چرا محاکمه صدام با پرونده کشتار دجیل آغاز شد

صدام حسین رهبر پیشین عراق در دادگاهی در بغداد حاضر شد تا پاسخگوی مسئولیت احتمالی خود در خصوص وقایعی باشد که بیش از ۲۳ سال پیش در شهر کوچکی در شمال بغداد روی داد.

هشتم ژوئیه ۱۹۸۲ هنگامی که صدام حسین سوار بر مرسدس بنز سفید رنگ ضد گلوله خود راهی شهر کوچکی در شمال بغداد بود، در نخلستانهای حومه شهر، اعضای حزب الدعوه عراق با رگبار مسلسل از او استقبال کردند و این سوءقصد نافرجام نقطه آغاز وقایعی شد که بعدها به قتل عام دجیل شهرت یافت.

کشتار دجیل در خارج عراق چندان شناخته شده نیست و طرح این پرونده در آغاز محاکمه صدام حسین، بلافاصله این سؤال را پیش می کشد که این پرونده چه ویژگیهایی دارد که در اولویت رسیدگی به اتهامات بلندبالای رهبر پیشین عراق قرار گرفته است.

برخی صاحبنظران معتقدند مقامات عراقی این پرونده را فرصتی مناسب برای محاکمه ای نسبتاً سریع می دانند که به دلیل وجود اسناد و مدارک محکمه پسند، راه گریزی برای صدام حسین باقی نخواهد گذاشت.

این ویژگی اگر چه ممکن است از نگاه کسانی که خواستار محکومیت سریع صدامند، حسن تلقی شود اما در مقابل انتقادات فراوانی نیز برانگیخته است.

برخی می گویند حال که شیعیان بخش قابل توجهی از قدرت را در اختیار گرفته اند می خواهند انتقام خود را از سنیان که سالهای متمادی امور کشور را در اختیار داشتند بگیرند.

عبدالحق علانی، سخنگوی گروه وکلای مدافع صدام حسین برگزاری چنین دادگاهی را به لحاظ حقوقی نیز خالی از اشکال نمی داند.

او می گوید: "ما معتقدیم اگر این شخص قرار است محاکمه شود، این محاکمه باید عادلانه باشد، الآن کل دادگاه به شکلی تنظیم شده که گویا لباسی است که به قامت این اتهامات دوخته شده و به همین دلیل ساده، این محاکمه را نمی توان عادلانه خواند."

ترور صدام و کشتار دجیل

دادگاه بر نقش صدام و هفت نفر دیگر در قتل عام دجیل در سال ۱۹۸۲ رسیدگی خواهد کرد.

شهر عمدتاً شیعه نشین دجیل که در شصت کیلومتری شمال بغداد واقع شده در این سال شاهد کشتاری بود که در جریان آن بیش از ۱۴۰ نفر جان باختند و حدود ۱۵۰۰ نفر روانه زندانها و شکنجه گاههای رژیم بعث شدند.

در این سال هنگامی که صدام حسین به دیدار کشاورزان منطقه رفته بود، نیروهای حزب الدعوه که در جریان جنگ ایران و عراق از همکیشان شیعه خود در ایران حمایت می کردند و در مقابل از حمایت این کشور نیز برخوردار بودند، بسوی مرسدس بنز سفید رنگ حامل صدام حسین آتش گشودند.

این حزب، حضور صدام در دجیل را فرصتی مناسب برای ترور وی به خونخواهی قتل محمد باقر صدر، بنیانگذار حزب الدعوه می دانست اما این ترور نافرجام، حاصلی نداشت جز تخریب باغها و خانه ها و کشتار عده زیادی که در میانشان افرادی کم و سن و سال نیز به چشم می خوردند.

کشتار دجیل در آن هنگام توجه بین المللی چندانی برنینگیخت.

نگرانی و هراس غرب از احتمال قوت گرفتن گرایشهای شیعی در عراق و تأثیر انقلاب اسلامی ایران در این کشور و امیدی که به نقش صدام حسین در خط مقدم نبرد با انقلاب ایران می رفت، اعتراض به سرکوب شیعیان در عراق را به رغم هشدارسازمانهای مدافع حقوق بشر بین المللی، هرگز در فهرست اولویتهای دولتهای غربی قرار نداد.

دادگاه عادلانه یا محاکمه نمایشی

اکنون دادگاهی که بناست صدام حسین را به اتهام دست داشتن در این قتل عام تحت محاکمه قرار دهد را گروههای مدافع حقوق بشر و مراجع حقوقی بدقت تحت نظر دارند.

دیدبان حقوق بشر و عفو بین الملل، دو گروه عمده مدافع حقوق بشر که نگرانی خود را درباره نحوه رعایت موازین بین المللی در این دادگاه و استقلال آن اعلام کرده اند می گویند دادگاه، امکانات لازم برای دفاع متهم از خود را در اختیار او قرار نداده است.

جفری بیندمن، سخنگوی شورای وکلای بریتانیا معتقد است در برگزاری محاکماتی از این دست باید دقت فراوانی به خرج داد.

به اعتقاد وی "چیزی که حائز اهمیت است این است که اگر قرار نیست این محاکمه تبدیل به دادگاه نمایشی شود، باید وکلای خوب و مناسب در گروه وکلای مدافع، عضویت داشته باشند.

نکته اینجاست که این دادگاهها می توانند براحتی و بسرعت تبدیل به کاری بیهوده و مسخره شوند؛ نمونه اش هم دادگاه میلوشویچ [رئیس جمهور پیشین یوگسلاوی] است که متهم، وکیل مدافع خودش شده است."

پرونده دجیل در قیاس با اتهامات دیگر صدام حسین، موردی جزئی به نظر می رسد.

در سال ۱۹۸۸ هزاران نفر در شهر حلبچه در شمال عراق قربانی استفاده از سلاحهای شیمیایی شدند و قیام شیعیان در سال ۱۹۹۱ به کشتار هزاران نفر در جنوب عراق انجامید.

از طرفی گفته می شود در طول سالهای حکومت صدام حسین هزاران نفر دیگر در زندانهای رژیم او جان باخته یا به جوخه اعدام سپرده شده اند.

کارشناسان حقوقی می گویند رسیدگی به تمام این اتهامها و جمع آوری شواهد و مدارک محکمه پسند برای اثبات آنها به سالها وقت نیاز خواهد داشت.

علیرغم بی صبری بسیاری از مردم در رسیدگی فوری به اتهامات صدام حسین، جلال طالبانی، رئیس جمهور عراق می گوید گناهکار شناخته شدن صدام حسین راهی جز برگزاری دادگاه و طی مراحل قانونی ندارد.

رئیس جمهور عراق در حالی که معتقد است صدام حسین مرتکب جنایات فراوانی علیه کردها و مردم عراق شده است و مسئولیت آغاز دو جنگ با ایران و کویت را بر عهده دارد ادامه می دهد: "البته اثبات این موارد در صلاحیت دادگاه است، تا زمانی که دادگاه رأی خود را صادر نکرده، کسی حق ندارد او را گناهکار بشناسد، صدام حسین با تمامی سوابقش، از دید قانون بیگناه است مگر اینکه خلاف آن در دادگاه ثابت شود."

با وجود این به نظر می رسد بسیاری از مردم عراق پیش از برگزاری دادگاه، حکم خود در مورد رهبر سابقشان را صادر کرده اند.

عبدالحمید، دانشجوی عراقی می گوید: "صدام باید اعدام شود، چون کاری که در حق مردم عراق کرد بسیار بیرحمانه و وحشتناک بود."

کیفرخواست ایران

احساسات منفی نسبت به صدام حسین، محدود به بخشی از مردم عراق نشده و در برخی از همسایگان این کشور نیز دیده می شود.

ایران که در جریان جنگ هشت ساله با عراق، متحمل صدها هزار کشته و مجروح شده از ماهها پیش سرگرم تهیه دادخواست مستقلی علیه صدام حسین بوده با این استدلال که اتهام تجاوز نظامی به ایران در فهرست اتهامات قابل بررسی وی گنجانده نشده است.

در پی اعلام موارد اتهامی رهبر پیشین عراق، محمود هاشمی شاهرودی، رئیس قوه قضاییه ایران در اعتراض به این کیفرخواست، آن را کافی ندانست و اعلام کرد ایران به طور مستقل علیه صدام حسین اقامه دعوی خواهد کرد.

بالاترین مقام قضایی ایران اعلام کرد کشورش می خواهد صدام حسین به اتهام حمله به غیرنظامیان و استفاده از جنگ افزار شیمیایی علیه نیروهای ایرانی محاکمه شود.

منبع : بی بی سی فارسی