تن تن در ایران

تن تن در ایران

تنها نشانی که از ایران در داستانهای تن تن به چشم می خورد اشاره به نام تهران در کتاب پرواز 714 است

تن تن برای ایرانیان، بویژه آنانی که دوران کودکی و نوجوانی خود را در دهه پنجاه و اوائل دهه شصت خورشیدی گذرانده اند، شخصیتی بسیار آشناست و خیلیها هنوز کتابهای تن تن را در گنجینه یادگارهای کودکی شان نگهداری می کنند.

هرژه انتشار داستانهای تن تن را از سال 1929 در روزنامه مذهبی "قرن بیستم" در بلژیک، به صورت پاورقی مصور آغاز کرد و هر بار که داستانی به پایان می رسید، انتشارات کاسترمن در این کشور، آن را به صورت کتاب منتشر می کرد.

بعدها از روی این کتابها فیلمهای کارتون نیز ساخته شد که در ایران نیز تن تن در آغاز با همین فیلمهای کارتون در اواخر دهه چهل و اوائل دهه پنجاه خورشیدی معرفی شد.

اما ماندگاری تن تن میان ایرانیان بیشتر مرهون چاپ داستانهای مصور هرژه است که پس از پایان پخش مجموعه کارتونهای تن تن از اواسط دهه پنجاه خورشیدی آغاز شد و تا دو سه سالی پس از انقلاب، یعنی تقریباً همزمان با مرگ هرژه ادامه یافت.

داستانهای تن تن را انتشارات اونیورسال در ایران آغاز کرد که اکنون نشانی از آن باقی نمانده؛ مجموعه داستانهای تن تن که این ناشر به بازار کتاب ایران عرضه کرد، ترجمه ای روان و دقیق و کیفیت چاپ و صحافی بسیار خوبی داشتند.

اما در این کتابها هیچ نشانی از نام مترجم که گفته می شود خسرو سمیعی بوده است به چشم نمی خورد.

برای خوانندگان این کتابها، نام هرژه روی جلد کتاب، بی آنکه اشاره ای به اینکه او نویسنده کتاب است شده باشد، نامی غریب بود و بعدها با انتشار اثر نخست هرژه که به نام تن تن در استانبول و پس از دیگر آثار او در ایران منتشر شد، با خواندن مقدمه این کتاب بود که خیلی از علاقمندان تن تن به هویت و ملیت خالق او پی بردند.

سیاستهای تازه فرهنگی ایران نمی توانست میخواره ای همچون کاپیتان هادوک را به عنوان شخصیتی محبوب کودکان جمهوری اسلامی بپذیرد

انتشارات اونیورسال تا هنگام انقلاب حدود نیمی از داستانهای تن تن را منتشر کرد و انتشار این کتابها را پس از انقلاب ناشر دیگری ادامه داد.

کتابهایی که این ناشر به بازار داد، نسبت به آنهایی که انتشارات اونیورسال منتشر کرده بود، از لحاظ چاپ و صحافی کیفیتی بسیار پایینتر داشت و مهمتر از همه ترجمه کتابها بود که از ضعفهای بزرگی حکایتی می کرد.

کتابهای چاپ اونیورسال مستقیماً از اصل داستانهای تن تن که به زبان فرانسه بود به فارسی برگردانده شده بود اما تن تن های بعد از انقلاب که به جای نام هرژه، نام مترجم روی آنها چاپ شده بود، از نسخه انگلیسی ترجمه شده بود.

ترجمه های تازه نه تنها روانی ترجمه های پیشین نداشت بلکه در جایجای آن اشتباهات فاحشی به چشم می خورد.

برای نمونه، در این ترجمه ها، هنگامی که شخصیت داستان گوشی تلفن را بر می دارد به جای "الو" می گوید "سلام" یا اینکه هنگامی که شخصیت داستان وارد مکان ناشناخته ای شده و برای اطلاع از اینکه آیا کسی در آنجا هست یا نه صدا می زند: "سلام".

در حالی که استفاده از واژه سلام در زبان فارسی در چنین موقعیتهایی، کاربردی غریب به شمار می رود.

با مراجعه به ترجمه انگلیسی مشخص می شود که این نمونه ها، ترجمه های تحت اللفظی واژه "هلو" (Hello) هستند که هر کسی که آشنایی مختصری با زبان انگلیسی داشته باشد می داند که این واژه لزوماً نباید سلام ترجمه شود و در نمنه های ذکر شده می توان براحتی به جای آن از "الو" و "آهای" استفاده کرد.

نمونه دیگر جایی در داستان خرچنگ پنجه طلائی است که پیشخدمت کافه سکه ای را که به او داده می شود را قبول نمی کند و روی میز بر می گرداند و می گوید: "آنجا" که در این متن واژه ای کاملاً بی ربط است.

ترجمه ترکی تن تن در سرزمین شوراها که در ایران با عنوان تن تن در استانبول چاپ شد، این نخستین داستان تن تن پس از همه دیگر داستانهای این مجموعه در ایران چاپ شد

این واژه نیز ترجمه کلمه انگلیسی "There" است که کاربرد و معنای آن در زمان رد و بدل کردن پول با پیشخدمت یا مغازه دار حتی بر کسانی که حداقل آشنایی با زبان انگلیسی داشته باشند مشخص است و می توان براحتی آن را به جای "بفرمایید" یا واژه کمتر مؤدبانه "بیا" استفاده کرد.

در ترجمه انگلیسی داستانهای تن تن، نام شخصیتهای اصلی داستانها عوض شده: میلو به اسنویی (سفیدبرفی)، پروفسور تورنسل به پروفسور کالکولوس، دوپوند و دوپونت به تامسون و تامپسون و ...

مترجم دوم داستانهای تن تن نیز به جای آنکه بنابه سنت دیرینه مترجمان ایرانی از نامهای خاصی که گذشتگان به کار می بردند استفاده کند، نامهای شخصیتها را به نامهایی که در ترجمه انگلیسی استفاده شده تغییر داده است.

با این حال، هیچکدام از این ضعفها از اشتیاق کودکان و نوجوانان ایرانی به داستانهای تن تن نکاست و این داستانها بخصوص در سالهای نخست پس از انقلاب که برنامه های سرگرم کننده تلویزیونی کودکان بشدت کاهش یافته بود، بخش مهمی را در اوقات فراغت آنها اشغال می کرد.

کتابهای تن تن ابتدا با قیمت پانزده تومان به بازار آمد و بزودی بهای آنها به سی تومان رسید که در سالهای آغاز فشار اقتصادی پس از انقلاب، در قشر غیرمرفه جامعه ایران، پرداختن چنین بهایی برای بسیاری از پدرومادرها رنج جانکاهی بود که اغلب تنها در سایه پافشاری و گاه اشک ریختن بچه ها بود که پدرومادرها بناچار و با اکراه تن به خریدن آنها می دادند.

مرسوم بود که خیلی از بچه های آن دوره هر کدام بیش از یکی دو تا کتابهای تن تن را می خریدند و با قرض دادن آنها به یکدیگر موفق به خواندن مجموعه کامل این داستانها می شدند.

تن تن خاص کودکان و نوجوانان نبود، هرژه این شخصیت و ماجراهایش را به گونه ای آفریده که هر کسی را از هر سن و سالی می تواند جذب کند.

این داستانها همچنین سرشار از اطلاعات از نقاط مختلف جهان است که در عین اینکه می تواند برای هر بچه کنجکاوی آموزنده باشد، برای بزرگترها هم خالی از اطلاعات تازه نیست.

داستان تن تن در تبت که برخی آن را قویترین اثر هرژه می دانند مورد تقدیر دالائی لاما، رهبر روحانی تبت قرار گرفته است

پس از آنکه انتشار مجموعه داستانهای تن تن در ایران تقریباً کامل شد، نخستین کتاب مصور از سری داستانهای تن تن به نام تن تن در سرزمین شوراها با نام تن تن در استانبول در ایران چاپ شد.

شاید هدف از انتخاب نام تن تن در استانبول نوعی محافظه کاری و به منظور پرهیز از حساسیتهای سیاسی و خشم احتمالی اتحاد شوروی یا هواداران چپگرایش بود که خطرناکتر از برانگیختن حساسیت ترکیه به نظر می رسید.

کتاب پرتقال آبی و همچنین کتابی دیگر از داستانهای تن تن نیز پس از آن به بازار آمد که در واقع نسخه چاپی فیلمهای تن تن بودند که در سالهای دهه شصت میلادی در بلژیک ساخته شد.

در این کتابها به جای تصاویر نقاشی شده، از عکسهای فیلمها استفاده شده بود.

اما این دو کتاب با اقبال چندانی مواجه نشدند و نتوانستند جایی میان مجموعه اصلی داستانهای تن تن برای خود باز کنند.

تقریباً همزمان با مرگ هرژه انتشار داستانهای تن تن در ایران متوقف شد و این کتابها تا حدود بیست سال بعد که ناشرانی دیگر ترجمه های تازه ای از آنها به بازار درآمد، در زمره کتابهای نایاب درآمد.

در داستانهای تن تن عناصر زیادی می توان یافت که در قالب ممنوعه ای که تحت عنوان "تهاجم فرهنگی" در ایران ایجاد شد جای می گرفتند، هرچه باشد سیاستهای تازه فرهنگی ایران نمی توانست میخواره ای همچون کاپیتان هادوک را به عنوان شخصیتی محبوب کودکان جمهوری اسلامی بپذیرد.

در چند سال اخیر نیز که داستانهای تن تن حتی بدون سانسور در ایران به بازار آمده، در سایه انبوه شخصیتهای کارتونی امروزی و همچنین تغییر ذائقه کودکان و نوجوانان ایرانی، به نظر نمی رسد تن تن با استقبال دو سه دهه پیش مواجه شده باشد.

زایش تن تن حاصل سفارش سردبیر روزنامه قرن بیستم بود که در چارچوب سیاستهای مذهبی روزنامه اش خواهان خلق شخصیتی مورد توجه بچه ها بود که به جنگ بدیها برود و همیشه پیروز باشد، تن تن هم چنین کرد.

داستانهای تن تن در آغاز بازتاب فضای آن روزگار اروپا بود که در بیم آلمان نازی فرورفته بود و بعداً نیز جنگ سرد در جایجای داستانهای تن تن بازتاب یافت.

هرژه دو کشور خیالی سیلداوی و بوردوری را در داستانهای تن تن خلق کرده که سیلداوی نماد کشوری غربی و آزاد با حکومتی سلطنتی است و بوردوری مشخصات شوروی را دارد.

به همین دلیل تن تن هیچگاه نتوانست از دیوار آهنین بگذرد و به میان بچه های اتحاد شوروی و اروپای شرقی راه یابد.

از همین رو در میان فارسی زبانان، تن تن تنها برای ایرانیان آشناست و افغانها و تاجیکها هیچگاه با آن آشنا نشده اند.

تن تن با اینکه در ماجراهایش به کشورهای مختلف جهان سفر کرده، هیچگاه گذرش به ایران نخورده و در میان شخصیتهای متعدد مثبت و منفی داستانهای تن تن از کشورهای مختلف، هیچ چهره ایرانی به چشم نمی خورد.

تنها در پرواز 714 است که به نام تهران اشاره شده و آن هم جایی است که گفته می شود کمک خلبان هواپیمای لازلو کاریداس، میلیاردر خسیس داستان، در تهران پایش شکسته و کمک خلبان تازه ای جانشین او کرده اند.