشکل می‌کند، بلکه ترجمه آنها نیز بدون درک و فهم نشانه‌ های مورد نظر بسیار دشوار است".

خانم بهروز، برخی از اسامی و اصطلاحات شعرهای حافظ را ترجمه نکرده و به همان صورت فارسی در متن سوئدی استفاده کرده است. دو واژه "ساقی" و "مغان" از آن‌جمله ‌اند.

وی با اشاره به مشکلات ترجمه آثار کلاسیک ادبی ایران به زبان ‌های اروپایی، می‌گوید: "مشکلی که من با آن روبه‌ رو بودم به ضمیر سوم شخص در زبان فارسی برمی‌ گشت. ضمیر او در زبان فارسی برخلاف زبا‌ن ‌هایی چون انگلیسی و سوئدی جنسیت ندارد و همیشه در ترجمه متون کلاسیک فارسی، برای مترجم اشکال ایجاد می‌کند. من در ترجمه برخی از شعرهای حافظ نمی‌ دانستم از کدام ضمیر سوم شخص استفاده کنم. مثلاً پس از ترجمه غزلی که با این بیت آغاز می‌شود: زلف‌آشفته و خوی کرده و خندان لب و مست/ پیرهن‌چاک و غزلخوان و صراحی در دست، نمی‌ دانستم ضمیر مونث برای او بگذارم یا مذکر. چراکه پذیرش این نکته برای من سخت بود که در جامعه ایرانی- اسلامی، با آن سخت‌ گیری‌ ها، زنی نیمه ‌شب با اینهمه جسارت به دیدار مردی برود. در نهایت اگرچه از همان ضمیر مونث استفاده کردم اما این پرسش همچنان در من باقی ماند. روشن است که کسی دیگر می‌ تواند از این شعر برداشت دیگری کند. شیرینی شعر حافظ هم در همین خصلت است".

تلاش کردم تا آنجا که ممکن است شعرهایی را انتخاب کنم که نام‌ های مربوط به تاریخ ایران و دین در آن نباشد. چرا که فهم آنها را برای مخاطب سوئدی دشوار می‌کرد

خانم بهروز شعرهای ترجمه شده در این مجموعه را بر اساس علاقه شخصی، و ویژگی‌های قابل درک آنها برای مخاطب خارجی انتخاب کرده است: "تلاش کردم تا آنجا که ممکن است شعرهایی را انتخاب کنم که نام‌ های مربوط به تاریخ ایران و دین در آن نباشد. چرا که فهم آنها را برای مخاطب سوئدی دشوار می‌کرد".

کتاب "نفس باد صبا" توسط انتشارات ellerströms منتشر شده است.

حافظ عرفانی

"اشک دالن" از کودکی در سوئد زندگی می‌کند و زبان اولش سوئدی است. وی دارای مدرک دکتری در رشته زبان‌های ایرانی از دانشگاه اپسالا است و پیش از این چهار کتاب دیگر به زبان سوئدی منتشر کرده که از آن جمله است، کتابی درباره زندگی و آثار مولانا جلال‌الدین رومی بلخی با عنوان "نوای نی" و ترجمه مجموعه مقالات دکترسیدحسین نصر با عنوان "روشنایی صبح".

"اشک دالن" درباره دلیل ترجمه "شعرهای حافظ" می‌گوید: "برایم جالب بود که آثار شاعری را برای علاقه‌ مندان سوئدی ترجمه کنم که بیشترین محبوبیت و شهرت را در جهان زبان فارسی دارد".

"اشک دالن" شعرهایی از حافظ را ترجمه کرده که از محبوبیت بیشتری بین مردم برخوردار هستند: "من از روی نسخه فارسی ترجمه کردم، اما هم به نسخه‌های انگلیسی مراجعه کردم، و هم به ترانه‌ هایی که از روی کارهای حافظ ساخته شده. همچنین جست و جویی کردم تا بفهمم کدام یک از شعرهای او علاقه‌ مندان بیشتری در بین ایرانی‌ها و خارجی‌ها دارد، تا بتوانم تا آنجا که در توانم هست شعرهایی را ترجمه کنم که مخاطب سوئدی‌ زبان هم بتواند آنها را بفهمد. اما با این حال باز هم تعداد زیادی شرح و پانویس در این کتاب موجود است تا فهم شعرهای حافظ را برای سوئدی‌ ها که فرهنگ دیگری دارند ساده ‌تر کند".

وی مهمترین دشواری ترجمه شعرهای حافظ را "یافتن کلمه‌های مناسب سوئدی برای مترادف‌ های فراوان شعرهای حافظ" عنوان کرد.

برایم جالب بود که آثار شاعری را برای علاقه‌ مندان سوئدی ترجمه کنم که بیشترین محبوبیت و شهرت را در جهان زبان فارسی دارد

هر دو کتاب حافظ در مطبوعات سوئد مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌ و بر اساس گزارش ها با استقبال مخاطب سوئدی‌ زبان روبه ‌رو شده‌ اند. رادیو سوئد در برنامه‌‌ای تاکید کرد که مخاطب سوئدی از طریق این دو ترجمه و زیرنویس‌های آنها به اطلاعات زیادی درباره اشعار حافظ دست پیدا می‌کند.

"تومی اولوفسون"، در روزنامه "سونسکا داگبلادت" با اشاره به زبان زیبای هر دو ترجمه حافظ، نوشت که اشک دالن، چهره‌ای عرفانی - اسلامی از حافظ ارائه کرده در صورتی که فاطمه بهروز از او تصویری زمینی ترسیم کرده است.

"اشک دالن" در این زمینه می‌گوید: "حافظ به نظر من، هم شاعری با احساس ‌های زمینی است و هم آسمانی. این دو بعد در تمام شعرهای حافظ وجود دارد. او حتی در زمانی که توصیفات بسیار زمینی از معشوق خود می‌دهد، به یکباره و گاه با یک کلمه به آن ابعادی مرموز نیز می‌ بخشد و همین ویژگی، تفسیر شعرهای حافظ را با اینکه به نظر ساده می ‌آیند پیچیده کرده است. اگر قرار باشد این پیچیدگی زیبا را در کارهای حافظ انکار کنیم چیز زیادی از شعر او باقی نمی‌ ماند".

کتاب "شعرهای حافظ" توسط انتشارات و مرکز مطالعات روسن‌ گوردنس منتشر شده است.
قدیمی‌ترین ترجمه از شعرهای "حافظ" به زبان سوئدی، کاری است از "اریک بلوم‌ بری"(۱۸۹۴-۱۹۶۵)، شاعر، نویسنده و مورخ تاریخ هنر که در سال ۱۹۲۱ از روی نسخه آلمانی شعرهای حافظ ترجمه و منتشر شد. مترجم نسخه آلمانی، "هانس یورگن بتگه" (۱۸۶۷- ۱۹۴۶) است. "اریک‌بلوم‌بری"، علاوه بر ترجمه شعرهای "حافظ" به زبان سوئدی، در وصف آرامگاه این شاعر بزرگ ایرانی نیز شعری ستایش ‌آمیز سروده است.

پس از او "یان استرگرن" (۱۹۴۰-۱۹۸۰) بخشی از شعرهای حافظ را از روی نسخه انگلیسی و دانمارکی به سوئدی برگرداند که در سال ۱۹۹۱ منتشر شد. نویسندگان و پژوهشگران دیگری از جمله "اریک هرمه‌ لین" (۱۸۶۰-۱۹۴۴) و "بواوتاس" (متولد ۱۹۳۸، پروفسور زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه اپسالا)، پاره‌ای از شعرهای حافظ را به زبان سوئدی برگردانده ‌اند که البته به صورت کتاب مستقل منتشر نشده است.