اجرای سمفونی نفت و نخستین سرود ملی ایران

ارکستر تازه شکل یافته ملل به رهبری پیمان سلطانی در کنسرتی که از پانزده تا هفدهم آذر (ششم تا هشتم دسامبر) در تالار کشور در تهران برگزار کرد، سمفونی نفت، ساخته علی نقی وزیری از بنیانگذاران موسیقی نوین ایران، و همچنین قطعه ای را اجرا کرد که نخستین سرود ملی ایران به شمار می رود.

اغلب نوازندگان ارکستر ملل از دانشجویان ممتاز موسیقی و بر پایه سنی زیر ۳۷ سال با قدرت تکنوازی بالا انتخاب شده اند

سمفونی نفت را علی نقی وزیری چند مدتی پس از ملی شدن صنعت نفت در سال 1951 (1329) ساخت که تنها یک بار با تکنوازی خود وی از رادیو ایران پخش شده است.

دست نوشته این نت گم شد و دست اندرکاران ارکستر ملل با پیدا کردن نوار ریل ضبط شده تکنوازی علینقی وزیری و با تنظیم آن برای ارکستر ملل به دست سیاوش بیضایی، آن را به صورت کنسرتوی تار و ارکستر با تکنوازی کیوان ساکت، آهنگساز و تکنواز تار روی صحنه اجرا کردند.

قطعه ای که نخستین سرود ملی ایران خوانده می شود هم در دوران پادشاهی مظفرالدین شاه و هنگام سفرش به فرانسه در اوائل قرن بیستم میلادی به دست ژان باتیست لومر که در ایران به مسیو لومرمشهور بود برای سازهای نظامی ساخته شد.

ارکستر ملل این سرود را با تغییراتی که سیاوش بیضایی در تنظیم آن داده بود و با شعری تازه از بیژن ترقی به مطلع
ایران جاوید وطن
صبح امید وطن
با صدای سالار عقیلی اجرا کرد.

موسیقی و شکوه دوستی

ارکستر ملل از سه سال قبل کار خود را که با شعار "موسیقی و شکوه دوستی" آغاز کرده و انواع موسیقی را در گونه های مختلف محلی، سمفونیک، فیلم و دیگر گونه های موسیقی اجرا می کند.

 

از ویژگیهای ارکستر ملل، استفاده از نوازندگان ارکستر سمفونیک کشورهای دیگر همچون اوکراین است که با مهارتی مثال زدنی از پس اجرای پیچیده ترین قطعات بر می آمدند

 

این ارکستر خود را تحقق شنیداری این سخن از مولانا جلال الدین بلخی، شاعر و عارف ایران در قرن چهاردهم میلادی می داند که گفته: "همدلی از همزبانی بهتر است".

ارکستر ملل در جهت تحقق چنین ایده ای شنونده موسیقی را از جهانی به جهانی دیگر سیر می دهد و از سرود معبد دلفی که به گفته دست اندرکاران ارکستر، قطعه ای با قدمت ششصد سال پیش از میلاد است تا والس شماره دو شوستاکویچ و کنسرتوی گیتار آمیگو را اجرا می کند.

قطعاتی از کامبیز روشن روان، مهرداد دلنوازی و موسیقی معروف فیلم قرمز اثر کریستف کیشولوفسکی، رکوییم برای دوست پرایزنر و قطعه کومیتاس با نام رقص اچمیادزین را نیز این ارکستر، البته با رنگ آمیزی و تنظیم تازه و متناسب با ساختار سازی خود بازنوازی کرده است.

از دیگر ویژگیهای اجرای اخیر ارکستر ملل، استفاده از نوازندگان ارکستر سمفونیک کشورهای دیگر همچون اوکراین است که با مهارتی مثال زدنی از پس اجرای پیچیده ترین قطعات بر می آمدند.

قطعات ایرانی

دراجرای ارکستر ملل شش قطعه موسیقی ایرانی از کامبیز روشن روان، کیوان ساکت، علینقی وزیری، عارف قزوینی، مهرداد دلنوازی و سیاوش بیضایی اجرا شد که در میان آنها اگر از برخی تنظیمهای پیچیده و فنی سیاوش بیضایی، همانند قطعه میدان سالار که بر اساس نغمه ای بوشهری ساخته شده بود بگذریم، شنیدنی ترین قطعه، شلیل از کامبیز روشن روان بود.

این قطعه با الهام از یکی از نغمه های محلی بختیاری برای ارکستر و ساز کمانچه تنظیم شده بود که تکنوازی کمانچه را نوازنده جوان، فرشاد صارمی برعهده داشت.

کامبیز روشن روان از معدود آهنگسازانی است که آثار خود را با نظرداشت به ساختار موسیقی ملی ایران تدوین و تنظیم می کند.

او با استفاده از هارمونی ویژه ای که در آن استفاده کامل از فواصل موسیقی ایرانی، بخصوص ربع پرده در زمره ویژگیهای اصلی کارش به حساب می ‌آید، به زبان موسیقایی ویژه خود دست یافته است؛ زبانی که بشدت تحت تأثیر موسیقی ردیف دستگاهی و بویژه موسیقی و نغمه های محلی موسیقی نواحی مختلف ایران است.

 

بهمن رجبی در اجرای تکنوازی و همنوازی برای ارکستر در قطعه رقص اچمیادزین و تصنیف از خون جوانان وطنقابلیتهای خود را بروز داد

 

قطعه شلیل نیز تحت همین فضا و ساختار تنظیم و ساخته شده و فضای ملودیک و سازبندی دقیق کامبیز روشن روان از این ملودی محلی بختیاری و همچنین استفاده بجا از تکنواز کمانچه، آن را شنیدنی و گوشنواز کرده بود.

رهبری مناسب و هدایت دقیق پیمان سلطانی را که بخوبی از نوازندگان ارکستر و ظرفیتهای آن استفاده کرده است را نیز باید بر اینها افزود.

سیاوش بیضایی، آهنگساز فارغ التحصیل آلمان از دیگر چهره هایی است که نقشی جدی در تنظیم قطعات ارکستر ملل برعهده دارد و نگاهی به قطعات اجرایی ارکستر نشان می ‌دهد که بار تنظیمی بسیاری از قطعات برعهده او قرار دارد.

برای نمونه می توان به تنظیم وی ازسمفونی نفت علینقی وزیری، نخستین سرود ملی ایران از لومر و نیز قطعه ای براساس موسیقی آیینی بوشهر اشاره کرد.

باتوجه به ساختاری که ارکستر ملل دارد، چیدمان سازها در آن با سایر ارکسترهای موجود در ایران و دیگر نقاط دنیا تفاوت دارد و به همین دلیل تنظیم آهنگهای آن دشوارتر از تنظیم برای ارکستر سمفونیک و دیگر انواع ارکستر است.

چراکه در نوشتن قطعاتی که برای هر ساز در ارکستر نوشته می شود، باید به قابلیتهای گروههای سازی مختلف توجه شود.

حضور چهره ‌های معروف

از ویژگیهای ارکستر ملل که در اجرای اخیر هم خود را نشان داد، استفاده از چهره های معروف و باسابقه در گونه های مختلف موسیقی است.

اجرای قطعات ساخته علینقی وزیری به دست کیوان ساکت که در چند سال اخیر به نوازنده جستجوگر در آثار و سبک وزیری شهره شده و همچنین حضور بهمن رجبی، نوازنده متفاوت و پیش کسوت تمبک که با گرایشهای تمبک نوازی موجود در ایران اختلافات فکری اساسی دارد و همچنین حضور سالار عقیلی، سینا سرلک و رحیم شهریاری، سه خواننده نامی موسیقی ایرانی و آذری از جمله ویژگیهای ارکستر ملل است.

کیوان ساکت در اجرای قطعه پیچیده سمفونی نفت و نیز قطعه ای که خود نوشته بود مهارتهای تارنوازی خود را بخوبی نشان داد.

بهمن رجبی نیز در اجرای تکنوازی و نیز همنوازی برای ارکستر در قطعه رقص اچمیادزین و تصنیف از خون جوانان وطن قابلیتهای خود را بروز داد.

 

کیوان ساکت در اجرای قطعه پیچیده سمفونی نفت و قطعه ای که خود نوشته بود مهارتهای تارنوازی خود را بخوبی نشان داد

 

همچنانکه سالار عقیلی در خواندن همین تصنیف و سینا سرلک در خواندن قطعه یادگار گوشه های از دیگری ظرفیتهای ارکستر موسیقی ملل را نمایان ساختند.

قطعات خارجی

قطعات خارجی ارکستر موسیقی ملل در طیفهای مختلفی دسته بندی می شد.

این طیف بندی اگرچه از سویی می تواند مزیت این ارکستر در تنوع بخشی به قطعات تفسیر شود، اما از سوی دیگر فضا را برای این تفسیرنیز گشاده می دارد که منطق خاصی برای انتخاب این آثار حاکم نبوده است.

برای نمونه نحوه اجرای موسیقی فیلم قرمز به گونه ای بود که قابلیتهای این اثر را ستانده بود و آن موسیقی و ملودی به یاد ماندنی کمتر به ذهن می آمد.

در مقابل، انتخاب برخی قطعات همانند سرود معبد دلفی بر اعتبار و غنای کارارکستر ملل می افزود.

درباره ارکسترملل

ارکستر ملل، به گفته پیمان سلطانی، رهبر این ارکستر و آهنگساز و نوازنده تار وسه تار، بر پایه تقابل موسیقی سازی ایران و موسیقی مبتنی بر موسیقی کلیسا، یعنی موسیقی حاکم بر دو قرن هیجدهم و نوزدهم قرن شکل گرفته است.

در ارکستر ملل بیش از بیست ساز مختلف، بیش از ده نوع ساز ایرانی و بیش از ده نوع ساز زهی و سازهای همراهی کننده از قاره اروپا وجود دارد.

ارکستر ملل با ۷۶ نوازنده و یک گروه کر تشکیل شده است که 66 نوازنده نغمه های اصلی را می نوازند و ده نوازنده نواختن قطعات زمینه و همراهی سازهای اصلی را به عهده دارند.

به گفته آقای سلطانی، اغلب نوازندگان ارکستر ملل از دانشجویان ممتاز رشته موسیقی و بر پایه سنی زیر ۳۷ سال ومیانگین سنی ۲۳ سال با قدرت تکنوازی بالا انتخاب شده اند.

ارکستر ملل کار خود را از دو سال پیش آغاز کرد و هدف اولیه اش اجرای موسیقی در بناهای تاریخی بود که بر این اساس با رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، حسین مرعشی به توافقی کلی رسیدند که بتوانند در قالب قراردادی مشخص در برخی از بناهای تاریخی، همانند تخت جمشید یا مزار حافظ و سعدی و دیگر مکانهای تاریخی به اجرای برنامه بپردازند.

اما با روی کار آمدن دولت محمود احمدی نژاد و تغییر و تحولات در سازمان میراث فرهنگی، این کار عملاً متوقف شد و مدیر جید سازمان علاقه ای به ادامه این همکاری از خود نشان نداد.

بر این اساس، ارکستر ملل بنا را براین گذاشت که با توجه به ظرفیتهای نهفته در بخش خصوصی کارش را تداوم دهد و برای نخستین بار اجرایی را در پاییز سال گذشته در تالار وحدت برگزار کرد که با استقبال موسیقیدانانی چون لوریس چکناوریان، منوچهر صهبایی، علی رهبری و برخی دیگر از اهالی فرهنگ و موسیقی روبرو شد.

در ایران ارکستری با چنین حجمی از نوازندگان بدون پشتوانه دولتی کمتر امکان ادامه فعالیت دارد.

هم اکنون دولت تنها از ارکستر ملی و ارکستر سمفونیک تهران حمایت و پشتیبانی به عمل می آورد و دیگر گروههای بزرگ موسیقی کمتر از اعتبارات دولت برای ادامه کارشان استفاده می کنند.

From: BBC Persian