نوبت چپ دست هاست !

نوبت چپ دست هاست

نیکلاس شی یولر - برگردان : رباب محب

 
واژه ی ِ « راست» در بسیاری از زبان ها ، از جمله انگلیسی و آلمانی به معنای « سمت ِ راست» و « دُرست/صحیح » است. کلمه ی ِ « چپ» - متضاد آن - در اغلب فرهنگ ها بار منفی دارد. «چپ دستی»  عادت بدی است که با زور باید از سر بیفتد. اما امروزه چرخ روزگار  به نفع « چپ دست ها»  در حال چرخش است.  
 
" در راه ناگهان از دست راست ِ آتنا حواصیلی به پرواز آمد : از آنجائیکه  پرنده از شب سیاه تر بود، آنها در تاریکی پرنده را ندیدند، اما آوازش را شنیدند. آواز اودیسوس را شادمان کرد/.../"
 
براستی دلیل شادی اودیسوس وقتی که همراه با دیومِرس در دهمین آواز الیادنس شبانه قصد ورود به پایگاه ترویان ها را داشت چه بود؟ آتنا  پرنده ای را به سمت راست به پرواز در آورده و سبب شادی  اودیسوس شده بود.  در عهد عتیق پروازِ پرنده از جهت راست خوش یمن تلقی شده و باعث شعف مردم  می شد. این تصور که  سمت راست  خوب و  سمت چپ بداست ، همه ی ِ زوایای زندگی مردم را در برمی گرفت و اعضای بدن نیز از این قاعده مستثناء نبود. ما در بسیاری از آثار باقی مانده ارتباط بدی را با سمت چپ مشاهده می کنیم ، بطور مثال در کتاب " دادرسی" عمل ناخوشایند به جهت چپ و کمی متمایل به شرق به " گی با" ی بنجامینی  نسبت داده شده است. در مقابله با اسرائیلی ها بیست و هفت هزار بنجامینی  شمشیر بدست  شرکت می کنند که از میان آنها هفتصد تن چپ دست هستند. علت  استفاده از چپ دستان در جبهه جنگ توانائی آنها درتخریب است: " سنگشان راست بر سردشمن اثابت می کند". چپ دست ها می توانستند بکشند و کشته شوند ، و از همین روی اغلب  آنها  در خط حمله را جای داده می شدند. آمده است که اهود  ،  سرباز چپ دست برای فرو کردن شمشیرش در شکم  اگلون شاه اسرائیل فرستاده شد. به او دستور داده شده بود طوری شمشیرش را در شکم شاه فرو بردکه  تا دسته ی ِ آن در چربی ِ شکم ِ شاه اگلون فرو بنشیند. .  در این دوره  سربازان زیرک و چپ دست با نام خدا ، همراه با احشام به مسلخ برده می شدند.
 
 نام همه سربازان کتاب « دادرسی»  بنجامین است. این اسم از «  بن – اونی »  به معنای «  فرزند ِ درد من »  گرفته شده است.  راکل مادر بن – اونی سر ِ زا از دنیا می رود و یعقوب پدرنوزاد تازه به دنیا آمده ،  فرزندش را به جای  «  بن – اونی » ، بنجامین یعنی « فرزند خوشبختی » می نامد آنچه اینجا جالب توجه است که بنجامین به معنای " پسر راست/راست دست " نیز هست. بدین ترتیب پسرک یعقوب « فرزند راست »  لقب گرفت. دومین فرزند  یعقوب « یوسف» از شهرت بیشتری بر خوردار است.  روزی یعقوب برای خواندن  دعای خیر در گوش پسران ِ  یوسف فرزندان و نوه هایش را گرد خود جمع کرده و مناسه را سمت راستش می نشاند. پس از خواندن دعا و کشیدن علامت صلیب بر سینه اش چون دست هایش را سوی کودکان پائین می آورد  ، دست راستش بر سر افرایم – فرزند جوانتر،  فرود می آید. یوسف از پدر دلگیر شده و فورأ از اومی خواهد تا دستش را از روی سر افرایم بلند کرده و بر سر مناسه بگذارد . اما یعقوب با نگاهداشتن دست راستش بر سر افرایم  ارادتش را نسبت به اولین نوه پسری اش ابراز می کند. به هر روی  از چپ دست بودن ِ مناسه اطلاعی در دست نیست.  اما چپ دست بودن ِ اهود قاتل  مسلم و مسجل است.
 
اگر در کتاب " دادرسی" نام چپ دستان بنجامین است ، اعدام شده گان ِ چپ دست انجیل همگی بی نامند، به جز دو تن  که هر دو قاتلند : اهود و یعقوب. چپ دستی در انجیل در حاشیه نیامده است ، بلکه  صریحأ به عنوان صفتی  شیطانی مطرح شده و تعداد چپ دست های قاتل بیشمار است. در کتاب « ساموئل»  ازیعقوب و داوود ِ رزم آرا حکایت های جالبی گفته می شود. آماسا -  پسر خواهر داوود که از جانب  داوود به عنوان جانشین او بر گزیده شده بود ، رهبری  گروهی شورشگر را علیه داوود به عهده می گیرد.  روزی داوود او را به بارگاهش خوانده و  ضمن گفتن: " به یقین برادرم بر سر راه تو ایستاده است؟ " دست راست آماسا را گرفته و می بوسد و همزمان با دست چپش شمشیرش را با  مهارت ( آنگونه که ما در فیلمهای کلاسیک دیده ایم ) در شکم آماسا طوری فرو می برد که دل و روده ی ِ او روی زمین پخش می شود.
چپ دستان ِ  داستان های خونین ِ انجیل  همگی از بالا دستور گرفته اند.  در قطعه آهنگینی داوود از خدایش آمرزش گناهکاران را طلبیده و می گوید : " خداوندگار آمرزنده   دشمنانش را می بخشد و در دست راستش پناه می دهد". روزی که خانه ی ِ  خدا از سوی عده ای بی حرمت می شود فریاد ها بالا می گیرد که :"  خدایا چرا دست راستت را عقب می کشی ؟ آنها را از زیر بازوان بیرون بکش و نابودشان کن". و چون روزگار بر وفق مراد می شود ، می گویند : " خدایا  تو مرا سپر رستگاری بخشودی و با دست راستت پناهم دادی".  و در جای دیگری آمده است : " خداوندا ! دست راستت به من نیرو می دهد".
 
در همه داستان های انجیل ما شاهد راهنمائی و  راهبری شخصیت های داستان ها -  که به کدام جهت باید بروند یا نروند ، هستیم. در اناجیل ( انجیل بعلاوه رویای یوحنا ) مسیح به ما از چگونه به راه  ِ راست هدایت شدن  فرزند خدا می گوید واینکه  خدا میان انسان ها ( همانطور که چوپان میان گوسفند ها و بزهایش)  تفاوت قائل می شود. حضرت مسیح  به آنانی که در سمت راستش جای می گیرند می گوید : " در آغوش مهر پدر در آئید  ، به سرزمینی که از آغاز برای شمایان آفریده شد" . و آنگاه روی سوی آنانی که در سمت چپ او نشسته اند کرده و می گوید  :  "  از من دور شوید، سوی آتش ابدی ، آتشی که از آن ِ شیطان و یارانش است گم شوید".

تاریخ ِ ربط دادن بدی به چپ و خوبی به راست به قبل از مسیحیت می رسد و انجیل بنیاگزاراین طرز تفکر نیست. اسطوره های مصری سرشار از داستان ها ئی است که حکایت از باورمصریان قدیم می کند: چشم چپ خورشید با خود مصیبت همراه دارد ، « ست » خدای ِتوفان بدی و بی نظمی منتشر می کند ، در حالیکه هوروس بخشنده ی ِ خوبی هاست و به همین سبب « چشم راست خورشید » نام دوم اوست.
در بودیسم و هندویسم نیز می توان آداب و رسوم و داستان هائی از ایندست مشاهده کرد. شخص مومن در مقابل مقدسات باید دست راستش را بالا ببرد : هنگام رفتن به اماکن مقدس در جهت حرکت خورشید باید گام برداشت.
روزی من در وراناسی در حاشیه سواحل گرم گنگ می رفتم که بوی ِ گوشت سوخته به مشامم رسید. به جلو رفتم و دیدم چگونه مردگان در طشتی سوزانده می شدند. عزادارن روی به خورشید ایستاده و پنج بار دور ِ مُرده ی ِ پیچیده در کفن ابریشمی می چرخیدند. دیدم که آنها مرده را در سمت راست خود قرار داده بودند.
برخاستن و حرکت کردن از سمت چپ بدن یعنی سمت اشتباه بدن بصورت های مختلفی در طول تاریخ و همه جای ِ جهان – به عنوان یک تابو و منع - مطرح شده است. منع و تابو ها شامل حال زندگی پس از مرگ نیز می شوند. محمد عطا یکی از تروریست های حادثه یازده دسامبر قبل از حمله به واید ترید سنتر نیویورک در وصیت نامه اش نوشته بود که پس از مرگش او را روی دست راستش و به سمت مکه به خاک بسپارند.
درمراسم سرخپوستان مایا و آزته کر نیزمی توان ارتباط دست راست و چپ را با بدی و خوبی مشاهده کرد. سرخپوستان هنگام دعا و تقاضای بخشش از خدایان خود و به راه راست هدایت شدن ، نوک انگشت سبابه ی ِ راست را در خاک فروبرده و آنگاه به لب می برند. در میان عامه نیز قوانینی از ایندست وجود دارد ، مثلا هم زدن مایعات باید با دست راست صورت گیرد. جادوگر هنگام بهم زدن داروهای جادوئی اش در طشت جادوگری اش بایستی رو به خورشید ایستاده وبا ژست خاص خود دست چپش را به سوی نقطه مقابلش دراز کند و عوامل بیماری را ازبین ببرد.
معالجه چپ دستان همواره و در همه جای جهان مطرح بوده و کماکان هست. در گذشته زولوئی های ساکن جنوب آفریقا سوراخی در زمین می کندند و آن را از آب جوش پر کرده و کودک چپ دست را مجبور می کردند تا دست چپش را درون آب جوش فرو برد و پس از آن با همان دست روی سوراخ را بپوشاند. طبیعتأ دست چپ کودک زخم شده و او تا مدتی نمی توانست از آن استفاده کند. علت اینکار این بود که آنها تصور می کردند کودک ِ چپ دست به دام اوباش خواهد افتادو گمراه خواهد شد و تنها راه نجاتش ترک عادت اوست. در افریقای شمالی و آسیای میانه ورود به بعضی مکان ها با بازوی چپ ِ لخت قانونی شده است و گرنه سمت چپ بدن با شرارت همخوانی دارد. آیت اله خمینی هنگام سکونتش درفرانسه بارها شاه را به کنایه خطاب قرار داد . در یکی از خطابه هایش به چپ دست بودن ِ ولیعهد اشاره کرد. در میان بعضی از اقوام افریقای شمالی و همچنین قطب نشینان میان دست راست و چپ ظاهرأ تفاوتی نیست. چپ دستی نزد ِ اسکیموها نوعی بی خدا ئی پنهان است.
هنگام صرف غذا دست راست بر دست چپ ترجیح داده می شود. چینی ها دست راست را « دست غذا خوردن » می نامند ، چیزی که کمابیش در اسلام و هندویسم نیز رایج است.
روزی در یکی از سفرهایم به کشمیر دریک جشن عروسی شرکت کردم. پس ازساعت ها گرسنگی کشیدن ، دست چپم را به سوی میز دراز کرده و تکه ای غذا برداشتم تا به دهان بگذارم. اطرافیانم به ناگاه ساکت شده وبا اضطراب و پریشانی به همدیگر نگاه کردند. وقتی که من دلیل نگرانی آنها را جویا شدم ، دریافتم که آنها از اینکه من از دست چپم استفاده کرده بودم نگران شده بودند. پس از اینکه من چپ دست بودنم را با آنها در میان گذاشتم تا حدودی آرام شدند ، اما نگاهشان همچنان غریبه بودنم را به من گوشزد می کرد و اینکه من از آداب و رسوم آنها آگاهی نداشتم. در میان کشمیری ها دست چپ برای شستن خود پس از رفع قضای حاجت است
و از همین روی با آن نباید غذا خورد. حتا اگر کسی دست راستش را در حادثه ای از دست بدهد ، نباید با دست چپ غذا بخورد، چرا که عضو بد بدن است و جهت کارهای ناپاک آفریده شده و خلاصه ی ِ کلام اینکه مناسب گُه شوری است و بس.
آنچه اینجا حائز اهمیت است، این است که تفاوت میان دو دست در زبان رُخ می دهد. اینجا برای نمونه چند ترکیب از زبان انگلیسی آورده می شود : واژه ی ِ مرکب
” Left – handed”
در اصطلاح عام یعنی دست و پاچلفتی و معیوب و بد بودن که گاهی به طعنه و برای کوچک کردن فرد مقابل به کار گرفته می شود. و اصطلاح
”Left – handed – compliment”
هنگام طعنه زدن و ترکیب ِ
”Left – handed –diagnosis”
هنگام بد خواهی یا نفرین کردن به کار گرفته می شود. از اینروی فرد یا فرد چپ دست باید تمام وقت حواسش به آنچه دیگران می گویند باشد ، بخصوص اگر سرو کار آدم با بازار و بازاری ها بیافتد.
” Left – handed business”
به معنای کار های غیر قانونی و غیر اخلاقی است و چنانچه آدم به دلایلی در چنین گروهی قرار بگیرد ، باید که برای خودش نوعی
” Left – handed wisdom”
دست و پا کند تا در تله نیفتد ، گرچه این ترکیب آخرهم به نوبه خود و در عمل می تواند رنگ تیره ی ِ طعنه بگیرد . زبان آلمانی نیز در این مورد همانند زبان انگلیسی عمل می کند. واژه
”recht ”
دقیقأ مانند همپایه ی ِ انگلیسی اش به معنای ِ راست ، درست و صحیح و مناسب است. ما می توانیم در همه زبان ها مشابهاتی از این دست بیابیم. سوئدی می گویند : آنکه هنگام گردش در طبیعت « سمت راست » را می گیرد هرگز دچار شکم درد نمی شود و یا بدون کمی « چپ زدن » نمی توان از پس مخارج خود برآمد ، چرا که با اندکی چپ روی می توان از عهده کارهای ساده و بی اهمیت با دست چپ بر آمد. اما کارهای بغرنج و پیچیده را باید با دست راست انجام داد و از این قبیل...
در تاریخ ادیان نیز ما به خدایان چپی برخورد می کنیم که از آنها نمی توان پند های خوب آموخت. خلاصه اینکه تاریخ سرشار از شواهدی است که عواقب بد ِ چپ دستی را به ما گوشزد می کند. انسان گاه به عنوان یک قربانی بار سنگینی را بردوش می برد. چپ دست عمر ش کوتاه تر است. زودتر به بیماری مبتلا می شود و همانطور که پیشتر آمد اینگونه طرز تفکر خاص یک منطقه جغرافیائی نیست. امروزه ما حتا در حوزه های علمی هم رد پای این طرز اندیشه را می بینیم. در کتاب « کودکی به دنیا می آید » اثر لنارت نیلسون که به سال ۲۰۰٣ منتشر شد ،عوارض چپ دستی به عنوان عامل باز دارنده ی ِ رشد کودک تلقی شده است و این در حالی است که تحقیقات علمی( با وجودیکه اغلب ازتعریف چپ دستی و شرح دلایل آن کمتر بحث می شود) حاکی از بی پایه و اساس بودن این اظهارات است. هر روزه محققان مغز شناس گوشه ای ازاین معما را حل می کنند . ربط ِ چپ دستی با مرکز زبان آموزی در مغز نمونه ای ازاین نوع تحقیقات می باشد . این در حالی است که عامه مردم به چپ دستان - صرف نظر از شکل ظاهر ، جنسیت و تمایلات و گرایشات جنسی ، معلولیت های جسمی ، طبقه و تعلقات اجتماعی و یا میزان تحصیلات ، به گونه دیگری می نگرند.
در پایان بگویم که بحث در این زمینه - به دلیل تازه بودن تحقیقات و قدیم بودن باورها ، چندان آسان نیست. امروز ( روز سیزدهم ماه اوت ) روز جهانی چپ دستان است، که بایستی مورد توجه قرار گیرد ، چرا که از هر ده نفر یک نفر چپ دست است. چپ دستی بی خطراما در معرض آزار.