قتل های ناموسی در ترکیه
قتل های ناموسی در ترکیه
نوشتهء عبدی کلانتری
فایل صوتی ـ بخش اول
فایل صوتی ـ بخش دوم
چندی پیش از سوی یکی از ارگانهای وابسته به سازمان ملل متحد، گزارشی از یک تحقیق دربارهء قتل های ناموسی در ترکیه منتشر شد. هدف این تحقیق جمع آوری اطلاعات آماری نبود. هدف پروژه آن بود که با شناخت از مفهوم «شرف و ناموس» و برداشت هایی که اهالی ترکیه از «شرف و ناموس» (۱) داشتند، دلایل قتل های ناموسی در ترکیه بهتر فهمیده شود. توجه به نظام ارزشی، آداب، و سنت ها در این مورد، توضیح دهندهء رفتار اجتماعی ای بود که به قتل های ناموسی می انجامید.
عنوان این تحقیق «پروژهء قتل های ناموسی» است (۲). این تحقیق توسط «انجمن جمعیت ترکیه» با پشتیبانی «صندوق جمعیت سازمان ملل متحد» (۳) و «برنامهء توسعهء سازمان ملل» (۴) صورت گرفته است. تحقیق میدانیِ «پروژهء قتل های ناموسی» در چهار شهر ترکیه، از جمله استانبول، از راه مصاحبه با ساکنان محل، کارکنان سازمانهای دولتی و غیردولتی، و رهبران مذهبی محل به صورت کتبی وشفاهی انجام پذیرفته است.
نقش ناموس در زندگی
موضوع اصلی «پروژهء قتل های ناموسی» یکی از خشن ترین تبعیضات علیه زنان در ترکیه است. قتل برای حفظ عفت یا قتل ناموسی (۵) مجازاتی است که برای حفظ شرافت و آبروی یک مرد، یک خانوار، یا یک طایفه، الزامی تلقی می شود.
نخستین پرسشی که می بایست به آن پاسخ داده می شد، این بود که در تصور و باورهای اهالی ترکیه، جایگاه ناموس چیست و آنها چگونه شرف و ناموس را تعریف می کنند. در اکثر مصاحبه ها، پاسخ دهندگان شرف و ناموس را مهم ترین عامل در زندگی و بالاتر از هر ارزش دیگر به حساب می آوردند. هرچه فرد در منطقهء دورافتاده تری زندگی کرده باشد، این ارزش برای او قوی تر و حیاتی تر می شود. بیشتر مصاحبه شوندگان، وابستگی های شدید قومی و طایفه ای داشتند و در پاسخ های خود بر اهمیت دین و مذهب پا می فشردند.
همچنین در میان جوانان مناطق شهری، همین پافشاری بر نقش ناموس به چشم می خورد، به نحوی که برخی از پاسخ دهندگان زندگی را بدون آنچه خود شرف و ناموس می نامیدند، غیرممکن می دانستند. این جوانان تأکید داشتند که در محیطی که در آن «بی ناموسی» رخ دهد و شرافت انسان در خطر باشد، نمی توان زندگی کرد. آنان اعتقاد داشتند رفتاری که شرف و ناموس را به خطر بیندازد باید به شدت مجازات شود.
تعریف شرف و ناموس
اکثر پاسخ دهندگان، وقتی که از آنها دربارهء معنی شرف و ناموس سوآل می شد، این مفهوم را در ارتباط با زنان و رفتار جنسی زنان و دختران توضیح می دادند. «عفت» و پاکدامنی، پوشش مناسب، تشخیص حد و حدود وظایف زنانه طبق آداب، نقش مهمی در تعریف ناموس دارد. در پرسشنامه این پرسش آمده که «از دید شما ناموس چیست؟» هفتاد درصد پاسخ دادند که «ناموس زن آدم است.» حتا خود زنان نیز همین نظر را داشتند.
یک جوان ۲۴ ساله می گوید: «ناموس برای من همه چیز است. . . اگر من عروسی کنم، زن من ناموس من است. خواهرم هم ناموس من است؛ اقوام من هم همینطور، دختر عمهء من و دختر دائی من هم ناموس من هستند. . .»
مردی ۳۰ ساله می گوید: «ناموس یعنی زندگی طبق دستورات دین. پا را نباید از مرز ناموس آنطرف تر گذاشت. ناموس یعنی اینکه در جایی که خدا منع کرده، نباید پا گذاشت. ناموس مرد، زن اش، مادرش، خواهرش و همسایه اش است . . . یک مرد باید حواس اش باشد که از ناموس دیگران هم مثل ناموس خودش محافظت کند.»
در میان پاسخ دهندگان، مردان جوان ۱۸ تا ۲۵ ساله، به ویژه آنها که از مناطق روستائی به شهر مهاجرت کرده بودند، بیش از همه بر کنترل زنان پا می فشردند؛ به ویژه نحوهء لباس پوشیدن زنان و دختران و اینکه آنها با چه کسانی حق معاشرت دارند و تحت چه شرایطی می توانند به مدرسه و دانشگاه بروند.
یک مرد ۲۴ ساله می گوید: «مثلاً شلوار را در نظر بگیرید، من مخالف پوشیدن این نوع شلوار هستم چون شما شکل بدن زن را در آن می توانید ببینید.»
طلاق نمی تواند شرف را بازگرداند
دو موضوع «بکارت» و «طلاق» برای جوانان و مردان از حساسیت بالایی برخوردار بود. یک جوان ۲۶ ساله می گوید: «بکارت همه چیز است. وقتی بکارت دختر از بین رفت دیگر او هیچ چیز نیست. بدون بکارت، دختر برای من پشیزی ارزش ندارد.»
در پاسخ این سوآل که آیا طلاق راه حل بهتری برای بی وفائی می تواند باشد، اکثر پاسخ دهندگان مخالفت کردند. یک مرد ۲۴ ساله می گوید: «من مطلقاً مخالف طلاق هستم. اگر کسی را به زنی بگیرم، دیگر او ناموس من به حساب می آید؛ من نمی توانم فکر کنم که او زیر مرد دیگری برود. یا خودم را می کشم یا او را. من این جوری فکر می کنم. اصلاً نمی توانم فکر کنم کسی که به نکاح من درآمده، کسی که طبق فرمان الله به من تعلق دارد، کسی که ناموس من است، با کس دیگری باشد. حتا فکرش را هم نمی توانم بکنم.»
یک مرد ۳۴ ساله می گوید: «من صد در صد مخالف طلاق هستم. اگر زن من خیانت کند، یا خودم او را می کشم، یا به برادر بزرگترش می گویم تو او را بکش.»
از مجموع پاسخ ها چنین نتیجه گرفته می شود که ناموس یکی از خصوصیات وجودی زن است که به مرد تعلق دارد و باید توسط مرد کنترل شود. زنان باید به طور منفعل از آن قواعدی پیروی کنند که ناموس را به خطر نیندازد. با این تعریف، حفظ شرف و ناموس، هم زنان را متعهد می کند و هم مردان را، که در جامعه به نحو خاصی عمل کنند.
شرف و بستگی های طایفه ای
تحقیق سازمان ملل در شهرهای ترکیه به این نتیجه رسید که شرف و ناموس در وهلهء اول مفهومی است که به زنان و روابط جنسی آنها، و نیز به «عفت» و «بکارت» دختران، و اطاعت و وفاداری در ازدواج مربوط می شود. در میان اقشار شهری تر و مدرن تر، شرف و ناموس به مفاهیم وطن و ملیت، و سرافرازی ملی گسترش پیدا می کند. رایج ترین برداشت از شرف و ناموس، زمینه را برای محدود کردن و سرکوب زنان، و کنترل همهء جنبه های رفتاری آن ها آماده می کند. در این برداشت، زنان مایملک مردان محسوب می شوند.
در بخش هایی از جامعه که بستگی های خونی و طایفه ای اهمیت زیادی دارد، به ویژه در دهات و شهرک های کوچک، و نیز در محلاتی از شهرهای بزرگ که ساکنان با یکدیگر روابط خونی یا خویشاوندی دارند، مجازات «بی ناموسی» بیشترین اهمیت را دارد. در چنین فضای اجتماعی ای، مجازات کسانی که قواعد رفتار مبتنی بر ناموس را زیرپا بگذارند شدید است. به محض آنکه اخبار یا حتا شایعاتی بر سر زبان ها بیفتد، خانواده ای که در معرض اتهام قرار گرفته و سرشکسته شده، باید واکنش نشان دهد؛ اگر چنین نکند باید بارش را ببندد و با شرمساری به مکان دیگری مهاجرت کند. اما اکثر خانواده ها حاضر نیستند بستگی های طایفه ای و قومی را فدای «بی ناموسی» زنان و دختران شان کنند.
قتل ناموسی
چهار شهری که تحقیق سازمان ملل در آنها صورت گرفت، بالاترین نرخ قتل های ناموسی را داشته اند. در گزارش، داستان های متعددی از موارد و نحوهء اجرای مجازات های ناموسی آورده شده است. ما در این برنامه به دلیل محدودیت وقت، این موارد را نمی آوریم و شنوندگان را به لینک گزارش تفصیلی این تحقیق در سایت رادیو زمانه ارجاع می دهیم. در میان بیش از صد مورد مجازات ناموسی که اطلاعات مربوط به آنها از راه مصاحبه با نزدیکان قربانیان، شاهدان عینی، و مقامات دولتی جمع آوری شده، بیش از نیمی از مجازات ها به قتل انجامیده است.
عوامل متعددی، از جمله جنسیت، سن، محل اقامت، میزان تحصیلات، و روابط طایفه ای، در تعریف شرف و ناموس، و جایگاه آن در زندگی افراد، مؤثر شناخته می شوند. کسانی که منشأ روستائی دارند، حتا پس از مهاجرت به شهر، اگر روابط شان کماکان به حلقهء بستگان و آشنایان محدود بماند، بیشترین اهمیت را به شرف و ناموس می دهند. شرف و ناموس، معنی و هدف زندگی آنها است و به خاطر آن حاضرند بکشند یا کشته شوند. در تعریف ناموس و شرف، بیشترین گرایش آن است که آن را از طریق بدن و سکسوآلیتهء زنان توضیح دهند. مردان خود را متعهد به محافظت از عفت زنان می دانند؛ این یکی از مهمترین وظایف و مسؤولیت های آنها در زندگی است. در تحقیق شهرهای ترکیه، مصاحبه شوندگان این مسؤولیت را تا اندازهء زیادی به سنت های ترکی و به سنت های اسلامی نسبت می دادند.
در محیط اجتماعی مورد تحقیق، قتل ناموسی یا قتل برای حفظ شرافت خانواده، امری اجتناب ناپذیر و غیرقابل تغییر تلقی می شود. حتا اگر در مواردی مرد یا زنی از بزرگان خانوار به آن تمایل نداشته باشند، برای حفظ آبروی فامیل چاره ای ندارند جز آنکه این مجازات را به اجرا بگذارند.
کسانی که علناً از قتل های ناموسی دفاع می کنند، معتقدند هیچ راه دیگری برای حفظ ارکان خانواده و همبستگی خانوار وجود ندارد. وقتی که شرف و ناموس مهمترین ارزش اجتماعی باشد، و تعریف آن نیز در وهلهء اول توسط بدن زن و رفتار جنسی او صورت گیرد، هرنوع هنجار شکنی از سوی زنان و مردان، باید با اشد مجازات همراه باشد. راه حل جدایی و طلاق کارساز نیست و هرگز نمی تواند شرافت را احیا کند.
حتا در مواردی که دختری مورد تجاوز قرار می گیرد، او اگر نخواهد با تجاوزگر ازدواج کند، یا اگر فرد متجاوز نخواهد او را به زنی بگیرد، آن دختر مقصر شناخته می شود و باید به قتل برسد. مرد متجاوز نیز طبق رسوم باید کشته شود اما اگر خانوادهء او متمول باشند، می توانند با پرداخت بهای زیاد از قتل فرزندشان جلوگیری کنند. اگر دختر در اثر تجاوز آبستن شود، قتل او اجباری است.
زنان فامیل معمولاً در این تصمیم گیری ها دخالتی ندارند، اما در مصاحبه ها موافقت شان را با مجازات های ناموسی بیان کردند. سربه راه بودن فرزندان و با عفت بزرگ کردن دختران، مهمترین بخش مسؤولیت مادری است و قصور در آن به هیچ وجه نمی تواند قابل تحمل باشد. ///
۱- honor
۲- The Honor Killings Project
۳- United Nations Population Fund
۴- United Nations Development Program
۵- honor killing
|