آشکار در ایران:فیلمی مستنددرباره همجسنگرایان ایران

اولین فیلم مستند درباره همجنسگرایان ایران در روزهای گذشته از تلویزیون سراسری کانادا (سی.بی.سی) پخش شد. "آشکار در ایران" فیلم کوتاهی است به کارگردانی فرید حائری نژاد، از کارگردان های ایرانی سی.بی.سی، که در آن ضمن نگاهی به مشکلات فرهنگی و قانونی جامعه ایران برای زندگی همجنسگرایان و دگرباشان، زندگی این گروه را از زبان خود آنها به تصویر کشیده است. این که مصاحبه شوندگان در این فیلم اکثرا با هویت نامعلوم و صورت های نصفه، نیمه یا با چهره های پشت عینک دودی جلوی دوربین ظاهر شدند، از نکات خاص آن محسوب می شود. در این فیلم یک روحانی ایرانی نیز درباره این موضوع اظهار نظر می کند. این که چرا و چطور کارگردان به تولید این فیلم دست زده و در این مسیر با چه موانع و چالش هایی مواجه بوده ، نکاتی است که با فرید حائری نژاد به گفت و شنود گذاشتیم. فرید بعد از 23 سال به ایران و تهران می رود و در طول سه هفته اقامت خود با مستندی 35 دقیقه ای باز می گردد.

نمایی از فیلم آشکار در ایران - عکس از پویان طباطبایی

چطور به این صرافت افتادی که با همه مشکلات و سختی های کار این سوژه را انتخاب کنی؟

این ایده چیزی نبود که یک باره به ذهنم برسد. در واقع بعد از تحقیقاتی که انجام دادم و گفت و گوهایی که کردم به مرور به این نتیجه رسیدم که باید به این موضوع پرداخته شود چون تا به الان به این شکل به آن پرداخته نشده بوده. بنابراین یک روند مطالعاتی را طی کردم و با بعضی ها حرف زدم تا به چارچوب اصلی کار برسم.

از مشکلات کارت بگو، برای مصاحبه هایی که لازم داشتی و کسانی را که باید پیدا می کردی چه محدودیت هایی داشتی؟

اولا تعداد کسانی که بخواهند راجع به این موضوع صحبت کند زیاد نیست، چون به هر حال این از جهتی اعتراف به چیزی است که در ایران "جرم و گناه" خوانده می شود، ولی خب بودند کسانی که می خواستند این کار را بکنند. من هم بارها ازآنها پرسیدم که آیا در این باره مطمئن هستند یا نه و آنها مسر بودند چون به گفته خودشان بالاخره بایستی از یک جایی شروع بکنند . حالا من نمی خواهم اسمش را مبارزه یا جنبش بگذارم، چون خیلی کوچک. محدود است ولی به هر حال باید از جایی شروع کنند.

کسانی که همجنسگرا بودند و یا دو جنسی مشکلی برای مصاحبه نداشتند، یکی از آنها مثلا خواست که صورتش را کاملا نشان ندهیم و ما هم آن را نصفه نشان دادیم. در مورد آقای روحانی، می خواستیم ببینیم اگر در ایران کسی به یک امام جماعت مراجعه کند و بگوید که من چنین مشکلی دارم، او چه مشورتی می دهد؟ که ایشان هم گفتند چنین چیزی اصلا در اسلام وجود ندارد و کسی که این کار را بکند بایستی تحت درمان قرار بگیرند و اگر لازم باشد به مراجعی معرفی شوند که مجازات های قانونی در موردشان اجرا شود. این بود که ما دنبال یک فتوا و پاسخ فقهی نبودیم. می خواستیم بدانیم اگر کسی در این مورد با مشکلی مواجه شود از کجا بایستی کمک بگیرد؟

آیا برای تولید این فیلم بهتر نبود که با بعضی از مقامات دولتی هم مصاحبه می کردی؟

این امکان پذیر نبود. برای این که یک موضوع حساس است و جان مردم در خطر بود. خوب بود اگر می شد. من خیلی سعی کردم با پزشکان ایرانی تماس بگیرم ولی امکان پذیر نشد. با آیت الله صانعی هم همین جور.

	فرید حائری نژاد درحال ساخت فیلم - عکس از پویان طباطبایی

چیزهایی که در فیلم بیان شد در وهله اول، انعکاس نظرات شخصی بود و در وهله بعد قوانین ایران بود که طبق آن همجنسگرایی یک جرم محسوب می شود و این چیزی نیست که احتیاج به تایید و تفسیر داشته باشد.

چه سوال هایی را نتوانستی در این فیلم جواب بدهی، که دوست داشتی به آنها بپردازی؟

خیلی دوست داشتم که در همین رابطه بیشتر راجع به دو جنسی ها و کسانی که تغییر جنسیت می دهند صحبت کنیم. دلم می خواست که با آیت الله صانعی صحبت کنیم. چون ایشان خیلی رک و راست حرف می زنند و مسایل را مطرح می کنند. ولی اشتباه نکنید. مساله من این نبود که بگویم مرگ بر این و مرگ بر آن. داستان، داستان یک تعدادی افراد است که معتقدند بایستی در زمینه همجنسگرایی اطلاع رسانی شود.

یعنی مثلا در این رابطه جزوه و سی دی تولید کنند، بین خود این افراد و به آنها اعتماد به نفس بدهند و به مردم هم آموزش بدهند که دگر بودن چیز بدی نیست، مریضی نیست و این مساله "هموفوبیا" را ازبین ببرند. هدف و مساله اینها سیاسی نبوده، یا حداقل در حال حاضر نیست. اینها نه بر علیه رژیم دارند کار می کنند و نه کاری به این مسایل دارند. ما در بیان این آمدیم و از زبان خودشان گفتیم که مسایل و مشکلاتی دارند و آن هم قوانین است و گذشته از قوانین خود جامعه و نگاه مردم به این موضوع است. می دانید که ما در قوانین جمهوری اسلامی چیزی به اسم "همجنسگرا" نداریم، این گرایش "لواط" محسوب می شود و اصلا رسمیت ندارد.

لواط جرم است و محکومیت دارد و اگر دیده شود ، مجازات دارد. و این مجازات در فکر و ذهن این افراد می چرخد. لذا هم قانون بر علیه این افراد است و هم فرهنگ عمومی مردم ما. اگر مثلا بگویند کسی لواط کرده و مورد تجاوز قرار گرفته، از نگاه مردم خیلی مهم نیست. موضوع دیگر این که وقتی می گویند همجنسگرا، مردم همه چیز را سکسی و جنسی می بینند، در صورتی که مسایل دیگر مثل رابطه عاطفی و انسانی را در نظر نمی گیرند.

برای تهیه این فیلم به جز تهران، کجا رفتی. قصد داری که باز هم با این موضوع فیلم بسازی؟

من فقط تهران رفتم و این کاملا دربرگیرنده تمام مسایل هم نیست. و قرار هم نبوده که ما تمام مسایل همجنسگراها را حل کنیم، ولی ما چون یک نسخه طولانی تری داشتیم و در آنجا مسایل را به طور مفصل تر توضیح می دهیم. که امیدوارم اگر زمان برنامه اجازه بدهد، آن را پخش کنیم. این فیلم ضد اسلام نبوده و نیست و ادیان دیگر هم همین قوانین را دارند که در نسخه دیگرمان آنها را شرح دادیم.

سخت ترین بخش کارت کجا بود؟

سخت ترین قسمت کار من آن بود که تا من دوربینیم را در می آوردم مقامات امنیتی تشریف می آوردند و نمی گذاشتند من فیلم بگیرم. این مساله نمی گذاشت که به راحتی فیلم بگیریم و این کلی دلهره برای من ایجاد می کرد.

بازتاب فیلمت چطور بود؟

ما عموما برای تماشاگر کانادایی فیلم می سازیم و برنامه ما یک میلیون تماشاچی دارد. بازتاب این فیلم خیلی خوب بود، به استثنای بعضی از دوستان ایرانی که قضیه را سیاسی می بیینند، اکثرا با دیدن این فیلم نظرشان این بود که انعکاس متفاوتی بود از جامعه ایران.

پس جامعه ایران یک جامعه پویایی است و خودشان به مشکلات خودشان می رسند. در خود کانادا همجنسگرایی جرم بود لذا با این پروسه جرم زدایی آشنا هستند و می دانند که ربط خیلی شدیدی لزوما به مذهب ندارد. و این را به هیچ عنوان در قالب سیاسی ندیدند. در فیلم های قبلی هم من سعی کردم این خط را طی کنم که نشان بدهم جامعه ایران دینامیک خودش را دارد و بسیار پر جنب و جوش است و روشنفکران خودش را دارد و نسبت با مسایل روشن و پویا هستند.

بعد از این همه مدت تهران را چطور دیدی؟

خیلی همه چیز عوض شده و من وقتی به محله خودمان رفتم، ابتدا آنجا را نشناختم. خیلی آبادانی صورت گرفته و راه سازی شده، ساختمان سازی و خلاصه خیلی تغییر کرده. خیلی ماشین بود، خیلی دود و دم بود. من هر روز که از خواب پا می شدم، بوی بنزین و دود و گازوییل توی مشام من بود، و می پرسیدم که هیچ کسی این بو را حس نمی کند؟ مثل این که مردم به این مسایل عادت کرده اند.

اگر شرایط طوری مهیا بشود که راحت بروی ایران و فیلم تهیه کنی باز این کار را می کنی؟

من فکر می کنم اگر شرایطی بوجود بیاید که خبرنگاران بتوانند راحت تر بروند ایران و از نزدیک کار کنند، خیلی برای بازتاب دادن جامعه ایرانی در خارج مفید خواهد بود.... هر جامعه ای خوبی ها و بدی هایی دارد و جا دارد که خوبی ها، بدی ها، نقصان ها و دلربایی های ایران را انعکاس بدهیم. من امیدوارم که روزی بیاید و این شرایط مهیا شود که ما بتوایم به راحتی برویم ایران و گزارش تهیه کنیم.

در انتخاب این اسم برای فیلمت چه منظوری را دنبال می کردی؟

"Out in iran" در واقع به معنای "آشکار در ایران" است. آشکار به این شکل که کسانی که دگرباش و همجنسگرا هستند خیلی هاشان در همین جامعه غربی هم آشکارش نمی کنند و حالا وقتی که این ها اعلام می کنند و هویت ناآشکار خودشان را آشکار می کنند، می آیند و حرف می زنند، این آشکار می شود