سیـاهپوشی منسوخ میشـود
سیـاهپوشی منسوخ میشـود
جوانى که در دهه 60 و 70 دانشآموز بودند، خاطره پوشش الزامی مانتوهاى تیره رنگ را هرگز فراموش نخواهند کرد. گویى مدارس دخترانه در طلسمى گرفتار آمده بودند که جز رنگ سرمهاى، مشکى و قهوهاى نباید بر تنشان مىنشست. صبحها کوچه و خیابانهاى شهرهاى سراسر کشور رنگ تیره دلمرده به خود مىگرفت از حرکت دختران و زنان جوانى که دانشآموز و معلم بودند و یکسره از سر تا پا تیرهپوش.
مقنعه، مانتو، شلوار، جوراب و حتى کفش باید به رنگ تیره مىبود. پوشیدن هر رنگ به غیر از سرمهاى، سیاه و قهوهاى ممنوع بود و مستلزم توبیخ و تنبیه و حتى اخراج از مدرسه. بانوان جوان امروز که در دهه 60 و 70 دانشآموز بودند به یاد مىآورند خاطره دفترچههاى انضباطى را که خطوط هر صفحهاش را مواردی نظیر پوشیدن جوراب، کفش، مانتو، شلوار یا مقنعهاى به رنگهایى از جنس طبیعت و پاکى و سرزندگى پرکرده بود. زنان جوانى که در دهه 60 و70 دانشآموز بودند به عادت سالهایى که تیره پوشیدند، مالوف به همین رنگهاى بیگانه بانشاط شدند. چنانکه تا سالها ویترین مانتو فروشىها یکسره سیاه بود. زنان جوان عادت کردند به پوشیدن رنگى که به طور طبیعى، رنگ عزاست. رنگ ماتم و غم. اما این نگرش بنا بر عادت 12 سالهاى که یادگار دوران دانشآموزى بود چنان تغییر کرد که شادابترین نسل، رنگ سیاه را و رنگ تیره تلخ را به عنوان نماد شیکپوشى برگزیدند.
طرح تغییر رنگ علنى
 |
سال 1380 پس از انتصاب مرتضى حاجى به عنوان وزیر آموزش و پرورش از سوى سیدمحمد خاتمى _ رییس جمهورى وقت _ جراتى در دل مسئولان دمیده شد که براى نخستین بار به طور علنى از تغییر رنگ مانتوهاى مدارس دخترانه سخن بگویند. واژه «جرات» کاربرد دارد زیرا شنیدهها حاکى است نخستین زمزمهها از تغییر رنگ مانتوى مدارس در زمان وزارت محمدعلى نجفى _ وزیر آموزش و پرورش در دهه 07- به دلیل واهمه مسئولان وزارت آموزش و پرورش از ابراز علنى این درخواست در نطفه فرو خفت.چهار سال زمان مناسبى بود تا هراسها، دغدغهها، ممنوعیتها، اجبارها و بایدها جاى خود را به شجاعت، آسایش و فراغت خاطر بدهد. هر چند که امروز هم از شنیدن این خبر به نقل از حمیرا رحیمى، مشاور امور زنان آموزش و پرورش شهرستانهاى استان تهران مبنى بر این که مانتوى دختران دانشآموزان مدارس شهرستانهاى تهران در مقطع ابتدایى طرحدار خواهد شد نمىتوانیم تعجب خود را پنهان کنیم. آن هم زمانى که تصویر دخترکان کوچک را در پیش چشم مان مجسم میکنیم که سرتاپا همچون سایههاى متحرک در روشنایى روز، سیاهپوش میرفتند و میآمدند.
استقبال مدارس اسلامى از تغییر رنگ
نرگس کریمى؛ کارشناس مسئول دفتر امور زنان وزارت آموزش و پرورش میگوید: «حدود سال 63 و 64 براى نخستین بار بحث تغییر رنگ مانتوى مدارس دخترانه در نشستى با حضور مسئولان امور تربیتى استان تهران مطرح شد. سوال بىپاسخ ما این بود که چه الزامى براى استفاده از این رنگهاى تیره وجود دارد. در پى اجراى بحث، در ابتدا به سراغ مدارس اسلامى رفتیم که اتفاقا نسبت به مدارس عادى ابتکار عمل بیشترى داشتند. از آنجا که ورود آقایان به مدارس اسلامى ویژه دختران ممنوع بود و فضاى باز این مدارس به گونهاى طراحى شده بود که هیچ نگاهى به آن مشرف نباشد، پیشنهاد ما مبنى بر استفاده از رنگهاى روشن براى پوشش دانشآموزان مورد استقبال مسئولان مدرسه قرار گرفت و حتى جرقه طرح برداشتن حجاب در محیط مدرسه هم نخستین بار در همین مدارس زده شد. در مدارس دولتى، اجراى طرح تغییر رنگ پوشش دختران دانشآموز و حتى برداشتن حجاب در فضاى مدرسه دشوارتر بود، زیرا هم مدیران مدارس با تعصب و اجبار بیشترى نسبت به اجراى صددرصد مقررات بدون کوچکترین ابتکار و ذوقى مینگریستند، هم اکثر ساختمانهاى مدارس دولتى در معرض نگاه اغیار بودند بنابراین باید مسئله در سطحى بالاتر از نشست ساده مسئولان امور تربیتى استان مطرح مىشد؛ مثلا در سطح وزیر اما از آنجا که آن زمان حتى طرح چنین پیشنهادى در سطح عمومى یک تابو محسوب مىشد، پیشنهاد مسکوت ماند.» گفته مىشود که دهه 60 اوج فعالیت وزارت بازرگانى براى سفارش و واردات منسوجات مورد استفاده مانتوى مدارس آن هم به رنگهاى تیره بوده است. از آنجا که مانتوى مدارس دخترانه طى سالهاى گذشته از روند ثابت سفارش به تولیدىهاى طرف قرارداد با وزارت آموزش و پرورش پیروى کرده، مىتوان حدس زد که طى سالهاى گذشته چه حجم قابل توجهى از پارچههاى به رنگ سیاه، سرمهاى و قهوهاى به کشور وارد شده است. برخى شنیدهها حاکى است طبق بخشنامههاى موجود ورود و بافت هر نوع پارچه مورد استفاده مانتوى مدرسه به رنگهاى روشن در بازار قبول سفارشات عمده مجاز نبوده است.
لغو اجبار استفاده از رنگ تیره
ماههاى پایانى وزارت حسین مظفر _ نخستین وزیر آموزش و پرورش دوران ریاست جمهورى سیدمحمد خاتمى _ مجال آن پیدا شد که پیشنهاد غبارگرفته تغییر رنگ مانتوى مدارس دوباره مطرح شود اما این بار این پیشنهاد در دفتر امور زنان
 |
وزارتخانه مطرح شد و مسئولان دفتر با پیروى از اختیاراتى که صاحب آن بودند الزام این تغییر را از چهاردیوارى دفتر خود بیرون برده و در سطح ادارات استانهاى سراسر کشور تسرى دادند. درحالى که بیش از 10 سال از پایان جنگ تحمیلى مىگذشت نتایج تحقیقات انجام شده در شهرهاى جنگ زده که در زمره نقاط محروم کشور هم محسوب مىشدند نشان مىداد که استفاده از رنگهاى تیره در پوشش ظاهرى، افسردگى شهروندان را که بر اثر آسیبهاى جنگ به آن دچار شدهاند، تشدید مىکند. نتایج این تحقیقات حاصل نظرسنجى از شهروندان شهرهاى جنگ زده بود و همچنین اعلام مىداشت که اهالى شهر مایل به استفاده از رنگهاى روشن هستند. کریمى مىگوید: «انگار منتظر چنین فرصتى بودیم. اجبار به استفاده از رنگهاى تیره در مانتوى مدارس دخترانه را لغو و طى بخشنامهاى نسبت به حذف این اجبار اقدام کردیم. البته مقاومت مدیران مدارس دخترانه غیرقابل اجتناب بود. آنان استفاده از رنگ روشن را از مصادیق تهاجم فرهنگى مىدانستند و همین مقاومت کار ما را در پیشبرد هدفمان دشوارتر مىکرد.» در ماده 64 از فصل پنجم آییننامه اجرایى مدارس آمده است: «لباس دانشآموزان باید از نظر دوخت و رنگ، ساده و داراى ظاهرى آراسته و متناسب با محیط آموزشى و تربیتى مدارس باشد.» «تناسب با محیط آموزشى» که در این ماده از آییننامه آمده ناظر بر فرهنگ، آداب و رسوم و عادات منطقه سکونت دانشآموزان دختر است. پیشنهاد اصلاحى دفتر امور زنان وزارت آموزش و پرورش در پاسخ به نظرخواهى شوراى عالى آموزش و پرورش که در سال 83 ارائه شده بر این نکته تاکید دارد که «رنگ پوشش مدرسه دختران باید با توجه به شرایط سنى و جغرافیایى از میان رنگهاى مناسب انتخاب شود.» کریمى مىگوید: «ما با تکیه به اصلاحاتى که در تغییر نگرشها صورت گرفته بود به بازدید مناطق مختلف رفتیم اما در بندرعباس متوجه شدیم که دختران دانشآموز همچنان از عادت پوشیدن مانتوى مدرسه به رنگ تیره پیروى مىکنند، در حالى که دیگر استفاده از این رنگ اجبارى نیست. ما احتمال دادیم که علاقه دختران به پیروى از رنگ مد سال است، یا اینکه مایلند در رنگهاى تیره لاغرتر به نظر بیایند(!)»
پدیده ها
رنگ پدیده قابل تحسینی است و حتی از نظر عاطفی نیز بر روی انسان و گرایشهای فطری و روحی او تاثیرگذار است. طبیعتی که خداوند بر ما ارزانی داشته طبیعتی بینظیر و رنگارنگ است و خداوند جهان هستی را با رنگها و نژادهای مختلف از انسانها خلق کرده است. چنانچه در قرآن کریم میفرماید: «من آیاته خلق السموات والارض و اختلاف النستکم و الوانکم ان فی ذلک لایات للعالمین» یکی از آیات قدرت الهی، خلقت آسمانها و زمین است و یکی دیگر اختلاف زبانها و رنگهای شما آدمیان که در این امور نیز ادله صنع و حکمت حق برای دانشمندان آشکار است. مثلاً رنگهای روشن و مایل به سفید اثرات حرکت روانی عمومی داشته و موجب افزایش فعالیت عمومی شخص میشود و اثرات غیرمستقیمی در افزایش حرکت و پیشرفت کار و فعالیتهای شغلی و حرفهای دارد، برعکس رنگهای تیره مانع فعالیت و حرکت انعکاسی میشود، حرکت و فعالیت عمومی انسان به طور طبیعی در طول روز فزاینده و سرشار است و تاریکی شب سکون و آرامش را به ارمغان میآورد این امر به وضوح نقش فعال نور و رنگ را نشان میدهد؛ هنگام صبح که انسان از خواب برمیخیزد رخوت و کسالت جای خود را به شور و فعالیت و حضور اجتماعی میدهد. نکته قابل توجه آن که دختران نسبت به انتخاب پوشش خود دقت و حساسیت بیشتری به خرج میدهند پس به نظر میرسد، در انتخاب پوشش دختران دانشآموز بهتر است دقت و سلیقه بیشتری مورد نظر قرار گیرد تا از اعتراضات و اکراه روحی دختران بکاهد. در مراجعه به شریعت اسلام و کلام نورانی ائمه همچنین مراجعه به آداب و رسوم، سنن و تاریخچه ملی این سرزمین هیچ ردپایی مبنی بر توصیه به استفاده از لباسهای تیره دیده نمیشود بلکه استفاده از رنگهای روشن و متنوع موردنظر بوده است. تلاش دیگر در راستای درونی کردن و به بارآوردن حجاب به عنوان واجبی از واجبات دین است، نه اجبار به استفاده از رنگهایی که نقش ارزنده حجاب را تحت الشعاع قرار میدهند. امام صادق(ع) نسبت به پوشیدن کفش زرد سفارش کردهاند و در بسیاری از آیات قرآن از جمله آیه 69 سوره بقره به فرح بخشی رنگ زرد و آیه 76 سوره الرحمن به زیبایی رنگ سبز اشاره شده است. این همه تاکید بر این دارد که رنگها میتوانند دنیایی خلق کنند از حرکت و دریافتهای روحی و ذهنی. امید است که با نگاهی فراگیر و با توجه به اصول تحقیق و با در نظر گرفتن سن دانشآموزان و استفاده از تجربیات کشورهای دیگر در رابطه با پوشش دختران بتوانیم حرکتی سازنده همراه و همسو با اعتقادات دینی و ملی برای دختران این مرزوبوم فراهم آوریم.