یک عروس، دو داماد و جنجال‌های مجازی

سونیتا سی به همراه همسرانش کاپیل اِن و پرادیپ اِنبی بی سی: عروس در روستایی کوچک در کوه‌های هیمالیا در هند، میان دو مرد نشسته و هر سه با لبخند به دوربین نگاه می‌کنند. اما این عکس، یک تصویر معمولی از عروسی نیست؛ چون او میان دو دامادی نشسته که تازه با هر دو آنها ازدواج کرده است. این ازدواج، در کشوری که چندهمسری و چندشوهره بودن غیرقانونی است، ازدواجی نامعمول به شمار می‌رود.

عکس‌های ازدواج سونیتا سی با دو برادر به نام‌های کاپیل اِن و پردهیپ اِن، در شبکه‌های اجتماعی به‌طور گسترده‌ای منتشر شد و برخی کاربران در این شبکه‌ها با نظرات توهین‌آمیز خانواده را مورد تمسخر قرار دادند، و این ماجرا یک بحث ملی را نیز برانگیخت.

این سه نفر از جامعه هَتی هستند؛ گروهی بومی و قبیله‌ای که عمدتا در بخش‌هایی از ایالت‌های کوهستانی شمالی هیماچال پرادش و اوتاراکند، در نواحی حاشیه‌ای رودخانه‌های گیری و تونز ساکن‌اند.

این جامعه حدود ۳۰۰ هزار نفری در ۴۰۰ روستا پراکنده‌اند و نام خود را از سنت دیرینه تجارت محصولات کشاورزی، سبزیجات و پشم در بازارهای محلی موسوم به «هات» گرفته‌اند.

این جامعه به لطف کشاورزان و صنعتگران خود رونق گرفته؛ کسانی که قرن‌هاست شال‌های پشمی می‌بافند و زیورآلات نقره‌ای می‌سازند.

هند بیش از ۷۰۰ قبیله را به رسمیت می‌شناسد که حدود ۸/۶ درصد از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند.

در سال ۲۰۲۳، دولت هند به جامعه هتی وضعیت «قبیله ثبت‌شده» اعطا کرد که آن‌ها را واجد شرایط بهره‌مندی از طرح‌های رفاه اجتماعی مختلف، سهمیه‌های شغلی و آموزشی می‌کند.
آئین‌ ازدواج هتی‌ها از برخی جهات به‌طور چشمگیری با مراسم سنتی هندوها متفاوت استبا آنکه به‌طور کلی، هتی‌ها پیرو آئین هندو شناخته می‌شوند، اما مراسم ازدواج آن‌‌ها به‌طور چشمگیری با سنت‌های رایج هندو تفاوت دارد.

در زبان محلی، این نوع ازدواج‌ها با نام «جودیدارا» یا «جاجدا» شناخته میشوند. در این مراسم، عروس و داماد روبه‌روی هم می‌ایستند و سوگند ازدواج را رد و بدل میکنند؛ برخلاف رسم رایج در ازدواج‌های هندو که شامل هفت دور چرخیدن دور آتش مقدس است.

در تفاوتی دیگر با آیین مرسوم هندو، این عروس است که رهبری دسته عروسی به خانه داماد را برعهده دارد.

تعهدات کاری اعضای خانواده اغلب شکل روابط زناشویی در چنین پیوندهایی را تعیین می‌کند.

شیر جنگ چوهان، روزنامه‌نگاری محلی از جامعه هتی، به بی‌بی‌سی گفت: «در گذشته، وقتی یکی از برادران برای چند ماه به دامداری می‌رفت، دیگری با عروس می‌ماند و با بازگشت او نوبتی زندگی می‌کردند. اما امروزه این مسائل از طریق تفاهم جمعی در خانواده حل‌وفصل می‌شود.»

او افزود: «تصمیم‌هایی مانند اینکه کدام فرزند نام کدام پدر را بگیرد، هنوز هم با توافق خانوادگی تعیین می‌شود.»
«سنتی برخاسته از شرایط دشوار زیست‌محیطی»
مراسم دینی هتی‌ها ترکیبی از هندوئیسم و مناسک جان‌گرایانه است و خدایان محلی شَمَنی نقشی محوری در آداب و زندگی روزمره آن‌ها دارند.

قصه‌گویی شفاهی در بازارهای محلی دوره‌ای، روایت‌های مربوط به خاستگاه هیمالیایی آنان را زنده نگه می‌دارد. پوشش سنتی، به‌ویژه جامه‌های پشمی بافت دست، به هویتشان رنگ و جلوه می‌بخشد، و آنان باور دارند که نظام خانواده‌ گسترده، همبستگی و تقسیم منابع را تقویت می‌کند.

پیش‌تر، جامعه هتی ظاهراً برای جلوگیری از تقسیم زمین‌های کشاورزی، برادران یک خانواده را تشویق می‌کرد که یک زن را به طور مشترک به همسری بگیرند. زمین قابل کشت در این منطقه کم‌یاب است و تقسیم ارث بین چند برادر می‌تواند منابع خانوادگی را تضعیف کند.

قانون اساسی هند به جوامع قبیله‌ای، از جمله هتی‌ها، اجازه حفظ رسوم‌شان را می‌دهد، مگر آنکه دولت به‌طور خاص آن‌ها را ممنوع کرده باشد.

یاشوانت سینگ پارمار، نخستین سروزیر هیماچال پرادش و استاد دانشگاه، در کتاب خود «چندشوهره بودن در هیمالیا» نوشته است: «این سنت در نتیجه واقعیت‌های دشوار زندگی کوهستانی به وجود آمده است؛ جایی که حفظ منابع محدود زمین ضروری بوده است.»
ازدواج‌های چندشوهری محلی به طور فزاینده‌ای نادر شده استاما چنین ازدواج‌هایی امروزه رو به کاهش‌اند.

کارشناسان، افزایش سطح سواد، توسعه اقتصادی و تأثیر مدرنیزاسیون را از دلایل این روند می‌دانند.

کاپیل چوهان، یکی از ساکنان محلی، ادعا می‌کند که در هر روستا در این منطقه، دست‌کم چهار تا شش خانواده هنوز هم به این سنت پایبندند.

او به بی‌بی‌سی گفت: «این هویت ماست و مایه افتخار. اگر خانواده‌های دخیل با آن مشکلی ندارند، دیگران نباید مسئله‌ای داشته باشند.»

به گفته رامش سینگتا، فعال اجتماعی محلی، «امروزه بیشتر این ازدواج‌ها بدون سر و صدای زیاد برگزار می‌شود».
انتخاب یا سوءاستفاده؟
خبر ازدواج اخیر به بحث گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی هند دامن زد.

در حالی که بسیاری آن را مسئله‌ای مربوط به رضایت و انتخاب شخصی می‌دانند، برخی دیگر معتقدند که این سنت به حقوق زنان لطمه می‌زند.

هواداران، از سنت «جودیدارا» در جامعه‌ هتی دفاع می‌کنند و آن را راهی برای حفظ زمین و انسجام خانوادگی می‌دانند؛ آنان بر رضایت طرفین و میراث فرهنگی تأکید دارند.

اما منتقدان، با اشاره به وضعیت قانونی این رسم در چارچوب قانون هند، پویایی جنسیتی و کاربرد آن در دنیای مدرن، آن را سنتی منسوخ می‌دانند. برخی نیز به ریاکاری در پذیرش چندشوهره بودن در حالی‌که چندزنی در جاهای دیگر محکوم می‌شود، اشاره کرده‌اند.

این خانواده از انتخاب خود دفاع کرده و بر خوشبختی‌شان و جنبه سنتی آن تأکید دارند.

هارشوردان چوهان، سیاست‌مدار محلی و وزیر صنایع ایالتی، به این سنت دیرینه باور دارد.

او به بی‌بی‌سی گفت: «با زنده نگه‌داشتن این رسم، پردهیپ و کاپیل به میراث فرهنگی‌شان احترام گذاشته‌اند.»

اما بسیاری این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا چنین پیوندی واقعاً جایگاه زن در خانواده را بهبود می‌بخشد یا ممکن است آن را بدتر کند.

مریم دهواله، دبیرکل انجمن سراسری زنان دموکرات هند، می‌گوید: «این رسم، زمینه سوءاستفاده از زنان را فراهم می‌کند و حقوق بنیادین آن‌ها را نقض می‌کند.»

او به بی‌بی‌سی گفت که داشتن دو شوهر ممکن است فشار بیشتری بر زن برای فرزندآوری وارد کند.

با این حال، آشا دوی، زنی محلی که خود در یک ازدواج «جودیدارا» است، تأکید می‌کند که این سنت، آزادی زنان را محدود نمی‌کند.

او به بی‌بی‌سی گفت: «بر خلاف تصورات غلط رایج، زنان کاملاً حق دارند که چنین ازدواجی را نپذیرند یا ترک کنند. هیچ‌کس مجبور به شرکت در یک ازدواج جودیدارا نمی‌شود، نه زن و نه مرد.»
پرادیپ، سونیتا و کاپیل تحصیل‌کرده و در حرفه‌های مدرن مشغول هستندبا این حال عروس و دامادها در این مورد خاص، یک زندگی کاملاً سنتی ندارند.

سونیتا، تکنسینی آموزش‌دیده است که در موسسه آموزش صنعتی تحصیل کرده است. پردهیپ کارمند دولت ایالتی است و کاپیل در بخش مهمان‌داری در خارج از کشور مشغول به کار است.

عروس به خبرنگاران گفت که با رضایت کامل وارد این ازدواج شده است: «این تصمیم خودم بود. من سنتی دیرینه را پذیرفته‌ام.»

شوهرانش نیز همین احساس را دارند. پردهیپ به رسانه‌های هندی گفت: «این رابطه بازتابی از ایمان ما به سنت و مسئولیتی مشترک برای مراقبت از یکدیگر است.»

هر سه نفر وعده داده‌اند که یکدیگر را دوست بدارند و ثبات این اتحاد منحصربه‌فرد را حفظ کنند.
چندشوهره بودن در فرهنگ‌های دیگر
گرچه این یک رسم نادر است، اما در برخی جوامع قبیله‌ای مانند کینوری‌ها در منطقه‌ هیمالیا و توداها در جنوب هند، چند شوهری همچنان رواج دارد.

نمونه‌هایی از چنین جوامعی در سایر نقاط جهان نیز وجود دارد. ازازدواج گذری در میان قوم «موسو» در چین (که مردان شب‌ها به دیدار زنان می‌روند و سپس به خانه مادری‌شان بازمی‌گردند) و چندشوهری برادری (دو یا چند برادر با یک همسر ازدواج می‌کنند) در تبت گرفته تا رسوم مشابه در میان قوم «ایریگوئه» در نیجریه و قبایل آمازونی مانند «بورورو».

همچنین گزارش‌هایی از رواج این سنت در میان قوم «ماسا» در شرق آفریقا وجود دارد، گرچه بسیاری از این رسوم یا ممنوع شده‌اند یا از میان رفته‌اند.