شیوع سرطان خون و بیماری‌های خودایمنی و نادر در میان ساکنان اطراف تالاب گاوخونی

کیهان لندن: دو روز پس از انتشار گزارشی درباره افزایش شیوع بیماری سرطان در میان ساکنان اطراف دریاچه ارومیه منتشر شد، روزنامه «اعتماد» در گزارشی از شیوع بیماری سرطان خون در میان ساکنان اطراف تالاب گاوخونی اصفهان خبر داده است.

ابتلا به بیماری سرطان در میان ساکنان اطراف تالاب گاوخونی نخستین‌ بار اواخر بهار امسال خبری شد. فعالیت‌ طولانی معادن و به ویژه معدن نمک و برداشت پتاس در حاشیه تالاب گاوخونی عامل افزیش ابتلا به سرطان در میان ساکنان اطراف تالاب گاوخونی اعلام شده است.

با گذشت چهار ماه حالا روزنامه «اعتماد» گزارش داده گسترش بیماری‌های نادر و همچنین انواع سرطان‌ها و به ویژه سرطان خون در میان مردم حسن‌آباد و بخش‌های جرقویه و ورزنه طی سال‌های گذشته به قدری بوده است که حالا ساکنان منطقه در طوماری خواستار رسیدگی به وضعیت و انجام تحقیقاتی در این زمینه شده‌اند.

در این طومار که خطاب به استاندار و مدیران محیط زیست اصفهان، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، شرکت آب منطقه‌ای و دانشگاه علوم پزشکی اصفهان نوشته شده و تصویر آن به همراه امضای اهالی منطقه در اختیار خبرنگار روزنامه «اعتماد» قرار گرفته، آمده است: «ما امضاکنندگان زیر، اهالی بخش‌های جرقویه و ورزنه (ساکنان حاشیه تالاب بین‌المللی گاوخونی) خواستاریم که در جهت پیشگیری از بروز فاجعه انسانی بر اثر خشکی بستر تالاب گاوخونی و پراکنش شدید ریزگردهای آلوده به فلزات سنگین در منطقه و نگرانی از تشدید بروز انواع بیماری‌ها، امکان جریان حداقلی دائمی آب زاینده‌رود برای رسیدن به تالاب گاوخونی و ایجاد پوشش مرطوب، در جهت حفظ سلامت مردم منطقه و احیای زیست‌بوم این تالاب را فراهم نمایند.»

در بخش دیگری از این نامه از مقامات استان و نمایندگان مجلس شورای اسلامی خواسته شده که «از انجام هرگونه فعالیت صنعتی و معدنی که منجر به آسیب رسیدن به بستر بحرانی تالاب و گسترش ریزگردها و خشکی بیش از پیش تالاب می‌گردد، جلوگیری نمایند.»

امضاکنندگان که ساکنان روستاهای اطراف گاوخونی و شهر اصفهان هستند در این نامه خواستار بررسی فوری میزان تأثیرات سوءِ ایجاد شده و در کمین نشسته این مواد بر سلامت ساکنان حاشیه تالاب، به‌ ویژه میزان گسترش انواع سرطان‌ها شده‌اند تا دستور انجام پروژه‌های تحقیقاتی لازم در این زمینه صادر شود.

روزنامه «اعتماد» نوشته مسئولان تا کنون هیچ پاسخی به این درخواست‌ها نداده‌اند. فرشته عالمشاه، عضو گروه «بوم سبز کویر» و مدیر عامل موسسه «رویش سرزمین امید» که به همراه چند فعال محیط زیست و استاد دانشگاه درباره وضعیت اطراف تالاب گاوخونی تحقیق کرده به روزنامه «اعتماد» گفته «فعالیت من در حسن‌آباد و روستای دستجرد متمرکز است و بر اساس مشاهدات عینی، وضعیت به گونه‌ای است که تقریبا در هر خانه‌ای با بیماری‌های مختلفی از جمله سرطان خون، انواع سرطان‌ها و بیماری‌های خودایمنی مواجه هستیم.»

فرشته عالمشاه از این وضعیت به ‌شدت نگران‌کننده با عنوان نوعی «اپیدمی» یاد کرده که باعث شده است سال گذشته در تصمیمی خودجوش یک طرح آمارگیری خانه به خانه را همراه گروهی از همکاران و فعالان محیط زیست انجام بدهند تا وضعیت دقیق‌تر بررسی و نوع سرطان‌های شایع در این منطقه کوچک با جمعیت حدود ۵ هزار نفر مشخص شود.

او گفته «نتایج اولیه نشان داد که سرطان خون در این منطقه شایع‌ترین نوع سرطان است و متأسفانه اکثر بیماران از این بیماری جان سالم به در نمی‌برند. درمان موثر و گسترده‌ای برای این نوع سرطان وجود ندارد و روش‌هایی مانند پیوند مغز استخوان نیز محدودیت‌ها و مشکلات خاص خود را دارند. بعد از سرطان خون، بیماری‌های خودایمنی نیز بطور چشمگیری در این منطقه شیوع یافته است. این روند گسترش بیماری‌ها به گونه‌ای است که در برخی از خانواده‌ها، حتی در جمعیتی کوچک، چهار نفر از اعضا به این بیماری‌ها مبتلا هستند که این وضعیت کاملا غیرطبیعی و نگران‌کننده است.»

فرشته عالمشاه که خودش اهل همان منطقه است در گفتگو با روزنامه «اعتماد» نمونه‌های زیادی از اطرافیانش را مثال می‌زند که در این سال‌ها به سرطان یا بیماری‌های نادر مبتلا شده‌، به همین دلیل فوت کرده یا هنوز درگیر بیماری هستند. او گفته «مردم بطور پیوسته و ناگهانی جلوی چشم‌مان پرپر می‌شوند و این وضعیت بسیار دردناک و هشداردهنده است.»

این فعال محیط زیست همچنین از ضرورت دخالت سازمان غذا و دارو در مسئله خروج معدن نمک اشاره کرده و گفته نمک‌های آلوده به فلزات سنگین، حتی به عنوان نمک خوراکی با بسته‌بندی‌های مناسب وارد بازار می‌شوند و همین موضوع سلامت مردم را به خطر می‌اندازد.

او توضیح داده که هیچ اطلاعاتی هم درباره مسیر تولید این نمک‌ها و فرآیند تصفیه و فرآوری آنها برای کاهش خطرات آن در دسترس نیست. این در حالی است که حتی برخی رستوران‌ها به صورت عمده از این نمک‌ها استفاده می‌کنند که نتیجه آن مشکلات جدی برای سلامت اهالی منطقه است.

فرشته عالمشاه افزوده «ما این موضوع را بطور عینی مشاهده کرده‌ایم و از منابع مختلفی که این نمک‌ها را به رستوران‌داران عرضه کرده‌اند، اطلاع یافته‌ایم. این مساله به صورت تصادفی و پراکنده اتفاق افتاده است، اما می‌تواند یکی از عوامل مهم در گسترش بیماری‌های سرطانی در منطقه باشد.»

جدا از فعالیت معدن نمک، نتایج پژوهش‌های محققان دانشگاه اصفهان نیز نشان داده که ذرات گرد و غبار برخاسته از بستر خشک تالاب گاوخونی، آلوده به فلزات سنگین است و غلظت برخی از این فلزات تا هزار برابر بیش از حد مجاز و برخی دیگر تا ۷۰۰ برابر فراتر از استانداردها است.

دکتر میثم تدین امرداد امسال نتایج اولیه این طرح پژوهشی با عنوان «بررسی زمین‌شناسی و زیست‌محیطی رسوبات گاوخونی» را اعلام کرد که وجود غلظت‌های بسیار بالای عناصری مانند آرسنیک، سرب، کادمیوم، جیوه، منیزیم و آهن در این منطقه را تایید می‌کند.

در شرایطی که بستر تالاب و بخش‌های پایانی زاینده‌رود خشک شده است اهالی منطقه با وزش هر نسیم ملایمی هم شاهد خیزش گرد و غبار آلوده به فلزات سنگین از بستر خشک شده به هوا و انتقال آن به سمت اصفهان و روستاهای اطراف خواهند بود.

دکتر میثم تدین تأکید کرده بود که این آلودگی‌ها نه تنها از طریق استنشاق هوا بلکه از راه‌های دیگر وارد بدن می‌شود. او هم ارتباط مستقیم افزایش بیماری‌های مانند ‌ام‌اس و سرطان با افزایش این آلایندگی‌ها را بر اساس بررسی‌ها تأیید کرده و گفته که تنها راهکار موثر برای جلوگیری از این آلایندگی جاری شدن دوباره آب زاینده‌رود تا حدی است که لایه‌ای چند سانتی‌متری از آب سطح رسوبات را بپوشاند و مانع از بلند شدن گرد و غبار شود.

حسین اکبری معاون محیط‌ زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل محیط‌ زیست استان اصفهان دی‌ماه سال گذشته اعلام کرد که «۹۹ درصد سطح تالاب بین‌المللی گاوخونی خشک بوده و تنها یک درصد در مصب تالاب به صورت لکه‌های کوچکی مرطوب است.»

او گفته بود با اینکه در سند تعیین تکلیف حقابه‌های زاینده‌رود، برای تالاب گاوخونی ۱۵.۵ درصد لحاظ شده است اما این حقابه تحقق پیدا نکرد و «در برنامه‌ریزی رهاسازی اخیر آب برای کشاورزی، سهم تالاب گاوخونی در کاغذ مکتوب و مستند نشد که الزامی برای توزیع حقابه تالاب باشد.»

همزمان علی ارواحی متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی در گفتگو با روزنامه «پیام ما» گفته بود همین یک درصد آبی که در ورودی تالاب قرار گرفته، شامل فلزات سنگین ناشی از فعالیت کشاورزی است. این مواد به تالاب می‌ریزند و بعد در قالب غبار راهشان به هوا باز می‌شود و غباری با فلزات سنگین هوای اصفهان و شهرهای اطراف و حتی پایتخت را می‌پوشاند.

تالاب بین المللی گاوخونی با ۴۷ هزار هکتار وسعت در انتهای رودخانه زاینده رود و در جنوب شرق استان اصفهان قرار دارد.

حقابه تالاب گاوخونی بسته به میزان بارندگی سالانه در سرشاخه‌های حوضه زاینده‌رود متفاوت است و سناریوهای مختلفی برای میزان تأمین نیاز آبی تالاب تعریف شده است؛ ۱۷۶ میلیون مترمکعب حداقل حقابه‌ای است که وزارت نیرو موظف است در سال‌های کم بارش و خشکسالی برای گاوخونی توزیع کند.

حقابه گاوخونی در شرایط خشکسالی ۱۷۶ میلیون مترمکعب در سال و در سال‌های با بارش نرمال، ۴۶۰ میلیون مترمکعب تعیین شده است. پهنه ۴۷ هزار هکتاری تالاب گاوخونی برای اینکه بتواند کارکردهای اکوسیستمی و زیست محیطی خود را داشته باشد نیازمند دریافت چنین منابع آبی است اما در سال‌های گذشته نیاز آبی این تالاب حتی از برنامه منابع و مصارف وزارت نیرو حذف شده است.

سدسازی‌های غیراصولی و عدم تخصیص حقا‌به بسیاری از تالاب‌ها و دریاچه‌ها و آبگیرها در ایران را با خشکی روبرو کرده و مشکلاتی را در حوزه اشتغال، سکونت و سلامت برای ساکنان این مناطق ایجاد کرده است.

خبرگزاری «ایلنا» هفته جاری در گزارشی اعلام کرد روستاییان اطراف دریاچه ارومیه به علت توفان‌های نمک برخاسته از بستر خشک دریاچه ناچار به ترک خانه‌های خود شده‌اند. این گزارش بر شیوع گسترده سرطان در میان ساکنان اطراف دریاچه نیز تأکید کرده است.

یک کشاورز به خبرگزاری «ایلنا» گفته که شرایط به گونه‌ای پیش رفت که دیگر کشاورزی برای آنها مقرون به صرفه نیست. نبود آب کشاورزی و توفان‌های نمک حاصل دسترنج یکساله آنان را نابود کرده است.

او افزوده «خشکی دریاچه نه تنها باعث از بین رفتن محصولات کشاورزی شده بلکه بیماری‌های ناشی از گرد و غبار نمکی هم به معضل جدید ما تبدیل شده است. چند نفر از همسایگان ما به دلیل توفان‌های نمکی به بیماری‌های  تنفسی و مزمن درگیر شده‌اند.»