بازی جدید اردوغان با تاریخ ایران: «ابن سینا و لقمان حکیم، میراث ما هستند!» (ویدیو)

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه در مراسم اهدای جوایز علمی، خدماتی و تشویقی عزیز سانچار TÜSEB) ۲۰۲۵) ادعا کرد که «ما وارثان لقمان حکیم و ابن سینا هستیم». 

او با اشاره به نقش این چهره‌های تاریخی در پایه‌گذاری علم پزشکی در غرب گفت که این میراث باید همچنان محور هویت و مسیر آینده ترکیه باشد. 

بازی جدید اردوغان با تاریخ: «ابن سینا و لقمان حکیم، میراث ما هستند!» pic.twitter.com/yhr48EHaQx

— Iranian UK (@IranianUk) November 27, 2025

ابن سینا، دانشمند و پزشک نامدار ایرانی در سده چهارم هجری، در بخارا به دنیا آمد و آثار او مانند «قانون» و «شفا» از مهم‌ترین نوشته‌های تاریخ پزشکی و فلسفه به شمار می‌رود که قرن‌ها در اروپا تدریس می‌شد.
مصادره مفاخر ایران؛ هویت‌سازی بر پایه میراث دیگران
اقدام دولت ترکیه در سال‌های اخیر مبنی بر مصادره نام‌ها و شخصیت‌های برجسته ایرانی، از جمله دانشمندان و شاعران بزرگ مانند مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، ابوعلی سینا (ابن سینا) و فارابی، یک رویکرد سیاسی و فرهنگی است که با هدف خاصی دنبال می‌شود. 

این اقدامات صرفاً یک بحث آکادمیک بر سر محل تولد یا زبان رایج دوران نیستند؛ بلکه ریشه در یک برنامه کلان‌تر برای بازتعریف هویت ملی و پر کردن خلأ تاریخی ترکیه نوین دارند. 

ترکیه که وارث بخش‌هایی از قلمرو تمدن‌های بزرگ اسلامی و به‌ویژه حوزه نفوذ فرهنگی ایران در آسیای صغیر و ماوراءالنهر است، می‌کوشد با تکیه بر این شخصیت‌های جهانی که میراث‌دار زبان و فرهنگ فارسی هستند، برای خود سابقه علمی و فرهنگی درخشان و گسترده‌ای ترسیم کند که در طول تاریخ خودشان کم‌رنگ بوده است. 

این تلاش، که غالباً با ترجمه آثار آن‌ها به ترکی و تبلیغ جهانی هویت ترکی برای آن‌ها صورت می‌گیرد، به یک دزدی فرهنگی سازمان‌یافته شبیه است که با هدف ایجاد مشروعیت و اعتبار بیشتر در عرصه بین‌المللی دنبال می‌شود.

انتقاد اصلی به این رویکرد، در جعل آشکار تاریخ و نادیده گرفتن اسناد انکارناپذیر تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی نهفته است. شخصیت‌هایی چون مولانا، با وجود دفن در قونیه (در ترکیه امروزی)، تمام آثار شعری و منثور خود را به زبان فارسی نگاشته و در بستر فرهنگ ایرانی-اسلامی رشد کرده‌اند. ابوعلی سینا نیز در بخارا (بخشی از قلمرو بزرگ فرهنگی ایران در آن دوره) متولد شده و اگرچه بخش عمده‌ای از آثارش به عربی است (زبان رسمی علم در آن عصر)، اما او نیز یک دانشمند ایرانی تبار و فارسی‌زبان بوده است. 

ادعای «ترک بودن» این مفاخر، با توجه به عدم وجود حتی یک بیت شعر ترکی از مولانا یا عدم وجود مدارک مستند مبنی بر هویت ترکی ابن سینا، تلاشی است که منطق علمی ندارد و صرفاً بر اساس تعلق جغرافیاییِ امروزی یا نظریه‌های پان‌ترکیسم بنا شده است. این اقدامات، در واقع تحریف میراث بشری هستند؛ زیرا اصالت و خاستگاه فرهنگی این نوابغ را نادیده می‌گیرند.

یکی از دلایل اصلی که ترکیه را به این سمت سوق می‌دهد، اهداف اقتصادی و گردشگری است. ثبت جهانی یک شخصیت برجسته مانند مولانا به نام ترکیه، به معنای انحصار برگزاری مراسم بزرگداشت (مثل مراسم سماع در قونیه) و در نتیجه، جذب سیل عظیمی از گردشگران خارجی و ایرانی است. این یک بیزنس فرهنگی پر سود است که مستقیماً به تقویت صنعت گردشگری و به دست آوردن درآمد هنگفت برای این کشور منجر می‌شود. 

علاوه بر این، ساخت سریال‌ها و فیلم‌های پرهزینه درباره زندگی این شخصیت‌ها (مانند تلاشی که برای ساخت سریال ابن سینا گزارش شده)، نه تنها جنبه تبلیغاتی هویتی دارد، بلکه یک ابزار قدرتمند برای تسخیر بازار رسانه و سریال‌سازی در منطقه است و از طریق نمایش این مفاخر با هویت ترکی، تلاش می‌کنند باور عمومی جهانی را تحت تأثیر قرار دهند.

در کنار اهداف کلان هویتی و اقتصادی، نمی‌توان از کم‌کاری و غفلت ایران در صیانت و معرفی درست این مفاخر چشم‌پوشی کرد. در حالی که ترکیه و دیگر کشورهای مدعی (مانند آذربایجان برای نظامی یا برخی کشورهای آسیای میانه)، با بودجه‌های هنگفت و برنامه‌ریزی‌های دقیق در مجامع بین‌المللی مانند یونسکو و صنعت رسانه، هویت این بزرگان را به نام خود ثبت یا تبلیغ می‌کنند، واکنش و فعالیت متقابل ایران در این زمینه ضعیف بوده است. 

تا زمانی که در داخل کشور، به‌جای تمرکز بر معرفی جهانی و استفاده هوشمندانه از ابزارهای فرهنگی و رسانه‌ای، بر سر مسائل حاشیه‌ای اختلاف نظر وجود دارد یا امکانات لازم برای تولیدات فرهنگی فاخر فراهم نشود، این روند مصادره ادامه خواهد یافت. 

بی‌توجهی داخلی عملاً پاس گل دادن به مدعیان خارجی است تا با تکیه بر غیبت ایران، میراث‌خواری خود را تکمیل کنند.

بنابراین، این مصادره‌های فرهنگی ترکیه، نه تنها یک اقدام غیرحرفه‌ای و غیرعلمی در حوزه تاریخ و فرهنگ است، بلکه نمودی از یک سیاست ملی‌گرایانه افراطی (پان‌ترکیسم) است که به دنبال ساختن هویت و تاریخ خود بر روی ستون‌های تمدنی دیگران است. 

واکنش ایران به این پدیده باید فراتر از بیانیه‌های اعتراض‌آمیز باشد. ایران نیازمند یک راهبرد جامع ملی و جهانی است که شامل: پشتیبانی قاطع از پژوهش‌های تاریخی در سطح بین‌المللی، ثبت آثار و مفاخر در یونسکو با اسناد قوی، و تولید محصولات فرهنگی و رسانه‌ای جذاب در سطوح جهانی باشد تا روایت اصیل ایرانی از این مفاخر، در برابر تحریف‌ها ایستادگی کند. پاسداری از این میراث، نه تنها وظیفه‌ای ملی، بلکه صیانت از بخشی از تاریخ مشترک و جهانی علم و ادب است.