معمار هیتلر چگونه از مجازات مرگ گریخت؟

العربیه: پس از محاکمات نورنبرگ که نخستین دادگاه بین‌المللی برای رسیدگی به جنایات جنگی در طول تاریخ بود، در 16 اکتبر 1946 ده تن از مقامات ارشد نازی به دار آویخته شدند. آلبرت اشپیر، معمار و وزیر تسلیحات هیتلر، نیز در میان متهمان حضور داشت، اما از مجازات مرگ گریخت.

بر خلاف بسیاری از هم‌قطارانش که تا پایان کارشان از هیتلر دفاع کردند، اشپیر با فاصله گرفتن از پیشوا و پذیرش مسئولیت جمعی راهی برای نجات خود یافت. او پس از بیست سال زندانی کشیدن، با انتشار خاطراتش تحت عنوان «درون رایش سوم» تصویری از «نازی خوب» ساخت که بعدها زیر سؤال رفت.

اشپیر جوانی جاه‌طلب و تحصیل‌کرده در معماری بود که در 1931 به حزب نازی پیوست و خیلی زود توجه هیتلر را به خود جلب کرد. پیشوا در او رؤیای تحقق‌یافته خود را می‌دید: هنرمندی که می‌توانست شکوه معماری «رایش هزار ساله» را بسازد.

اشپیر برای هیتلر «کاتدرال نور» در گردهمایی‌های نورنبرگ را طراحی کرد، و طرح عظیم پایتخت آینده «ژرمانیا» را ریخت. اما در پس این شکوه معماری، او در مقام وزیر تسلیحات، میلیون‌ها کارگر اجباری را در کارخانه‌ها، معادن، و کارگاه‌های مرگ به کار گرفت و بسیاری‌شان را به کام مرگ فرستاد.

با این وجود، اشپیر در دادگاه نورنبرگ با هوشمندی خود را تکنوکراتی ناآگاه نشان داد و معاونش فریتس زوکل را قربانی کرد. دادگاه زوکل را «بزرگ‌ترین برده‌دار از زمان فراعنه» شناخت و اعدامش کرد، اما اشپیر فقط به بیست سال حبس محکوم شد.

او پس از آزادی در 1966 به چهره محبوب رسانه‌‌ها تبدیل شد، و در مصاحبه‌های متعددش خود را پشیمان از گذشته نشان داد. اما اسناد بعدی نشان داد که او در نشست‌هایی حضور داشته که در آنها آشکارا از «نابودی یهودیان» سخن گفته می‌شد، که نشانه آگاهی‌اش از هولوکاست بود.

اشپیر در 1981 در لندن درگذشت. او تا پایان عمر میان ندامت و فریب، و اخلاق و جاه‌طلبی، دوگانه‌ای پیچیده باقی ماند. او در ظاهر مردی پشیمان بود، اما همان‌گونه که مورخان گفته‌اند، شاید نبوغش نه در معماری سنگ و آهن، بلکه در ساختن تصویری از بی‌گناهی بود که تا امروز نیز سایه‌اش بر تاریخ آلمان سنگینی می‌کند.

بدین ترتیب، میراث اشپیر نه در ساختمان‌های فروپاشیده رایش سوم، بلکه در پرسشی اخلاقی باقی مانده است: آیا هوش و خلاقیت، اگر در خدمت شرارت به کار رود، می‌تواند از مسئولیت بگریزد؟