چرا و چگونه نمک یددار مصرف کنیم؟
چرا و چگونه نمک یددار مصرف کنیم؟
ید یک عنصر حیاتی برای زندگی انسان است که به صورت عمده در خاک یافت می‌شود. البته خاک بسیاری از مناطق جهان حاوی مقادیر کافی از این ماده مغذی ضروری نیست و لذا محصولات کشاورزی و فرآورده‌های دامی این مناطق، دچار کمبود ید هستند. بدین ترتیب رژیم غذایی انسان‌ها که به این منابع وابسته است نیز به مقدار کافی ید نخواهد داشت. مقدار ید مورد نیاز یک فرد بالغ به طور متوسط 150 میکروگرم در روز است (یک مقدار جزئی که می‌تواند به اندازه سر سوزن باشد) و مقدار مورد نیاز ید در تمام طول عمر متوسط انسان یک قاشق چایخوری است. ید به خصوص در اوایل دوران
 |
کودکی، بلوغ، حاملگی و شیردهی، به دلیل افزایش نیاز فیزیولوژیک بدن، بیشتر مورد نیاز است و دریافت مقدار کافی آن اهمیت حیاتی دارد. گواتر حداقل اختلالی است که در اثر کمبود ید به وجود می‌آید. فرد مبتلا به گواتر به سرعت خسته می‌شود و فعالیت کمتری نسبت به افراد طبیعی دارد. در دوران بارداری در صورتی که جنین به مقدار کافی ید دریافت نکند، مغز در حال رشد او قادر به ایجاد شبکه‌ای متراکم از ارتباطات سلول‌های مغزی نخواهد بود و توانایی ذهنی او قربانی حفظ حیات می‌شود. در مناطقی که با کمبود شدید ید مواجه هستند کودکان از عقب‌ماندگی شدید ذهنی رنج می‌برند. حتی در مناطقی که کمبود ید، شدت زیادی نداشته باشد نیز کودکان دچار کاهش 10 تا 15 درصدی در قدرت یادگیری می‌شوند. مشکل کاهش ظرفیت ذهنی ناشی از کمبود ید معمولا نامشهود است و تمامی کودکان شاغل به تحصیل در مناطقی که با کمبود ید مواجه است دچار افت تحصیلی می‌شوند و تعداد اندکی از آنان قادر به ادامه تحصیل خواهند بود. به همین دلیل اختلالات ناشی از کمبود ید به عنوان مهم‌ترین عامل قابل پیشگیری معلولیت‌های ذهنی در جهان شناخته شده است. اکثر اختلالاتی که در اثر کمبود ید به وجود می‌آیند دائمی و غیرقابل برگشت هستند. حتی کمبود ید در حیوانات اهلی و دام‌ها باعث سقط جنین و نازایی می‌شود و در دامداری‌ها صدمات اقتصادی جبران‌ناپذیری به بار می‌آورد. پیشگیری از اختلالات ناشی از کمبود ید به منظور مبارزه با اختلالات ناشی از کمبود ید باید مقادیر ناچیزی از این عنصر را به رژیم غذایی روزانه افزود. این کار به بهترین نحو و با کم ترین هزینه با یددار کردن نمک مصرفی انسان و دام انجام می‌شود. یددار کردن نمک‌های مصرفی به عنوان بهترین روش یدرسانی در بسیاری از کشورهای جهان به کار رفته است. امروزه حدود 70 درصد از خانوارهای جهان به نمک یددار دسترسی دارند و یددار کردن جهانی نمک باعث خواهد شد که هر ساله مغز نود میلیون نوزاد در برابر کاهش چشمگیر قدرت یادگیری محافظت شود. نحوه مصرف و نگهداری نمک تولیدکنندگان نمک یددار در کشور یکی از ایفاکنندگان نقش در پیشبرد برنامه مبارزه با اختلالات ناشی از کمبود ید هستند. در حال حاضر تعداد 18 واحد تولیدکننده نمک مجهز به سیستم تصفیه نمک و 15 واحد نیز دارای سیستم شستشوی نمک وجود دارد. تولیدکنندگان نمک برای راه‌اندازی سیستم تصفیه نمک با یکدیگر رقابتی سازنده داشته و روز به روز به تعدادشان افزوده می‌شود. نمک تصفیه، نمکی است کاملا بهداشتی که ناخالصی‌های آن طی مراحل فرآیند تصفیه (کریستالیزاسیون مجدد) حذف شده است. ناخالصی‌های نمک معمولا به دو صورت محلول و نامحلول وجود دارد. موادی مانند شن، ماسه یا خاک که حین استخراج وارد نمک می‌شوند از ناخالصی‌های نامحلول و کلسیم، منیزیم، سولفات و فلزات سنگین نظیر سرب، جیوه، آرسنیک و کادمیوم از ناخالصی‌های محلول نمک محسوب می‌شوند. وجود این ناخالصی‌ها در نمک می‌تواند منجر به بروز ناراحتی‌های گوارشی، کلیوی، کبدی و حتی ممانعت در جذب آهن شود، به همین منظور در کشور استاندارد نمک تصفیه شده تدوین و به تصویب رسیده است و به موجب این استاندارد کارخانه‌های تولیدکننده نمک ملزم هستند نمک را با رعایت درجه خلوص و دیگر مشخصات آن تولید و عرضه کنند. به طور کلی توصیه می‌شود که نمک به مقدار کم مصرف شود و همان مقدار کم نیز نمک تصفیه شده یددار باشد. نمک‌های تصفیه شده یددار به دلیل خلوص بالا میزان ید را بهتر و به مدت بیشتری حفظ می‌کنند. نمک‌های یددار نباید به مدت طولانی در معرض نور خورشید یا رطوبت قرار گیرند چرا که ید خود را از دست می‌دهند. بهتر است نمک یددار را در ظروف بدون منفذ پلاستیکی، چوبی، سفالی یا شیشه‌ای رنگی با سرپوش محکم نگهداری کرد. همواره باید به تاریخ مصرف نمک و وجود پروانه ساخت از وزارت بهداشت و قید عبارت تصفیه شده بر روی بسته‌بندی دقت کرد. کمبود ید در ایران تحت کنترل قرار گرفته است ایران کشوری موفق در کنترل و پیشگیری از اختلالات ناشی از کمبود ید بوده است. براساس تصمیم دولت در سال 1373 کلیه نمک‌های مصرفی خانوارهای ایرانی در کشور یددار شده و در بین کشورهای منطقه مدیترانه شرقی، ایران نخستین کشوری است که اقدام به بررسی کشوری گواتر و تولید و توزیع نمک یددار در سطح جامعه کرده است. در حال حاضر بیش از نود درصد خانوارهای ایرانی از نمک یددار استفاده می‌کنند و بر اساس آخرین بررسی کشوری در سال 1380 میزان شیوع گواتر به نحو چشمگیری کاهش یافته است، به طوری که از 52 درصد در سال 1375 به 8/9 درصد در سال 1380 رسیده است. در سال 1375 کشورمان با احراز دو شاخص عمده تحت عناوین مصرف بیش از نود درصد خانوارها از نمک یددار و بالاتر بودن میانه ید ادرار از ده میکروگرم در دسی‌لیتر در دانش‌آموزان مدارس از نظر استانداردهای سازمان جهانی بهداشت در حد مطلوب بوده است و به عنوان کشور عاری از اختلالات ناشی از کمبود ید در منطقه شناخته شده است. دست‌اندرکاران سلامت جامعه علی‌الخصوص دفتر بهبود تغذیه جامعه معاونت سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی معتقدند، برای این‌که با مشکل اختلالات ناشی از کمبود ید مواجه نشویم بر مصرف نمک یددار تصفیه شده در برنامه غذایی روزانه افراد تاکید کردند هر چند برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی - عروقی و افزایش فشارخون، مصرف کم نمک توصیه شده است اما همان مقدار کم باید از نمک یددار باشد تا ید مورد نیاز بدن تامین و نمک مصرفی نیز حتما از نوع تصفیه شده انتخاب شود تا عوارض احتمالی ناشی از وجود ناخالصی‌ها در نمک را از میان بردارد. رعایت این نکات مهم در سلامت تغذیه‌ای مردم اثرات جدی و همیشگی داشته و با در نظر گرفتن شیوه‌های صحیح زندگی می‌تواند موجب شادابی، سلامت و بهبود تغذیه جامعه شود.